Жер қатынастарын цифрландырудың тиімділігі көп

Қазақстанның жер көлемі 2724,9 мың шаршы шақырымды құрап, жер көлемі жөнінен әлем бо­йынша үздік ондыққа кіреді. Сондықтан да біз қазақ жерін ұлан-байтақ деп әспеттейміз. Осы кең бай­тақ жерімізді ауыл шаруашылығына жарамды жерлер, жайылымдар, шабындықтар және тағы да басқа бағыттарда қолданып, игілігін көріп келеміз. Бұл ретте бүгінгі таңда жер мәселесі өзекті болып тұрғанын ерекше атап өту керек. Осыған байланысты және аудандағы жер ресурстарын, жер қатынастарын реттейтін бөлім тарапынан атқарылып жатқан жұмыстарды білу мақсатында бөлім басшысы Бағлан Мейрамбекұлымен сұхбаттасудың сәті түсті.

– Бағлан Мейрамбекұлы, ең алдымен, 5 маусымда өтетін саяси реформаға қатысты сауалымызды қойсақ. Мемлекет басшысы ұсынған қонституциялық өзгерістердің ішінде «Елді басқаруға ха­лықтың қатысуын арттыру» бағытында жер мәселесіне қатысты толықтырулар көзделген. Осыған тоқталып өтсеңіз?

– Әрине, жердің иесі қашанда халық. Жер біздің ұлттық бірегейлігіміздің негізін қалайды. Сол себепті де Ел Президенті Қ.Тоқаев Ата Заңымызға енгізілетін түзетулерде осыған ай­рықша мән беріп, бұл мәселеге нүкте қою туралы шешім қабылдады. «Жер және оның қойнауы, су, өсімдіктер мен жануарлар дү­ниесі, басқа да табиғи ресурстар халыққа тие­сілі. Халық атынан меншік құқығын мемле­кет жүзеге асырады. Жер, сондай-ақ заңда бел­гіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте болуы мүмкін» деген тармақтың жаңа ре­дакцияда жазылуы осының айғағы бол­са керек. Референдумда ел тұрғындары осылай түзету енгізуге өздерінің таңдауын жасайтын болады. Конституцияның жерге және оның жер қойнауына меншік мәселесі жөніндегі бабының тұжырымын өзгерту болашақта әр түрлі оқылулар мәселесін шешеді. Сондай-ақ бұл жерде халықтық меншік құқығы бекітілген және ол дау туғызбайды немесе алыпсатарлық пен радикалды үндеулердің тақырыбы бола ал­майды.

Халықтың жерге және оның жер қойнауына меншік құқығын мемлекеттің жүзеге асыруы – қалыпты процесс. Мемлекет жер қойнауын тиімді бөлу мен игеруді бақылауды қамтамасыз ететін басқарушы орган ретінде әрекет етеді. Мемлекеттің жерді және жер қойнауын бас­қаруы Қазақстан халқына әлеуметтік жәр­дем­ақылар, тұрғын үй бағдарламалары, ин­фра­­құ­рылымды дамыту, жұмыспен қамту бағ­дар­ламалары және т.б. түрінде игіліктер әке­­леді. Және де ресурстарды өндіруден түсе­тін кірістер ел бюджетін толықтырады, оның мем­­лекет дамуына серпін беретіні сөзсіз.

– Еліміз цифрландырудың қарқынды кезеңінен өтуде. Оның ішінде жер қа­ты­настары саласында да цифрландыру жұмыстарына басымдық берілген. Жа­қында ғана жекеменшік тұрғын үй құ­­­­рылысы үшін жер учаскесін алуға кезек­ке тұру қызметі іске қосылды. Жаңа мем­ле­кеттік қызмет жайын тарқатып бер­сеңіз?

