Сот қызметкерлері – сот жұмысының айнасы

Ата Заңымызда көрсетілгендей, биліктің бір тармағы саналатын сот жүйесі – елімізде адам құқығы мен бостандығының сақталуының, қо­ғамдағы тұрақтылық пен дамудың қамтамасыз етілуінің бірден-бір кепілі.

Биыл Қызылорда об­лыстық сотының 85 жылдығы. Осыған орай, сот саласында қызмет етіп жүрген сот майталмандары жайлы ақ­па­ратпен бөліскенді дұрыс көрдім. Сот майталмандары дейтін себебім, олар өздерінің адал қызметтерімен, кәсіби біліктіліктерімен сот сала­сы­ның дамуына ықпал жасаған.

Соттың «тылында» тынымсыз ең­бек ететін сот хатшыларының жұ­мысы былайғы жұртқа беймәлім. Өйткені, халықтың көретіні – судья. Алайда іс сотқа жеткенге дейінгі, сотта қаралып біткеннен кейінгі сырт көзге көріне бермейтін қисапсыз жұмыстың артында көп­теген кеңсе қызметкерлерінің еңбегі жатыр. Судья істі қарап, дауға тө­релік еткенімен, оған қатысты іс-құжаттарының барлығы алдымен сот хатшысының сүзгісінен өтеді.

Сот отырысының өз уақытында басталып, тәртіпке сай өтуі кеңсе қызметкерлерінің жауаптылығына, тиянақтылығына тікелей байланысты. Себебі кеңсе мамандары арыз-шағымды «Сот кабинеті» ар­қылы қабылдап алғаннан бастап азаматтармен қойын-қолтық жұмыс істейді. Арыздың талапқа сай жазылуын, құжаттардың толықтығын, қосымша анықтамалардың бар-жоғын түгендегеннен кейін кеңсе қызметкерлері қос тарап пен куә­лардың сотқа дер кезінде қаты­суын қамтамасыз етеді. Бір қатысу­шының сот отырысына келмеуі – істің талапқа сай таразылануына мүдделі қаншама адамның уақытын жоғалтуына, жұмысынан қалуына, қаржысын шығаруына ықпал етеді. Бұл өз кезегінде сот отырысын дұрыс ұйымдастыра алмағаны үшін сотқа деген жағымсыз көзқарасты қалыптастырады. Сондықтан соттың белгіленген мерзімде, кедер­гісіз өтуіне жағдай туғызу сот хатшы­ларының өз қызметін қаншалықты меңгергеніне дәлел бола алады.

Бұрынғы кеңсе қызметкерлерінің жұмысымен салыстырғанда қазіргі мамандардың жұмыс жүктемесі ай­тарлықтай төмен. Себебі, жаңа технология жетістіктері енгізілмей тұ­рып кеңсе мамандары көп қа­ғаздың ортасында көміліп отыратын. Сот отырысының хатшыларына тіпті қиын. Сотқа қатысушылардың әрқайсысының айтқанын айна-қа­тесіз қағазға түсіру оңай шаруа емес еді. Ал қазір сот мәжіліс залдары толықтай дыбыс-бейне жазу құрылғыларына жазылатындықтан, енді сот хатшыларына істің нөмірін, тараптардың аты-жөні секілді қа­жетті деректерді енгізеді. Енді хат­тама жазбай-ақ сот отырысы жазылған таспаны бірге тіркесе жет­кілікті.

Сот отырысына қатысушыларды шақыруда да ілгерілеу бар. Бұрын әр қатысушыны сот отырысына ша­қыру үшін поштаның көмегіне жүгінетін едік. Бұған қаншама қа­ғаз, уақыт кететін. Қазіргі кезде бұл мәселе де толық шешімін тапты. Енді қатысушыларға ұялы байланыс арқылы хабарлама жіберіп, телефонына тікелей қоңырау шалу арқылы сот отырысына шұғыл жинауға болады.

Сот беделін арттыруда кеңсе қыз­меткерлеріне қатысты тәртіп пен талаптың күшейгенін де айта кеткен жөн. Бүгінде сот мамандары­ның біліміне, адамдармен сөйлесу мәдениетіне жіті мән беріледі. Сот­қа қатысты ең алғашқы пікір сот қызметкерлерінің өзін-өзі ұстауына, сауатты да салқынқанды жауап беруіне байланысты болғандықтан мамандар күнделікті қызметте «Мем­лекеттік қызметшілердің әдеп ко­дексін» басшылыққа алады. Әдеп кодексінің талабына сай болу – сот беделін нығайтудың алғышарты. Өз қызметін жетік білетін, әдептен озбайтын, азаматтардың сауалына ұқыпты да сыпайы жауап бере алатын мамандар сотқа қатысты жағымсыз пікірдің туындауына жол бермейді.

Сот мамандары – болашақ судьялар болғандықтан, әдептілік әліппесін осы бастан меңгергені аса маңызды. Міне, осындай сүзгіден өткен сала қызметкерлері майталман мамандар атанып шығады.

Олжас Дүйсенов,
Сырдария аудандық
соты әкімшісінің
жетекші маманы