Дү­ние­ге келген әрбір сәби­дің ата-анасына үлкен жауап­­­кершілік артылары анық. Ең өкініштісі бүгінгі қоғамда көп отбасы­ларда ажырасу жағдай­лары көбейгенімен қоймай, ата-аналық жауап­кершіліктен қашатын без­бүй­ректердің саны артуда. Сол себепті де елімізде алимент төлемеу мәселесі өршіп түр. Екі ерлі-зайыпты ажырасқанда көп жағдайда бала анасында қалдырылады. Ал әкесі міндетті түрде балаларына ай сайын қаржылай көмек, яғни алимент төлеп отыруы тиіс. Қазақстанда ұлттық статистика бюросының мәліметіне сәйкес, 520 986 толық емес отбасы бар, соның ішінде 452 730-ы – жалғызбасты ана. Соңғы деректерді ескерсек, алиментті өндіру, төлеу бойынша елімізде көп жұмыс қолға алынғанымен, нәтижесі айтарлықтай емес. Ресми дерекке сәйкес, 16 197 іс бойынша қарыз сомасы 20,7 млрд теңгені құрап отыр.

Бүгінде прокуратура органдары али­мент­ті өндіріп алу мәселесіне ерекше назар аударады. Сондай-ақ үйлес­тіру шараларымен сот орындаушылары, полиция, әкімдіктер және басқа да уәкілетті органдардың келісілген іс-қимылдарын қамтамасыз етеді. Құзырлы орган маман­дарының айтуынша, алиментті төле­меудің негізгі себебінің бірі – борыш­керлердің жұмысқа орна­лас­пауы мен тұрақты табыстың бол­­мауы екен. Сол себепті де жағдайды шешу үшін тұрақты табысы жоқ борышкер ата-аналарды жұмыспен қамтуға көңіл бөлінген.

– Жалпы Сырдария ауданы бойынша 450-ге жуық азамат алимент төлеуге міндетті. Қазіргі таңда оның 20-ға жуығы төлеуден жалтарып, жауапкершіліктен қашып жүр. Осыған байланысты ҚР заңының 139 бабы бойынша 1 борышкер 1 жылға дейінгі бас бостандығынан айырылғаны туралы дерек тіркелген болатын. Алимент төлеу тәртібі бала санына байланысты есептелінеді. Мәселен айлық табыстың 1 балаға 25%, 2 балаға 33%, 3 немесе одан да көп балаға 45 немесе 50% тиесілі. Алимент төлеуден бастартып немесе жауапкершіліктен қашқан жағдайда 5 МРП көлемінде айыппұл немесе 5 тәулікке дейін қамауға алыну шаралары қарастырылған. Жалпы алименттен жалтарғандарға заң бойынша барлық шектеу әрекеттері жасалған болатын. Атап айтқанда банк есепшоттарының бұғатталуы, ҚР аумағынан шығуына уақыт­ша шектеу қойылу, жылжитын және жылжымайтын мүліктеріне тыйым салу сынды бірқатар шектеулер қойылған. Бұдан бөлек жағдайды шешу үшін тұрақты табысы жоқ борышкер ата-аналарды жұмыспен қамтуға көңіл бөлінген. Осыған байланысты ауданда бос орындар жәрмеңкесі ұйымдастырылды. Аудандық «Мансап» орталығы арқылы жұмыссыз борыш­керлерді тұрақты жұмысқа орналастыру жұмыстары жүргізілуде. Сонымен қоса акция, рейд, әлеуметтік ролик, билбордтарды тарату секілді түрлі ынталандыру шарасы өткізіледі, – дейді Сырдария ауданының жеке сот орындаушысы Жандос Тұңғышбаев.