– Иә, биылғы жылдың наурыз айынан бас­тап Қазақстанның электронды үкімет порталында жекеменшік тұрғын үй құрылысы үшін жер учаскесін алуға кезекке тұру қызметі іске қосылды. Сол арқылы қазақстандықтар жеке тұрғын үй салуға арналған жер учаскесін алуға кезекке тұрып, оның қозғалысын онлайн бақылай алады. Жалпы бұған дейін тұр­ғын үй салуға арналған мемлекеттен бері­летін жерді алу үшін тұрғындар жергілікті әкім­дікке баруға тиіс болатын. Оның үстіне жер кезегінде нешінші болып тұрғанын білу де халыққа қиындық туғызып жататын. Міне, осы олқылықтарды болдырмау үшін еGov-пор­талында жаңа жүйе іске асырылды. Соның нә­тижесінде азаматтар үйден шықпай-ақ бар ақпаратты көре алады. Сонымен қатар eGov.kz порталы арқылы кезектің жылжу барысын әр азамат өз бетінше бақылап, жер кезегіне бұдан бұрын берілген өтініштің деректерін өзек­тендіруге мүмкіндігі бар. ҚР Жер Кодексінің 50-бабында көрсетілгендей, жер учаскелері ҚР азаматтарына жекеменшікке, оның ішінде жеке тұрғын үй құрылысы үшiн 0,10 гектар (10 сотық) мөлшерде тегін беріледі. Жер учас­кесі өзге жылжымайтын мүліктің барына қа­рамастан беріледі.

Жаңа жүйе бойынша әрбір қазақстандық үйден шықпай-ақ, 10 сотық жерге eGov.kz арқылы өтінім бере алады. Мұның тиімділігі таңдаған аймақтың әкімдігіне бармай-ақ, елі­міздің кез келген өңірінен жер учаскесіне өті­нім беруге болады. Және де оның жылжу ба­рысын eGov.kz порталында өзі бақылап отырады. Бір айта кететіні, жекеменшік тұрғын үй салуға арналған жер учаскесін мегаполистерден алуға мүмкіндік жоқ.

Жаңа мемлекеттік қызмет бойынша әрбір тұрғын электронды үкімет арқылы бірнеше облыстан, бірнеше ауданнан жер учаскесін алуға тіркелуге болады. Мысалы, қызылордалық тұр­ғын кезегі келсе басқа облыстардан жер ала алады. Бұл жерде ең бірінші қай аймақтағы кезек бірінші келетіні маңызды рөл атқарады. Азаматтың кезегі келгенде өзге аймақтағы өтініштері автоматты түрде алынып тасталады. Кезек бойынша әр азаматқа тиесілі 10 со­тық жер учаскесі тез арада беріледі деп нақты мер­зімін ешкім дөп басып айта алмайды. Се­бебі, біріншіден, өтініш берілген аймақта дайындалған жер санына және елді мекеннің бас жоспарына сәйкес, бос аумақтардың болуына байланысты. Екіншіден, қордың жылдам толықтырылуына байланысты, яғни жер учас­кесі су құбырлары, тоқ, газ, жол сияқты инфра­құрылым желісімен қамтамасыз етілуі керек. Үшіншіден, eGov.kz арқылы берілген өті­німнің кезегіне байланысты. Егер аймақта жер учаскесі сұранысқа ие болса, ұзағырақ кү­ту қа­жет болады.

– Осы тұста, азаматтардың жеке мен­шігіне жер учаскесі қандай жағдайда бе­рілетінін толықтырып өтсеңіз?

– Жоғарыда атап өткенімдей, Заң бойынша әрбір азаматқа жеке тұрғын үй құрылысы бо­йынша 0,1 гектар жер тиесілі және жылжымайтын мүлкі болған жағдайда жер учаскесін алу құқығынан айырылмайды. Егер азамат бұдан бұрын мемлекеттен тегін жер учаскесін алған болса, екінші мәрте жер учаскесі берілмейді. Бұдан бөлек, «Ерлі-зайыптылардың әрқай­сысы 10 сотық жерді иелене ала ма?» деген сұрақ көпшіліктің көкейінде жүр. Заң бо­йынша жер учаскесі отбасына емес, әрбір азаматқа беріледі. Яғни, ерлі-зайыптылардың әрқайсысы 10 сотық жерден алуға мүмкіндігі бар. Азаматтардың жеке меншігіне жер учаскесі игерілген жағдайда өтеді. Жер учаскесін игеру дегеніміз, қарапайым тілде жер учаскесіне азаматтың үй құрылысын толық салып бітіруі деп түсіндіруге болады. Яғни, тұрғын үйді қол­данысқа беру туралы актіге қол қойылған соң ғана азамат жердің иесі атанады. Толық жеке тұрғын үй құрылысы аяқталмайынша азамат жер учаскесінің иесі деп танылмайды және жер­ді сата алмайды.

