Тілге құрмет төмендемесін

«Тіршілік тынысы» газетінің аудан жұрт­шылығы­на қызмет жасап келе жатқанына 80 жылдан асыпты. Осы уақыт ішінде қаншама нәрсе айтылды, қаншама өзекті мәселелер көтерілді. Сондықтан да әрбір оқырман осы сүйікті газетін асыға күтетіні анық. Мен де солардың бірімін.

Газеттің №96 нөмірінде «Сөз құ­діреті немесе сөзді дұрыс қолданып жүрміз бе» атты мақала жарияланды. Журналист Бибісара Жанәлі орынды да, өзекті мәселені көтерген екен. Мақаланың мақсаты да қалың жұртқа ой тастау болса керек. Негізі көкейімде бұрыннан жи­налған пікірлерім болушы еді, бұл мақала соған түрткі болды.

Ең алдымен алдыңғы толқын сөздің дұрыс қол­дануылына қаншалықты атсалысып жүрміз? Отба­сы­мыз­дағы балаларымыздың келешекте өз ана тілі үшін шырылдайтын етіп тәрбиеленуіне ықпал жасап жүрміз бе? Осы сауалдарға жауап іздеп көрелік.

Мәселен, біз «барайық деп жа­тырық», «анияқтан келдік», «беш тиын» деген сөздерді үлкендер жағы көп қолданамыз! Біздер осылай сөй­лесек, кейінгі буынның тілі шұбалаңқы болатыны анық. Неге біз «жатырмыз», «ана жақ», «бес тиын» деп таза сөйлемейміз?! Сол себепті халқымыздың шұрайлы да, бай тілін бұзбай, дұрыс сөйлеу арқылы ұрпақтың бойына таза қазақ тілін сіңіре білуіміз керек. Оларды ана тілі үшін жаны ашитындай етіп тәрбиелегеніміз абзал. Авар халқының мақтанышы Расул Ғамзатов «Егер тілім ертең болса құрымақ, Мен дайынмын өлуге де бүгін-ақ» дегендей, ана тіліне әркім жаны ашуы тиіс.

Аталмыш мақалада сәлем­десу мәселесі қам­тылыпты. Ал біз кейде «Әшшәләу» деп жатамыз. Сәлем – сөздің анасы болса, соны біздің «Әшшәләуға» айналдырып жібергеніміз қалай? Жастар емес, біздер, үлкендер жағы тілдің бұрмалануына түрт­кі болып жүргендейміз. «Асса­лаумалейкүм – Сізге Алланың сә­лемі болсын» деген сөзді өз мағынасында қол­дана алмай келеміз. Осылай сөз басы шұбарланатын болса тілге деген құрметіміз төмендейтіні сөзсіз. Сондықтан жас ұрпақтың алдында әрбір сөзімізге мән беріп, ор­нымен сөйлей білген жөн.

Мақалада «қарындас» сөзіне де талдау жасалыпты. Бұл сөздің «туыс­қан» деген мағына беретін мен де білетінмін. Мақала жарияланғанда мен «Қобыланды батыр» жырын оқып жүргенмін. Сонда жырдың мына­дай тұсы бар:

Арқаңды жапқан қолаң шаш,

Айналайын Қарлығаш,

Шырағым сөзге құлақ ас!

Мен кешігіп келмесем

(Сіздер де бол тілеулес).

Сендерді мұнда жылатпас.

Қараспан тауын жайлаған

Қалың Қыпшақ қарындас!

Демек бұл сөздің мән-мағынасын да кейінгі толқын жете түсінуі тиіс.

Жалпы біз сөзді дұрыс қолдану арқылы ұлттық тіліміздің шұрайлылығын, тазалығын сақтап қаламыз. Тілге деген құрмет – халыққа деген құрмет. Тілсіз елдің өмір сүруі мүмкін емес. Сондықтан әр сөзімізге абай болып, дана Абай сөйлеген тілді тұғырынан түсірмеуіміз керек. Оған әрбір қазақ жауапты.

Бахтияр МЫРЗАШ,

штаттан тыс тілші.

С.Сейфуллин ауылы