Баға мен сапа: Қазақстанда медициналық туризмді дамытуға не кедергі?

Пандемия деңгейіне жеткен қауіпті дерт елге тарап, адамдар аурумен арпалысып жатқалы жылдан асып барады. Осы кезең біреуге орны толмас өкініш әкелсе, енді біреуді денсаулықтың қадірін ұғуға үйреткендей. «Ешнәрсе жайдан-жай болмайды» дейді. пандемияның бізге берген пайдасы – салып-ұрып жүре бермей, аманат етіп берілген жан мен тәннің қадіріне жету болса керек.

Жан қысылғанда жанталасып дәрігерге жүгіреміз. Екпе мен дәрі дарымаса, бақсы-балгер бар ма, «дем салам да, дертіңнің дымын қалдырмаймын» дейтін молда бар ма, елден естігеннің бірін қалдырмай жүгіреміз. Рас қой?! Барлығы орынды, «қалауын тапса, қар жанады», Алла сәтін салса дауасыз дертке де шипа табылады...

Бұлардан бөлек елімізде табиғи шипалы өнімдермен емдеу тәсілі бар. Қойнауы қазынаға толы қазақ даласының шөбі де, балшығы да, қара суы да ем.

ҚАЗАҚСТАНДА ҚАНША ШИПАЖАЙ БАР?

Ұлттық шипажай қауымдастығы мен «KazakhTourism» ұлттық компаниясының 2021 жылдың басында жүргізген есебін­ше, Қазақстанда 173 шипажай бар. Елдегі сауықтыру орталықтарының барлығы дер­лік көпсалалы қызмет түрлерін көрсе­ту­ге қауқарлы. Алайда, кей өңірлер­дегі бұндай демалыс орындары арнайы бір салаға бағытталған. Мамандардың мәліметіне сү­йенсек, қазіргі кезде қалпына келтіру мен емдеу шараларының заманауи әдістері енгізілуіне орай, аталған мекемелердегі қызмет көрсету жақсара түскен. Десек те, бірқатар күрделі мәселелердің бар екені жасырын емес. Мысалы, инфрақұрылым­дардың кенже қалуы, кәсіби мамандардың жетіспеушілігі, сондай-ақ көршілес Қыр­ғызстан мен Ресейдегі демалыс орындарымен салыстырғанда біздегі бағаның қым­баттығы да мәселенің бір ұшында тұр.

Бұған қарамастан, шипажай мен оңалту орталықтары шетелдік емделушілердің са­нын көбейтуді жоспарлап отыр. Санато­риялы-курорттық емдеу саласының мамандары елдегі медициналық туризмді жан­дандыру жырын жиі қозғағанымен, са­рап­шылардың санасында «қазақстандық са­уық­тыру орталықтары өзге елдегі шипажайлармен бәсекеге қабілетті ме?» деген сұрақ туындайды.

Қазақстандық шипажайларда ем алу үшін шетелден де қонақтар келіп тұ­рады. ҚР Денсаулық сақтауды дамыту рес­публикалық орталығының ресми де­­ректеріне сай, 2019 жылы әлемнің 40 елі­нен 25 мың адам емделуге келген. Олар­дың кейбірі жай тексерілгісі келсе, енді бірі ота жасату үшін ат басын біздің елге тіреген. Демалушылардың жартысы Ақ­мола облысындағы шипажайды іздеп келсе, бір бөлігі Алматы, қалғаны Шығыс Қазақстан облысынан шипа тілеп шетел асқан көрінеді. Медицина саласын сұрас­тыра келген туристерден түскен табыс кө­лемі 950 миллион теңгені құраған.

Денсаулық сақтауды дамыту орталығы бас директорының орынбасары Айман Ысқақова бұл көрсеткіштің бұдан да жоға­ры болуы мүмкін екендігін ескерте оты­рып, «саладағы күрмеулі мәселелердің бірі – кадрлар мен инфрақұрылымды дамыту» деп баса көрсетеді.