– Сала жұмысында тұрғындарға көр­сетілетін мемлекеттік қызметтер көп. Сол бойынша атқарылған жұмыстарды атап өтсеңіз?

– Сала жұмысын цифрландырудың нәти­жесінде бізде тиісті мемлекеттік қызметтер көрсетілуде. ҚР «Мемлекеттік қызмет көрсету» Заңына сәйкес биылғы жылдың 4 айында мем­лекеттік қызмет стандарттары бойынша 1510 қызмет түрі көрсетілді. Оның қатарында «Жер­ге орналастыру жобаларын бекіту» бо­йынша 115, «Іздестіру жұмыстарына рұқсат беру» бойынша 1, «Ауыл шаруашылығы алқап­та­рын бір түрден екінші түрге ауыс­тыру» бо­йын­­ша 3, «Сауда-саттықты талап етпейтін жер учас­келеріне құқықтар беру» бойынша 218, «Елді мекен шегінде объект салу үшін жер учаскесін беру» бойынша 50, «Жер учаскелерінің бөлі­нетіндігі мен бөлінбейтіндігін айқындау» бо­йынша 2, «Жер учаскесін жеке меншікке ақы­сын бірден төлеп не бөліп төлеуге сату» бо­йынша 10 және «Жер учаскесін алу үшін кезекке қою» бойынша (Тереңөзек кенті) 1111 мемлекеттік қызмет көрсеттік. Ал «Бүлінген жерлерді қал­пына келтіру (рекультивация)» мен «Жер учас­кесінің нысаналы мақсатын өз­гертуге» байла­нысты тұрындар тарапынан өті­ніштер түс­кен жоқ.

– Мемлекеттік қызмет көрсету барысын ақпараттандыруға қатысты қандай жұмыстар жүргізілуде?

– Әрине, біздің тарапымыздан халыққа көрсетілген мемлекеттік қызметтерді тұрақты ақпараттандыру жүргізіледі. Атап айтақанда, Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің 2020 жылдың 1 қазандағы «Жер қатынастары саласындағы мемлекеттік қыз­меттерді көрсету жөніндегі қағидаларды бекіту туралы» №301 бұйрығы қабылданып, 2020 жылдың 30 қазанында күшіне енген бо­латын. Осыған орай өткен жылдың әр тоқ­санында енгізілген өзгерістерге зерделеу жұмыстары жүргізіліп, енгізілген өзге­рістер бойынша аудандық «Тіршілік тынысы» газетіне «Елді мекен шегінде объект салу үшін жер учаскелерін беру» мемлекеттік көр­сетілетін қызметі бойынша мақала жарияланды. Бұдан бөлек, аудан әкімдігінің және ау­дандық жер қатынастары бөлімінің ресми интернет ресурсында да жер қатынастары саласы бойынша көрсетілетін мемлекеттік қыз­меттердің электронды форматқа ауыстырылуы және біршама енгізілген өзгерістер бо­йынша арнайы жазбалар жарияланды. Сонымен қат­ар сала бойынша енгізілген өзгерістерге қатысты арнайы «Зум» қосымшасы арқылы онлайн режимде кент және ауылдық округі әкімі аппараттарының жетекші мамандарына құқықтық оқулар оқы­тылып, қазіргі таңда халыққа электронды үкі­мет порталы арқылы сапалы қызмет көрсе­тілуде. Оған қоса, кент және ауылдық округі тұрғындарына «Жер учаскесін алу үшін кезекке қою» мемлекеттік қызметін көрсету қағи­да­лары бойынша электронды үкімет порталы арқылы өтініш тас­тау туралы тиісті түсіндірме жұмыстары жүргізілуде.

