Поляк ғалымы перғауындар құпиясын ашты
Ежелгі Мысыр тұрғындарының өмір салты қандай болған, пирамидаларды кім салған және оның құрылысы қалай жүрген, перғауынның «тынышын алғандарды» қарғыс ататыны рас па? Дүние тарихына қызығушылық танытқан кез келген кісі осы сұрақтарға міндетті түрде бас қатыратыны рас. Мұндай мәселелер хақында мысыртанушы ғалымның өзімен пікір алмассаң, қандай ғанибет?!Жуырда астаналықтарға осындай тамаша мүмкіндік туды. Ұлттық академиялық кітапханада поляк археологі, египтолог, профессор Йоанна Гжыбовска-Попельска «Мысыр перғауындары құпияларының кілті» тақырыбында дәріс өткізді.
Мысыртанудың маңызы қандай?
Поляк археологтері Мысырда 60-жылдардан бастап қазба жұмыстарын жүргізіп, бірқатар ғылыми жаңалықтың ашылуына мұрындық болып келеді. Профессор Йоанна Гжыбовска-Попельсканың айтуынша, мысыртану ғылымына дендеп ену бізге уақыт тұрғысынан қазіргі кезеңнен өте алшақ жатқан көне дәуірмен байланысуға, сол шақтағы адамзат өркениетінің қалай дамығанын анықтауға мүмкіндік береді.
«Ең бастысы, мысыртану арқылы адамзаттың о дүние туралы көзқарасының өзгерісін көре аламыз. Себебі ежелгі мысырлықтар өлімнен кейінгі өмірге қатты сенген. Сондықтан да марқұмды мумиялайтын болған. Көне мәтіндер бұл амалдардың мәнін ұғынуға көмектеседі. Олардың сенімі бойынша, перғауын өлімнен соң қайта тіріліп, «жойылмайтын жұлдыздар» арасынан өз орнын табуы тиіс болған. Егер адам бұл дүниеде жақсы істермен айналысса, дүниеден өткен соң өлілер елінде қажетінің барлығы болған. Бұл діни сенімдер кейінгі діндерге де ықпал еткен», – дейді ғалым.
Сондай-ақ египтолог ғылымның осы саласы сол дәуір адамдарының ақыл-ой мүмкіндіктерін де көрсететінін, бұл сол дәуір технологияларының дамуы тұрғысынан өте қызықты екенін айтты. Мысалы, олар қайық жасаған, Ніл аңғарындағы орасан зор аумақтарды суғаруға мүмкіндік берген ирригациялық жүйелерді салған, сонымен қатар көне Мысырда математика, астрономия ғылымдары жоғары деңгейде дамыған. Мысыртану солардан жүйелі ақпарат береді. Онымен қоса, еуропалық ғылымның бастауы қайда жатқандығынан да хабардар етеді. Себебі Еуропада мәдениет пен ғылым бастауын Ежелгі Грекиядан іздейді, ал көне гректер көп дүниені ежелгі мысырлықтардан үйренген.
Пирамида пішінінде де мән бар
Бүгінде Мысыр пирамидаларының құрылысы жайында ғылыми қоғамдастық бірауыздан мақұлдаған теория жоқ. Алайда ғалымдардың көпшілігі бір ұстанымды жақтайды, оны профессор Йоанна Гжыбовска-Попельска да өз дәрісінде түсіндірді. Оның сөзінше, пирамиданы салушылар алдымен тастарды бір қатар етіп қалап, екінші деңгейді қалау үшін құм төккен, соның көмегімен екінші деңгей тастары жеткізілген, ары қарай құрылыс осындай тәсілмен жалғаса берген. Ал құрылыс аяқталған соң нысан құмнан тазартылған.
«Ал пирамидалар формасында қандай да бір мән бар ма?» деген сұрағымызға ғалым былайша жауап берді:
«Пирамиданың формасы әрдайым қазіргідей формада болды деп айта алмаймыз. Дегенмен біз көрген, бізде орныққан пирамида пішіні күн сәулесінің түсуімен байланыстырылады. Сонымен қатар өзіңіз білетіндей, ең көне пирамида баспалдақ түрінде салынған. Көне Мысыр мәтіндерінде сол баспалдақтар туралы көп мәлімет берілген. Перғауын сол баспалдақтар арқылы көкке жетуі тиіс болған. Себебі сол кездегі наным бойынша перғауындардың ата-бабалары – жұлдыздар, тиісінше, перғауын да көкке шығып, солардың біріне айналуы тиіс-тін. Бәрінің де мақсаты – ешқашан жойылмайтын, мәңгі өмір сүретін жұлдызға айналу».
Тағы бір қызығы, пирамидалардың сырты әктастармен қапталған екен. Осылайша, күн түскенде пирамида жарқырап көрініп, оған қараған жанға ерекше әсер қалдыратын болған. Сондай-ақ бастапқыда көп пирамиданың ұшы алтынмен апталған. Алайда олар кейін тоналған.
Табытты ашқандарды «қарғыс ата» ма?
