Деректер бойынша Бәйтен батыр қалмақтарға қарсы ірі шайқастарда ерекше ерлік көрсетіп, сарбаздарын жеңіске жетелеген. Оның стра­тегиялық ойлауы мен батылдығы жауынгерлерге үлкен сенім ұялатты. Жауға қарсы жорықтарда Сәрке батырмен тізе қосып, тойтарыс беріп, үзеңгілес дос ретінде танылды. Сәрке батыр мен Бәйтен батырдың достығы халық арасында аңызға айналған. Олар тек жауға қарсы күресте емес, ел ішінде бейбітшілік пен тәртіпті сақтау жолында да бірлесіп қызмет етті.

Қазақ даласында қаншама шайқас болды. «Ақтабан шұбырындының» қасірет іздері Сыр бойын басып өтті. Замана зардабын арқалаған еліміздің таңдаулы ұлдары осынау нәубетке қарсы тұрды. Аты ұранға айналған Сәрке батыр жолы да, жасы да үлкен бауыры Бәйтен батырмен бірге жауға қарсы шауып, оларға тойтарыс беріп отырғанын белгілі қаламгер Камал Бердәулетов өзінің кітаптарында жазған.

Бәйтен батыр туралы әңгімелерін­де Сәрке батыр:

«Мен әртүрлі қиындықтарда, тығы­­­рық­­­қа тірелген сәттерде Бәйтен­ді екі-үш рет паналағанымды жасырмаймын, ал ол менің бір рет артыма шыққан жоқ», – деген екен.

– Ел басына күн туған кезде есімдері Алашқа белгілі Сәрке мен Бәйтен қол бастап жоңғарларға тойтарыс беру мақсатында «Қарақұм құрыл­тайына» қатысып, үш жүздің жаса­ғына барып қосылады. Құрыл­тайда үш жүзден құралған біріккен қолдың бас қолбасшысы болып Әбілхайыр хан сайланды.

1728 жылы Сарысудың батыс торабындағы Бұланты өзенінің бойын­да алғашқы айқас басталады. Қалмақ бектері Жоршын мен Тойшы бастаған 35 мың әскер шегінген қазақ қолын өкшелей қуып, қазіргі Жезқазған өңіріндегі Білеуті, Бұланты өзен­дерінен өтіп, Қарақұмның «Ұлы Құмындағы» ат бауырын жазып шаба алмайтын құмдарға кіріп дің­келейді. Осы сәтті пайдаланған қазақтың 7 мың қолы жеңіске жетіп, бұл жерлерге «Қалмаққырылған» деген ат беріледі. Жеті мың әскерімен тосқауылда қалуына бұйрық берген Әбілхайыр хан: «Сәрке батыр, мына қалың қалмақты он екі күн осы жерден жылжытпайсың. Құдай қалап, амандықта болсам мен де жетермін», – дейді. Сонда Сәрке: «Хан, он екі күнің ұзақ қой, біздің жаназамызды шығарып кет», – дейді. Әбілхайыр осы жерде жергілікті молдаға жеті мың адамның жаназасын тірілей шығарып, елден әскер жинауға аттанады. Сәрке мен Бәйтен батырдың жасағы қиян-кесті ұрысты бастан кешіріп, көбі шейіт болады. Осы шайқаста жау ортасында қалған Сәрке батыр «Ақши» деген жерде қаза табады. Оның сүйегін уақытша былғарыға орап сол жерге жерлеп, қыс түсе мәйітті Қорқыт ата бейітіне жерлейді. Сөзінде тұрған Әбілхайыр қалың қолмен келіп, жоңғарларды талқандайды. Қалмақтардың қазақ­тарды басынып шабуылдауы осымен аяқталады. Бәйтен батыр қанды көйлек серіктерімен елге оралады, – дейді қаламгер, Жалағаш ауданының Құрметті азаматы Рысбай Кәрімов.

