Ұлттық құндылық – ұлт бейнесі

Адам баласы жоғары адамгершілік құндылықтарды өмірінің өзегіне айналдыру арқылы қоғамды жаман­дықтардан, азғындықтан қорғайды. Діни-рухани құндылықтар адамды жаратылу мақсатына сай өмір сүруіне жетелеп, кемелдену жолына бастайды.

Қазақстан мұсыл­ман­дары діни+ басқармасы діни және ұлттық құнды­лық­тардың сақ­талуы мен насихатталуына өзіндік үле­сін қосып келеді. Құн­­­ды­лықтардың на­си­хат­талуы мен дәріп­тел­уінде ау­қымды жұмыстар атқа­рылып келеді. Бұл алдағы уақытта да өз жал­ғасын табады.

Әрбір ұлт пен халық­тың жүріп өткен жолы мен ұзын сонар тарихы, құндылықтар жүйесі, соның негізінде ға­сыр­лар бойы қалыптасқан ұлттық құндылықтар, салт-дәстүрлері мен мәдениеті болары белгілі. Олардың қалыптасуында діннің алар орны ерекше. Өз кезегінде қазақ халқының ұлт ретінде ұйысуына ислам дінінің жасаған ықпалы бір бөлек.

Қазақ халқының дәстүрлері мен ислам дінінің талаптары ықылым заманнан бері біте қайнасып, өріле өмір сүріп келеді. Қоғамымызда адам дүниеге келіп, құлағына азан айтылып, ат қойылған сәттен бастап, жаназа намазы оқылып, қабірге қойылған сәтке дейінгі өмірінің әр кезеңі ислами талаптарға сай дәстүрлер аясында өтеді. Ислам діні шариғатқа қарсы келмейтін дәстүрлерге тыйым салған емес. Исламмен үндескен дәстүрлер киім үлгісінен де, халық тұрмысының өзге салаларынан да айқын көрініс тапқан. Қазақ зиялылары ислам дінін, ислами дәстүрлерді жүйелі, әдеби еңбек ретінде халыққа таныстырған. Ислам қазақ халқының рухани өзегіне айналып этика, тәлім-тәрбие, ғылым мен бағыт-бағдар берді.

Халқымыздың ұрпақ санасында арлылық, адамгершілік, құдай­шылдық, адалдық пен тазалық секілді қасиеттерді бойларына сіңі­руде қолданған мақал-мәтелдері мен нақыл сөздеріне үңілсек, ислам дінінің ұстанымдарын анық байқаймыз. Мәселен, халқымыз «Малым – жанымның садағасы, жаным – арымның садағасы», «Пайда ойлама – ар ойла», «Ұят бар жерде иман бар», «Аққа құдай жақ», «Құдайға сенген құстай ұшар, адамға сенген мұрттай ұшар», «Тура биде туған жоқ, туғанды биде иман жоқ» деген қағидаттарды өмірлік ұстанымдарына айналдырған. Қазақ халқының дүние­танымында дінімізден бастау алатын адам­гершілік-имандылық, ар-ұят, кісілік қасиеттер жоғары баға­ланған. Қазақ дүниетанымы мен әдеп жүйесінде күнә-тәубе, обал-сауап, «жаман болады», «ұят болады», қанағат, шүкір, сабыр, адамгершілік, үлкенді сыйлау, әділеттілік, батырлық, отансүйгіштік, парыз бен қарыз т.б. секілді ислами категориялар жоғары тұрған. Халқымыз исламның асыл құндылықтарын «жаман болады», «ұят болады», «обал болады», «сауап болады» деген қара­пайым түсініктермен-ақ ұрпақ санасына сіңіре білген.

Ислам діні қазақ даласында әл Фараби, Иассауи, Баласағұни, Бақырғани, Иүгнеки, Хайдар Дулати секілді даналардың кезеңінде нағыз гүлденген дәуірін бастан кешірді. Ислам құндылықтарын халық жанына жақын түрде түсіндіріп, ұлттық болмысына айналуға үлкен еңбек сіңірді. Одан кейінгі қазақ халқының ұлт ретінде қалыптасқан кезеңінде ислам дінінің таралуына үлкен еңбек сіңірген би-шешендер, ақын-жыраулар, жыр­­шылардың өмір жолдары мен шығармашылықтарына үңілгенде аят-хадистер мен ислам құндылықтарынан нәр алғанын көреміз.

Қорыта айтқанда, ұлттық құн­дылықтарымыз – тіліміз, дініміз бен діліміздің ерекшелігі ретінде біре­гейлігімізді айқындайтын рухани идеал­дарымыздың жиынтығы. Құн­дылықтар шапшаң өзгеріп жатқан қазіргі таңда имандылықтан бастау алатын өміршең, іргелі, халқымыздың тұрмыс-тіршілігінде атадан балаға беріліп, даналықпен дараланып, жалғасын тауып келе жатқан адамдық асыл құндылықтарымызды сақтай отырып, ұрпағымызды заман талабына сай, бәсекеге қабілетті, білім мен ғылымға, еңбексүйгіштікке, ұлтжандылық пен отансүйгіштікке тәрбиелей алуымыз қажет. Адамзат қанша шарықтап дамыса да діни-рухани құндылықтар ешуақытта құнын жоғалтпайтынын, қазіргі таңда экономикалық тұрғыдан қанша шарықтап дамығанына қарамастан, адами қасиеттерден алшақтап, рухани азғындық салдарынан туындап жатқан көптеген келеңсіздіктер мен сол үрдіске қайшылық ретінде туындаған дінге деген ұмтылыс айқын көрсетуде.

Нұрсұлтан Серікұлы,

Сырдария ауданының

бас имамы

Фото: Ашық дереккөзден