Неліктен кейбір пирамидалар орасан үлкен, ал кейбіреулері шағын етіп салынған деген ой да келуі мүмкін. Й.Гжыбовска-Попельсканың пікірінше, ең үлкен пирамидалар Көне патшалық кезеңіне жатады. Пирамидаларды салу барысында оның ішіне ешкім ене алмайды деп сенген. Алайда кейін айналасынан тесіктер жасалып, халық пирамида ішіндегі дүниелерді тонаған. Сол себепті де, келесі билеушілер алып пирамидалардың жанына шағын пирамидалар салған. Сондай-ақ бұл қадамға олар сол кезеңдегі экономикалық ахуалдың нашарлауына байланысты үнемдеу мақсатында да барған.
Ел аузында перғауындар көмілген орындарды зерттегісі келіп, «тынышын алғандардың» қарғысқа ұшырайтыны туралы алып-қашпа әңгіме бары рас. Мысалы, осыдан жүз жыл бұрын Тутанхамонның саркофагын ашқанда, сол жердегі кейбір адамдар қаза тапқан екен.
«Бірақ ол ешқандай «қарғыс атумен» байланысты емес. Бұл жайт табыттағы бактериялар себебінен болған. Әдетте мәйітті табытқа салған соң ауаның жетіспеушілігінен ондағы бактериялар өте улы күйге түседі. Әсіресе, адамның тыныс алу жолына аса қауіпті. Сол үшін де қазір табыттарды ашқанда алдымен оны арнайы газбен өңдейді және жұмыс істейтін адам арнайы киім киеді. Ал Тутанхамонның табытын ашқандар мұндай қауіпсіздік тәсілдерін қолданбаған», – деді поляк ғалымы.
Көне мысырлықтар көп жасамаған
Ежелгі мысырлықтардың өмір салтында біздікінен қандай айырмашылықтар болғанын білу де көбімізге қызық. Дәріс қонағы осыған да тоқталып өтті.
«Ол кездің адамдары антропологиялық жағынан еуропалықтарға жақын болған. Ежелгі мысырлықтар төменгі және жоғары Мысырды (Нілдің ағысына қарай) біріктіріп, біртұтас мемлекетті құра алды. Олар өз елдерін Қара жер, Ніл жағалауындағы топырақта гумустың, яғни қара шіріктің көп болуына байланысты «Кемет» деп атаған. Олардың қазіргі жерлестерінен айырмашылығы – бағана айтқанымдай, өлімнен кейінгі өмірге көбірек сенген. Ежелгі мысырлықтардың бейнесі қазіргі этнодіни топ – коптілерге ұқсас болған. Орташа өмір ұзақтығы да айтарлық ерекшеленеді: ежелгі мысырлықтар жиырма жастан сәл ғана ұзақ жасаған. Алайда Көне Мысырда жүз жасаған ІІ Пиопи және ІІ Рамсес секілді перғауындар да болған», – дейді Йоанна Гжыбовска-Попельска.
Дәріс барысында шетелдік ғалым Ежелгі Мысыр өнеріне де тоқталды.
«Мен Ежелгі Мысырды тұтасымен өнер деп білемін. Барлық жерде өнердің көріністерін көруге болады: мүсіндер, сарайлар, ғибадатханалар, обелисктер, зергерлік бұйымдар, иероглифтер және т.б. Мысыр иероглифтерінің өзі бейнелерден құралған ғой. Сондықтан Ежелгі Мысырды тұтасымен тұнып тұрған өнер десек қателеспейміз», – деді ол.
Египтологтің ойынша, ХІХ ғасырдың 90-жылдарына дейін ғылымда Ежелгі Мысыр мәтіндерін түсіну мүмкін емес деген көзқарас басым болған. Ол өз зерттеулерінде мәтіндерді өте мұқият оқып, сол кезең тіліне, атап айтқанда, олар қалай сөйледі, қандай сөздерді, тіпті қандай грамматиканы қолданды деген сауалдарға жауап іздейді. Соның арқасында ғалымға мәтіндерді түсіну жеңілдеген.
«Әдетте Ежелгі Мысырды зерттеушілер арасында Күнді Жаратушы ретінде қарастыру басым. Бірақ көбінде бұл тұжырымды растайтын дәлелдер аз. Мен перғауындардың да олардың сенімінде Жаратушы ретінде қабылданғанын жеткізе алдым деп ойлаймын. Бұл тұрғыда маған Көне патшалық кезеңіндегі мәтіндерді зерттеу көмектесті. Әрине,
Ежелгі Мысыр тарихында әлі ашылмаған құпиялар өте көп. Жыл сайын жаңа жерлеу орындары, құм басып қалған, бұған дейін ғылымда белгісіз болып келген пирамидалар ашылуда. Ал құпияны білуге ынтықтық – бұл үлкен күш. Ендеше осы сәтті пайдалана отырып, жастарды мысыртану саласында білім алып, Ежелгі Мысыр құпияларын ашуға шақырамын», – деді профессор Йоанна Гжыбовска-Попельска сөз соңында.
Айтпақшы, поляк ғалымы отандық әнші Димаш Құдайбергеннің Польшадағы фан-клубы мүшесі екен, осы екі ел арасындағы байланыстарды нығайту жұмыстары аясында Қазақстанға келіпті. Өз сөзінде ол қазақ-поляк ынтымақтастығына қомақты үлес қосып жүрген тарихшы, саясаттанушы Жандос Қарынбаевқа, сонымен қатар танымдық дәрісті оқуға жағдай жасаған Ұлттық академиялық кітапхана директоры Ғазиза Құдайбергенқызына ақжарма алғысын жеткізді.
Ботагөз МАРАТҚЫЗЫ