ДЕМАЛУ МЕН ЕМ АЛУ ҚҰНЫ ҚАНДАЙ?

Қазақстанда Президент іс басқармасының медициналық орталығына қарасты танымал төрт шипажай бар екендігі белгілі. Олар: Бурабай мен Алматыдағы «Оқжетпес», Ыстықкөл жағалауындағы және Ресей аумағындағы Ессентуки курорт-қаласында орналасқан «Қазақстан» шипажайлары. Аталған емдеу-сауық­тыру орталықтары қызметкерлерінің мәлім­­деуінше, орталықта прогрессивті ден­саулық сақтау бағдарламалары әзірленіп, сол бойынша жұмыс жүргізілуде. Онымен қоса физиотерапиялық процедуралар үшін қажетті барлық жабдықтармен қамтамасыз етілген. Отандық шипажайларда емделу бағасы қазір­дің өзінде сырт елдік қызмет құнынан кем түспейді. Төленуге тиіс теңге көлемі маусымға байланысты өзгеріп отырады.

«Оқжетпесте» екі кісілік бөлме бағасы, шамамен, 59-120 мың теңге аралығында. Карловы Вары әйгілі чех курортындағы дәл осындай бөлме құны 50 еуро немесе 25 мың теңгеден басталады. Бұл бурабайлық шипажайдан үш есе арзан, басқа қазақстандық беделді шипажайлардағы бағамен шамалас. Бірақ, сарапшылардың пікірінше, біздегі қызмет көрсету саласы шетелдегідей жолға қойылмаған.

Қазақстандық шипажайлардың төрттен бірі шоғырланған Түркістан облысының Көктерек ауылы маңындағы Сарыағаш курорттық аймағына, әдетте, адамдар минералды сумен емделуге келеді. Бұл тұзды су асқазан-ішек аурулары мен түрлі қабынуларға ем болып, адам иммунитетін қалпына келтіруге көмектеседі, бағасы да қолайлы. Аталған шипажайда ем алып, демалу үшін жан басына тәулігіне 7-40 мың теңге төлем жасау қажет.

«Керісінше, осындай отандық шипажайларда емделу бағасы қолжетімді, тіпті, жасаған төлеміңізден артық деңгейде демалуға мүмкіндігіңіз бар» дейді мамандар. Мысалы, елдегі «алтын курорт» аталатын, минералды суы атақты емдеу орталықтарынан кем емес «Мерке Радон» шипажайында тамақтану мен 16 түрлі процедураны қосқанда бар-жоғы 9-30 мың теңге (күніне) төлейсіз.

«Бағаның төмен болуы ҚР Денсаулық сақтау министрлігінде санаторий-курорттық ұйымдардың жұмысын үйлестіретін қызметтің болмауы мен әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының шипажайларға арналған қызмет бағасын төмен етіп тағайындауынан» дейді сарапшылар. Сондай-ақ емдеу орта­лықтары арзан баға ұсынып келушілерді көптеп тартуға тырысуы мүмкін. Ұлттық шипажай қауымдастығы мұндай типтегі санаторийлерде емдік шара саны аз және көңіліңіздегідей қызмет көрсетілмеуі мүмкін екенін ескертеді.

Шығыс Қазақстандағы сауықтыру орталық­тарына, көбінше, күш пен иммунитетті қалпына келтіріп, эндокриндік жүйені жақсарту үшін келетіндер қатары көп. Себебі онда марал өсіріп, оның жас мүйізінен түрлі емдік дәрілер жасайды. Ал жас мүйізден жасалған препараттың пайдасы ұшан-теңіз.

Егер сіз буын, жүйке, тері ауруларымен «алысып» келе жатқан болсаңыз, Жайықтың жағасындағы шипажайларға тартқаныңыз жөн. Себебі Батыс Қазақстанның минералды су көздері мен емдік балшықтары аталған аурулармен қоса ерлер мен әйелдердің ауруларын емдеуге көмектеседі.

