Зорлық-зомбылыққа жол берілмейді

Әке– қамқор, ана – мейірбан, ба­ла – бақытты. Өкінішке орай, мем­лекеттегі барлық отбасы қам­қорлықтың не екенін сезініп, жана­шырлықтың қандай болатынын біле бермейді. Керісінше, от­басылық зорлық-зомбылықтың құр­банына айналып, кімнен кө­мек сұрарын білмей шарасыз жағ­дайда күн кешіп жатқандар аз емес. Тіпті, отбасындағы ұрыс-жан­жалға, әкенің ұрып-соғуына әб­ден үйренген әйел-балалар зор­лық-зомбылықты қалыпты нәр­се деп қабылдайды. Тәжірибе көр­сетіп отырғандар, расында да тұр­мыстық зорлықтың құрбанына кө­бі­несе әлеуметтік аз қамтылған топ­тар   қартайған ата-ана, әйел­дер мен балалар душар болады.

Сөздің қадірін білетін бабаларымыз «Отбасынан бас кетсе, қазаннан ас кетеді», «Үй іші­нен жау шықса,тұра қашып құ­тылмассың» деген тәмсілді те­гіннен-тегін айтпаған. Расында, отбасының қорғаны   әке болса, ал­тын қазығы   ана. Осы ретте ша­ңырақтың шайқалуына түрткі бо­латын негізгі себептің бірі   ер-аза­маттың озбырлығынан орын ала­тынын айта кеткеніміз жөн. Өкі­нішке орай, қазақы менталитет­пен тәрбиеленген орталарда отбасындағы кемсіту, қорлау, зор­лық көрсету әрекеттері көбінесе жа­бық күйінде қалып жатады. Өйт­кені, отбасының бүлінгенін қала­майтын әйелдер шаңырақты сақтау үшін күйеуінің соққысын көп­шілікке жария ете бермейді. Ажы­раса қалса ұл-қызы өзгелерге жал­тақтап өседі деп қауіптенген ана­лар одан гөрі жұбайының оз­бырлығына шыдауды дұрыс са­найды. Осының кесірінен күн­делікті еркіндігі шектеліп, құ­қығы тапталған әйелдердің өмі­рі өкі­нішпен өтеді. Отбасын сақ­тау­ды басты орынға қойған әйел­дер баланың да құқығын шек­тейтінін түсіне бермейді. Шын­дығында бала үшін ата-ана­сының үйі әрқашан ең қауіпсіз жер бола бермейді. Дөрекілік, күш көрсетудің күнделікті қай­талануы балалардың бағдарын өз­гертіп, зорлық-зомбылық пен қылмысты тудыратынын ұмытпау керек.

Қазақстан Республикасының Конс­титуциясында адам­ның қа­дір-қасиетіне қол сұғылмайды, ә­ркімнің ар-намысы мен абыройлы атының қорғалуына құқығы бар деп анық жазылған. Зорлық-зом­былық азаматтардың құқын бұ­затын, бір адамның екінші адам­ға тәндік немесе психикалық ық­пал етуі. Мұны әрбір адам бала жас­тан түсінуі керек. Ұл-қызының оз­бырлық құрбаны болмағанын қа­лаған ата-ана тәрбиеге ерекше мән бергені дұрыс. Ол үшін ал­дымен өзі әлімжеттікке, тұр­мыстық зорлыққа жол бермеуі шарт. Әкенің жұдырық жұмсап, күш көрсеткенін көріп өскен ұл ер­тең өз отбасында зорлық-зом­былық жасамасына кепілдік жоқ. Сондықтан, аналар отбасын сақтау үшін қорлыққа шыдай берудің соңы өз ұлының зор­лықшы, қыздарының көнбіс болып қалыптасуына ықпал ететінін ұмыт­пағандары абзал.

«Отбасындағы тұрмыстық зор­лық-зомбылықтың алдын-алу туралы» заңға сәйкес зор­лық-зомбылық физи­калық, пси­хологиялық, жыныстық және эко­номикалық болып бірнеше түр­ге бөлінеді. Отбасындағы тұр­мыстық зорлық-зомбылық мем­лекеттің даму деңгейі мен мәдени хал-ахуалына қарамастан, әлемнің бар­лық елдерінде кездесетін мә­селе. Бұл кеселге тосқауыл қою үшін елімізде кешенді шаралар жүргізіліп келеді. Мұндағы бі­рінші бағыт тұрмыстық зорлық-зом­былықтың алдын-алуға ба­ғытталған. Екіншіден соңғы жылдары отбасында озбырлыққа жол бер­гендерге тағайындалатын жа­уаптылық күшейтілді. Оның реті Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс пен Қылмыстық кодекс­те дәйектелген.

Отбасылық-тұрмыстық қа­ты­настағы адамның жеке бас құ­қықтарына қол сұғатын әкім­шілік құқық бұзу­шылықтар үшін жаза ағымдағы жылдың 1 шілдесінен бастап ауырлатылды. Яғни отбасында жанжал шығарып, жақындарының ты­ныштығын бұзғандар 5 тәулік мер­зімге  (Әкімшілік құқық бұ­зушылық туралы кодекстің 73-бабы) қамауға алынады. Бұл құ­қық бұзушылықтың алдын алу және зардап шеккендерді қорғау үшін жасалған. Ал отбасылық-тұр­мыстық қатынастағы жә­бірленушіге қол жұмсап және де­неге зақым келтіргені дә­лелденгендер Әкімшілік құқық бұ­зу­шылық туралы кодекстің 73-1-бабының 1-1-бөлігіне және 73-2-бабының 1-1-бөлігіне сәйкес 15 тәулік мерзімге қамаққа алынады. Бұл баптардағы айыппұл түр­лері ескерту берумен алмас­тырылды. Себебі тұрмыстық зор­лық-зомбылыққа жол берген адам­ға айыппұл салу отбасының бюд­жетіне айтарлықтай сал­мақ түсіреді. Әкiмшiлiк жа­уаптылықтан тараптардың татуласуына байланысты босату осы Ко­декспен тараптардың та­туласуына байланыс­ты бір жыл ішінде әкімшілік жауаптылықтан босатылған адамдарға қолда­нылмайды.

Жәбірленушінің кеші­рім беруімен әкімшілік жауап­тылықтан босату әкімшілік құқық бұ­зу­шылықтарды алғаш рет жа­салған жағдайда ғана жол бе­ріледі.

Сонымен қатар, тұрмыстық зор­лық-зомбылық түріндегі құ­қық бұзушылықтар бойынша істі қоз­ғауы жәбiр­ленушiнiң арызы бойынша ғана емес, құқық бұ­зу­шылықтың анықталу фак­тісі бойынша да істі қозғау қа­растырылған. Егер отбасында үнемі ұрып-соғу орын алса, тұрмыстық зор­лыққа жол берген адамға қа­тысты ҚК-нің 110-бабы (қинау) қол­данылады. Аталған баптың бі­рінші бөлігіне сәйкес кінәлі тұл­ға 2 жылға дейін, ал екінші бөлі­гінде 4 жылдан 7 жылға дейін бас бостандығынан айырылады. Заң­дағы мұндай тегеурінді тетік от­басының тыныштығын қорғап, ана мен баланың жайлы өмір сүруіне жағ­дай жасауды көздейді.

Дәурен ЕРАЛИЕВ,
Сырдария аудандық
сотының судьясы

Фото: ашық дереккөзден