– Мұнан өзге де атқарылып жатқан жұ­­мыстардың нәтижесімен бөліссеңіз?

– Жалпы ауданымыздың жер қоры 4 260 635 гектарды құрайды. Оның ішінде ауданның негізгі әкімшілік аумағының көлемі 2 904 533 гектар болса, 1 356 102 гектарын Қарағанды облысы, Ұлытау ауданынан ұзақ мерзімді пай­далануға алынған жерлер қамтиды. Осы жер қорында ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер 419 474, елді мекен жерлері 5191, өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жерлері және ауыл шаруашылығынан өзге мақсатқа ар­налған жерлер 158 692,6, орман қорының жері 481 711, су қорының жері 18 413 және босалқы жерлер 3 177 153,9 гектарды құрай­ды. Енді осы жерлерге қатысты бөлімге бар­лығы 134 өтініш түсіп, уақытылы жауап хаттар жолданды. Ал бөлім мен жер пайдаланушылар арасында барлығы 69 шарт жасалды. Оның ішінде жер учаскесін сатып алу-сату бо­йынша 5, жер учаскесін жалға беру шарттары бойынша 48 және жер учаскесін жалға беру шарттарына қосымша 17 шарт жасалып, тиісті қызметтер көрсетілді. Тағы да айта кететіні, бөлім тарапынан аудан әкімдігі қаулысымен жеке және заңды тұлғаларға жаңадан бар­лығы 38 жер учаскесі табысталды. Сонымен қатар биыл жалпы көлемі 7,785 гектарды құ­райтын кадастрлық бағалау құны 3 188 500 теңге болатын үй-жайларға (құрылыстар мен ғимараттарға) қызмет көрсету үшін табысталатын 8 учаске бойынша ауданға қарасты елді мекен жерлерінен ҚР мемлекеттік реестрінде сауда-саттыққа (аукционға) шығарылды.

– Енді нысаналы мақсатта пайдаланылмай жатқан жерлерге көшсек. Бұған байланысты Мемлекет басшысы қатаң тап­сырма жүктеді. Игерілмей жатқан жер­­­лер мемлекет меншігіне қайтарылуы тиіс. Осыған тоқталсаңыз?

– Иә, бұл бағытта да аудан әкімінің тапсырмасымен нәтижелі жұмыстар атқарылуда. Аудан бойынша пайдаланылмай жатқан ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін анықтау және мемлекет меншігіне қайтару жөнінде аудан әкімінің тиісті сала орынбасарымен арнайы жұмысшы тобы құрылып, заңға сәйкес тиісті жұмыстар қолға алынған. Осы ретте, ауданда 2021 жылдың 1 қарашасындағы жер есебіне сәйкес, 264 360 гектарды құрай­тын жайылымдық жер учаскелері жеке және заңды тұлғаларға, ауыл шаруашылығы саласымен айналысатын жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер, акционерлік қоғам және басқа да мемлекеттік емес мекемелерге табысталған. Осы жерлерді нысаналы мақсатта пайдалану үшін аудандық жұмысшы топтың бастамасы­мен тиісті заң­на­ма негізінде түсіндірме жұ­мыстары жүргізіліп, арнайы 944 ескертпе хат таратылды. Нәтижесінде, 2021 жылы жалпы көлемі 4538,5 гектарды құрайтын 27 ауыл ша­руашылығы мақсатындағы жер учаскелері мем­лекет меншігіне қайтарылса, 2022 жылдың 3 айында (қаңтар, ақпан, наурыз) аудан бо­йынша жалпы көлемі 913,1 гектар құрайтын 9 учаске меншік иелерінің өз өтініштеріне сәй­кес мемлекет меншігіне қайтарылды. Бұл жұмыс­тар әрі қарай жалғасын табуд

– Босалқы жерлерді пайдалануға қа­­­тысты да арнайы жұмыстар жүргі­зіледі. Ол жерлерді суландыру, ауыл ша­­руа­шы­лығы мақсатында айналымға ен­гі­зудің барысын айтып берсеңіз?