Сыр бойының белгілі шайыры Шоңбай өзінің «Өмір өрнектері» деген дастанында Бәйтенді батыр адам деп атайды, «Ақбоз ат, тоз найзамен алған жауын» деп жырлайды. Бәйтен батыр тоқсанның үстіне шығып дүние салған.

Батыр дүние салар алдында: «Мен өлімнен қорқып айқайлап жатқаным жоқ. Шырақтарым, көптен иығымда жүрген екі жолбарыс бар еді, солар сытылып мені тастап барады. Байқаймын, өздері Естекбай ауылына қарай беттегендей болды», – деген екен. Сол жолбарыстар жиені Бұқарбай батырдың иығына қоныпты деген сөз бар.

Шайқаста жаудың бетін қайтар­ғаннан кейін, хан немесе әскер басылары: «Жаудың бетін кім қайтарды, кімдер қандай ерлік жасады?» – дегенде «Жаудың бетін Ақ боз атты, тоз найзалы батыр қайырды», – дейтін болған. Осы сөзге наразы бол­ған Бәйтен батыр тоз найзасын тізесіне салып сындырмақшы да болған. Бірақ тоз найза майысып сынбаған. Сонда батыр: «Менің атым шықпай Ақ боз атты, тоз найзалы батыр болып кетемін-ау», – деген екен. Бәйтен батыр тарихта осылай қалған.

Бәйтен батыр тек батырлығы ғана емес, қарапайымдылығымен, әділ­­­дігімен де халықтың жүрегінен орын алған тұлға. Оның ұрпақтары да бабаларының есімін ардақтап, ерлігін ұмыт қалдырмады. Соның бір дәлелі – Жалағаш ауданында ұйым­дастырылған үлкен ас болатын.

Ұрпақ сабақтастығын дәріптеген, батыр рухына тағзым етілген іс-шарада ел тарихына, ұлттық құнды­лықтарға деген терең құрмет көр­сетілді.

– Ас беру рәсіміне тек батырдың ұрпақтары ғана емес, сондай-ақ Қызылорда облысының әр өңірінен келген қонақтар, ел ағалары мен зия­лы қауым өкілдері қатысты. Бәйтен батыр – ел басына күн туған қиын-қыстау замандарда халықтың мүддесін қорғаған, әділдігі мен батырлығымен аты шыққан тарихи тұлға. Оның есімі бүкіл қазақ жұрты­ның жадында сақталған. Батырдың ерлігі ұрпақтан-ұрпаққа аңыз болып айтылып, халқына адал қызмет етуімен елге өнеге болған. Айтулы жиында батырдың өмірі мен ерлігі туралы тағылымды естеліктер айтылып, оның туған жерін қорғау­дағы қызметі ерекше атап өтілді. Батыр­дың есімі қазіргі ұрпақ үшін ұлттық рух пен патриотизмнің үлгісі ретінде мадақталды, – дейді баба ұрпағы Сұлтанбейбарыс Бақытбек.

Шын мәнінде ас беру – қазақ хал­­­­қының рухани және мәдени өмірін­­дегі айрықша дәстүрі. Бұл шара тек ата-бабаларды еске алып қана қоймай, қазіргі буын мен келешек ұрпақты бірлікте болуға, ұлт құн­дылықтарын құрметтеуге ша­қы­рады. Жиында Құран оқылып, батырдың рухына арналып дұға жасалды. Арнайы құрбандық шалынды. Бұл дәстүр ұлттық болмысты сақтаудың маңызды бөлігі. Батыр ұрпақ­тарының бас қосуы – ата-баба рухына тағзым ету ғана емес, сондай-ақ ұрпақты рухани тәрбиелеу мен бір­­лікке шақырудың жарқын көрінісі. Бәйтен батырдың есімі мен ерлігі халық жадында мәңгі сақталады. Оның ел қорғаудағы батырлығы, дос­тыққа адалдығы және халыққа жасаған қызметі әрдайым ұрпақтан-ұрпаққа үлгі бола бермек.