Қарағайлы ормандардың таза ауасымен тыныстап, қымызға қанып ішіп, балшықпен емдеу терапиясының түрлі жолына куә болғыңыз келсе, биылғы демалысты Ақмола мен Солтүстік Қазақстан облыстарындағы курорттарға жос­пар­ласаңыз болады. Бұл өңірде көрсетілетін емдік шаралар жүйке-жүйеңіз бен жүрек-қан тамырлары жолына, буын, ас қорыту, тыныс алу қызметін жақсартуға таптырмайды.

Елдегі шипажайлардың үштен екісі жеке меншік болса, үштен бірі мемлекетке тиесілі. Ал төрт қазақстандық шипажайға шетелдіктер иелік етеді.

Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, елдегі мұндай орталықтар бір уақытта 19 мыңға дейін келушілерге қызмет көрсете алады.

Қонақтар шипажайда орта есеппен 12 күн демалып, емделе алады. Алайда жеке меншік демалыс орындарына жолдама 8 күнге шақталып сатылады. Ал Денсаулық сақтау министрлігінің шипажайлары келушілерге 30 күнге дейін ем-шара қызметін көрсетеді.

Шипажай қызметіне жүгінушілердің 40%-ы ер адамдар болса, қалған 60% нәзік жанды­лардың үлесіне тиеді. Келушілердің басым көпшілігі 40 пен 60 жас аралығында болса, олардан бөлек 40-қа дейінгі және 60-тан асқандар да кездеседі.

Дәрігерлер мен мейірбикелер саны жағынан да мемлекеттік сауықтыру орталықтары алда. Сандарды сөйлетсек, жеке клиникаларда әрбір 100 емделушіге 3 дәрігерден келсе, мемле­кеттік шипажайлардағы бұл көрсеткіш көбірек.

САПА СЫН КӨТЕРЕ МЕ?

Қазақстанда осыдан төрт жыл бұрын шипажайлар мен оңалту, сауықтыру орталық­тарының көбін ерікті негізде біріктірген Ұлттық шипажай қауымдастығы құрылды. Бір­лестік жетекшісі Саягүл Қайыргелдина қызметкерлерді даярлау деңгейінің төмендігі мен емдеу орталықтарының ірі қалалардан тым алыс орналасуы – Қазақстандағы курорт­тық жүйенің басты кемшілігі деп санайды. Оның айтуынша, мамандардың біліктілігін арттыру арқылы қазақстандық және шетелдік келушілер үшін шипажай деңгейін едәуір көтеруге болады. Қауымдастық бұл күнде осы мақсатқа жету үшін курортты басқару саласы бойынша түрлі тренингтер өткізіп, қызмет жасауда.

«Адамдардың демалыс орнына жеткенше жұмсайтын жол шығыны – шипажайға жолдама бағасына барабар. Бұл демалыс орны қалалардан тым алыс болуына орай және өте қымбат дегенді білдіреді. Курорттық қызметтің басқа да кемшіліктері бар. Ол – білікті мамандардың жеткіліксіздігі. Сондықтан бұндай орталық қызметкерлерін кәсіби тұрғыда даярлау керек», – дейді Саягүл Қайыргелдина. Осы мәселелерді шешу үшін ол кадрлар даярлайтын және материалдық-техникалық жаб­дықтауды жақсартатын жеке курортология институтын құруды ұсынады.

Біздегі сапа халықаралық стандарттарға сай келмейтінін алға тартқан ауқатты отандас­тарымыз демалысын еуропалық курорттарда өткізгенді жөн санайды. Бұл туралы отандық шипажай өкілдері баян еткен.

Расында, Қазақстандағы шипажайлардың тарихына үңілсек, көбісі сонау кеңес заманында салынған, сонымен қоса техникалық жарақ­талуы мен қызмет көрсету деңгейі бойынша сол кезеңмен шектеліп қалған сыңайлы. Қажетті құрал-жабдықтар мен ем-шаралық техниканың аздығы да біздегі демалыс орындарының сын көтермейтін тұсы десек болады.