– Ауданның «Даму» бағдарламасын іске асыру мақсатында 2022 жылы сауда-саттық (конкурс) арқылы жалпы көлемі 1319,4 гектарды құрайтын жер учаскесі ауданның босалқы жерлері санатынан ауыл шаруашылығы айналымына енгізу жоспарланды. Қазіргі таңда конкурс тәртібінде жер учаскелерін алу бо­йынша аудан тұрғындарының өтініштері қабыл­да­нып жатыр. Ал ауданның босалқы жері сана­тынан жыл басынан бері аудан әкімдігінің қаулысымен шалғайдағы мал шаруашылығы үшін 5 жыл мерзімге уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығымен жалпы көлемі 6000,1336 гектар жер учаскесі табысталды. Одан бөлек, аудан бойынша жалпы саны 404 суландыру қондырғыларының ішінде ауданның босалқы жері санатында 202, ауыл шаруашылығы жері санатында – 47, орман қорында – 35 және Ұлытау ауданы аумағында – 118 нақтыланды. Суландыру қондырғыларына жасалған түген­деу жұмыстарының нәтижесінде 202 ұңғыма жә­не шеген құдықтар ауданның босалқы жері санатында орналасқандығы және оның ішінде 89-ы жарамды екені анықталды. Осыған орай өткен жылдың аяғында 89 жарамды суландыру қондырғылары толығымен құжаттандырылды.

– Тағы бір көпшілікті толғандыратын мәселеге тоқталсақ. Бүгінде тұрғын жайларда заңсыз артық қоршалған жерлерге қатысты көптеген мәселелер бар. Осы бағыттағы жұмыстарды атап өтсеңіз?

– Иә, бұл мәселе аудан әкімдігінің аппарат мәжі­лі­сінде талқыланып, аудан әкімі нақты тапсырма жүктеді. Соған орай бөлім тарапынан аудан бойынша заңсыз артық қоршалған жерлерге түгендеу жүргізіліп, тұрғындарға заң­дастырып алу жөнінде ескертпелер таратылды. Соның негізінде бірқатар елді мекен жерінде орналасқан жеке тұрғын үй құрылысы үшін және өзіндік қосалқы шаруашылығын жүргізу үшін табысталған жер учаскелерінің сәйкестендіру құжатынан (гос.акт) артық қор­шалып, заңсыз иемденген 562 жеке тұл­ға анықталды. Осы бойынша артық жерлер арнайы картаға түсіріліп, ауылдық округі әкімдіктеріне ҚР заңнамаларына сәйкес тиісті шара қабылдау үшін ұсыныстар берілді. Нәти­жесінде, заңсыз қоршалған қоралар алынып, құжаттар рәсімделуде.

– Аудан көлемінде жер дауына қа­тыс­ты мәселелер бар екені жасырын емес. Әсіресе, шаруашылықтарда даулар туын­даған. Осыған байланысты қандай жұ­мыстар жүргізіліп жатыр?

– Аудан көлемінде шаруашылық құры­лым­­дарында жерге қатысты мәселелер бар. Осы­ған байланысты аудан әкімдігі жанынан арнайы заң талаптарын түсіндіру бағытында жұ­мысшы тобы құрылды. Жұмысшы топ жер үлес иелерімен бірнеше мәрте кездесіп, түсін­дір­ме жұмыстарын жүргізді. Қазіргі таңда жер үлестерінің мәселесін шешу бағытында тиісті жұмыстар атқарылуда. Бұл аудан әкімінің тіке­лей бақылауында тұр.

– Сұхбатыңызға рахмет!

Сұхбаттасқан Е.БЕРКІНБАЕВ