Алимент төлемеген азаматтарға қар­сы заңды қатаңдату ұсыныстары мәжіліс мінберінде бұған дейін де көтеріліп жүрген болатын. Тіпті алиментті 3 ай төлемесе ата-ана үш айға бас бостан­ды­ғынан айрылады. Егер жағдай қай­таланса, тағы да 90 күнге қамауға алынатыны айтылды. Бұдан бөлек алдағы уақытта алимент төлеуден бастартқан азаматтар жүргізуші куәлігінен айырылуы әбден мүмкін. Заңға сәйкес, егер ажырасқаннан кейін ерлі-зайыптылар арасында алиментті төлеу тәртібі және мөлшері туралы екеуара келісім қарас­тырылса, онда іс-жүзінде төлем келі­сімге сай келуі керек. Алайда ата-ананың бірі алимент төлеуден бас тартса, онда ол ата-ана құқығы­нан айырылады. Бірақ бұл алимент төлеуден босатылады деген сөз емес. Алимент төлеме­ген қашқын ата-ана­ның үстінен ары қарай қылмыстық жауап­­кершілік қарастырылып, жеке шоттары бұғатталуы мүмкін.

Баласына алимент төлеуге әлеу­меттік жағдайы көтермей жүрген­дерден бөлек, ең сорақысы табысын жасырып, қашып жүрген тасбауыр әкелер көбейді. Бүгінгінің безбүйрек әкелері мен жауапкершіліктен жұрдай ана­лары баланың ақысын бермеу үшін сан түрлі айла табудан амал қалдыр­майды. Иә, шындығы сол, баласының несібесін бер­гісі келмейтіндердің қитұрқылығына тоқтау болмай тұр. Сондықтан прокуратура органдары борышкерлердің есепке алынбаған және жаңа кіріс көздерін анықтау үшін жаңа тәсілдер мен алгоритмдер әзірлеуді қолға алған. Ендігі жерде такси қызметіндегі мобильді қосымшалары, букмекерлік кеңселердегі ставкалары мен электрондық әмиян­да­рындағы кіріс көзіне де тексеріс жасалады. Ал бұл сот орындаушыларының да жұмысын жеңілдетіп береді. Олар борыш­керлердің осындай табыстары туралы мәліметтерді прокурордың санкциясы арқылы алады екен. Мәселен, еліміздің бір облысында прокурорлар электрондық әмиян­дарға ақшасын жа­сырған 86 бо­рыш­керді құрықтаған. Егер борышкер бір жыл бұрын айына 500 мың теңге табыс таба тұрып, бірақ табысы туралы анықтамасында 70 мың теңге алатынын көрсетсе, күмән тудыратыны белгілі. Бұдан кейін сот орындаушылары борышкердің мәліметтерін тексеруге толықтай құқылы. Шоттарды тексере отыра шығыстарға аса мән беріледі. Егер алимент төлеуші тұрғын үйді жалға алу ақысын төлей алатын мүмкіндігі болса, несиесін өтесе, күніне 10-20 мың теңге жұмсаса, демек ол өзінің нақты табысын жасырады деген күдік туындайды. Прокуратура органдары алименттерді өндіріп алу және балалардың құқықта­рын сақтау мәселелерін тұрақты ба­қы­лауын­а алып отыр. Жауапкершіліктен қашқан ата-ана­лар­дың кірістерінен өндіріп алуға мүм­кіндік беретін жүйе жемісін берсе, жұмыссыздықты сылтауратып, жалақы көлемін жасырып, жиған-тергенін туысы­ның атына тіркеп қоятындардың аяғына тұсау салынар күн алыс емес.

Былай қарап тұрсақ бір балаға ең төменгі алимент мөлшері – 20 мыңға да жет­пейтін қаражат. Бұл қымбатшылық қос бүйірден қысқан қазіргі нарықтың зама­­нында баланың тіпті ішер асына да жетпейді. Сондықтан аналар алимент өндірем деп әлекке түсіп, екі есе шығын­далғанша, бала­сының жалғыз асыраушысы болуға амалсыздан бел буады. Ал, ең маңыздысы ажыраспау, толық отбасы болып қалу...