Ұлттық шипажай қауымдастығының мәлі­метіне сәйкес, еліміздің бетке ұстар шипажайларында да инфрақұрылымға қатысты проблемалар бар. Мысалы кей сауықтыру орталықтарында жол мәселесі шешілмеген, кейбірі тіпті навигаторлық қосымшаларда көрсетілмеген. Сондай-ақ «барлық дерлік демалыс орындарында келушілердің бос уақытын тиімді ұйымдастыру қарастырылмаған» дейді арнайы зерттеу жүргізген қауымдастық сарапшылары.

«EuropeSpa» 2016 жылдан бері еуропалық медициналық орталықтар мен денсаулықты оңалту аймақтарының сапа жүйесі болып табылады. Халықаралық деңгей мамандары келушілер өздерін жайлы әрі қауіпсіз сезінуі үшін қызмет түрінің 1200-ден астам критерийлерін көрсеткен.

Чехиядағы Карловы Вары, Яхимов, немістік Шмидеберг, венгерлік Балатон, ресейлік Белокуриха шипажайлары, Еуропадағы, ТМД елдеріндегі көптеген курорттар «EuropeSpa» жүйесіне сай деп сертификатталып, сапа жүйесі мақұлданған.

Қазақстандық курорттар алғашқы сертификаттарын 2019 жылы алды. Мұндай құнды құжатқа қол жеткізген шипажайдың бірі – Шымкент қаласы маңындағы ғасыр тарихы бар «Манкент» демалыс орны, екіншісі – Бурабайдағы «Оқжетпес» орталығы. 2020 жылдың басында отандық тағы екі шипажай халықаралық сапа стандарттары бойынша сертификаттауға құжат тапсырған, бірақ елде орын алған пандемияға орай, бұл жос­пар, әзірге, жүзеге аспай тұр. Мұндай қағазға қол жеткізу құны да қымбат, кемі 5 миллион теңге қажет. Алайда, халықаралық сертификат бұйырған шипажайлар нарықта жаңа мүмкіндіктерге ие бола алады.

«EuropeSpa» сертификаты арқылы шипажай әлемдегі ең жақсы курорттар каталогына кіруге, Қазақстаннан тыс жерлерде танымал болуға, халықаралық тур­­о­пера­торлардың медициналық туризм бағ­дар­ламасына енуге мүмкіндік алады. Мен 50-ден астам қазақстандық шипажайда болдым, олардың 20%-ын «EuropeSpa» сапа сертификатына лайық деп айта аламын» – дейді EuropeSpaExpert маман Жазира Исмағамбетова.

ТҮЙІН

«Дені саудың – жаны сау» дейді халық даналығы. Сөз басында тоқталып өткеніміздей, коронадағдарыс, біріншіден, адамдарға өз денсаулығына жауапкершілікпен қарауды ұғындырса, бұл өз кезегінде дәрігер, емхана, шипажай қызметтеріне халықтың қызығушылығы мен ізденісін арттыра түсті. Екіншіден, шетелге шығуға шектеу қойылғандықтан, көпшілік отандық демалыс орындарына назар аудара бастаған. Манкент шипажайының директоры Луиза Курганованың «2020 жылдың күз-қыс айларында демалушылар саны едәуір артты» деуі сөзімізге дәлел.

Курорттық шипажайлар – қызмет көрсету саласындағы ірі кәсіп көзі. Демалыс пен ем алуды қатар ұйымдастыра отырып берекелі бизнеске айналдыру әлем елдерінің көпшілігінде серпінді дамыған. «Шипажайлар мен туроператорлар туристік өнімді дамыту бойынша бірлесіп жұмыс жасаса, ішкі туризмнің тақырыпқа тұздық болып отырған саласын жақсарта түсуге болады» дейді курорттық қауымдастық сарапшылары. Сапалы қызмет пен үйлесімді демалыс ұйымдастыру арқылы ішкі туризмді дамыту – шетелдік туристерді де елге тартудың бірден-бір жолы болмақ.

Аружан МҰХАНБЕТҚАЛИ