Тегі тереңде жатқан тұлға

Жеке бір кісілер жайлы жазу екіжақты үлкен жауапкершілік. Себебі, көп жағдайларда автордың ой-пікірлері, толғаныс-тебіреністері кейіпкеріңіздің ойынан шыға бермеуі мүм­кін. оның үстіне ол өзіңмен қатар жүрген аға немесе іні болса тіптен қиын. Ал мен жаз­бақшы болып отырған Камаладдин Наурызбаев жауапкершілігімді бірнеше еселей түсетіндей. Шежіреге үңілсек (арабтың «шаджара» – ата тек деген сөзінен шыққан) біз айтып отырған ағаның Камаладдин деген есімінің өзі тұңғиық тарихымыздың түкпіріне жетелеп, әр сөзіңді дәлелдермен дәнекерлеп айтуға, жазғаныңды өзгелермен жаңылдырмауға мең­зейді.

Әрбір ата-ана өмірге келген пер­зентінің келешегіне өздері көрген тау­қыметтерден аулақ болсын деген үмітпен ат қояды. Тегі тереңде жатқан тұлға Камаладдин ағамыздың әкесі Наурызбай ата мен анасы Қазыкүл әжеміз ұлының атын тарихта болған ұлы тұлғалардың есімдеріне еліктеп қойса керек.

«Бабаларының кемел қасиеттері бү­гінгі Камаладдин болмысында көрініс таба алды ма?» деген сауал төңірегінде ой қозғасақ, ағаның биік тұлғасы көз алдымызға келері анық. Осы бір жағ­дайды айтып отырғаным, Камаладдин ағамыздың да саналы ғұмыры мектепте ұстаздықпен өткенін барша оқырман­дарымыздың естеріне салу.

Камаладдин ағаның балалық шағы­ның жоқшы­лықпен, қиыншылықпен өт­кенін білгенмен, оның кейбір сәттері­нен ештеңе айта алмаймын. Іргеміз бөлек болды. Оның үстіне менен үлкендігі бар. Білетінім әкесі Наурызбай өмірден ерте озып, анасы Қазыкүл апа үш қыз, бір ұлмен жесір қалды (Шәрбан, Шәрипа, Камаладдин, Салиха). Жалғыз ұлының оқу жағдайына байланыс­ты қалаға кө­шіп келіп, пәтер жалдап тұрды. Ақылды ана ұлы Абайдың: «Балаңа қа­тын әперме, енші берме, барыңды салсаң да, балаңа орыстың ғылымын үйрет» деген (25-сөз) тағылымын берік ұстағандығының куәсіміз. Ал бір ұлттың ғылым, білімін, жетістігін білу үшін оның ең алдымен тілін меңгеріп, сол тіл-кілт арқылы олардың ұлттық зертханасына кіруге мүмкіндік болатыны бесенеден белгілі. Осы бір өмір шындығы елде қазақ мектебінде оқып, тірі орысты көр­месе де орыс тілі мамандығын қалап, Қызылорда педагогикалық институтына келуі, Кенесары мен оның інісі Наурызбай батырдың дегенінен қайтпай­­тын бірбеткейлігін, Бақсайыс бабасындай бі­­­­лімге деген құштарлығын алдымызға тар­татындай.

Кәмекең педагогикалық институтты тәмәмдасымен анасымен еліне көшіп келеді. Туған ауылы «Шіркейлінің» (бұ­рынғы «Қызылту») орта мектебінде ұс­таздық қызметін бастаған Камалад­дин аға білімділігімен, ол кезде си­рек кездесетін орыс тілі мұғалімі ре­тін­де көзге түседі. Ағаның орыс тіліне жүй­ріктігі, қазақ классиктерімен ғана шектелмей, Ресей, Батыс, әлем клас­сиктерін тек оқып түсініп қоймай, олар­дың тәтті дәмін тұшынып, түйсігіне тоқуына мүмкіндік бергені анық. Оқы­ған кітаптарының сандық шамасын нобайлағанда, Кәмекеңнен көп оқи­тындар саусақпен санайтындай-ақ шы­ғар?! Қазақ, орыс классиктерін айт­пағанда Ги де Мопассан, Теодор Драйзер, Александр Дюма, Марк Твен, Джек Лондон, Габриэль Маркес, Орхан Памук, т.б. аттарын айға білейтін жазушылар шығармаларынан кейбір сәттерді қазіргі өмірмен байланыстыра айтқанда, өзің оқығандай сезінген мен, олармен бейтаныстығыңа өкінесің де. Камаладдин аға әу бастан тарихи шығармаларға өте құмар болғандықтан І.Есенберлин, И.Калашников, Б.Жандарбеков, Е.Тұр­сын­овтың әр қилы тарихи сан алуан оқи­ғаларға, тарихи тұлғаларға арналып жазылған еңбектерін ерекше бағалайды.

Бұрынырақта дүниенің кілті деп есеп­телген (Абай) орыс тілін меңгер­ген­дердің шоқтығы елден ерекше тұ­ратын-ды. Өмірден озғаннан кейін тө­бемізге көтерген Мұқағали Мақатаев та туған ауылының мектебінде орыс тілі пәнінен сабақ бергені, орыс тілін жетік меңгергендігі оған табиғат сыйлаған ақындығын әлемдік деңгейге көтеруіне ықпал етті. Содан да болар, ақынның танымдық, географиялық шеңбері өзімен қатарлас ақындармен салыстырғанда өте кең болды. Осылайша, Камаладдин ағаның өз қатарларынан білім деңгейінің жоғары екендігін, ізденімпаздығын ешкім жоққа шығара алмайды. Алла сыйлайтын ақындық Кәмекеңе берілмегенмен, ақындардың өлеңін саралап, сұрыптап сезімталдықпен оқудан кенде емес.

Қызмет барысында еңбегімен ел­ге еленген Кәмекең аға Тереңөзек ау­дандық партия комитетінің насихат және үгіт бөлімін басқарды. Сол кезде ауданның бірінші хатшысы болып қызмет атқарған Қонысбек Қазантаевтың идео­логия саласындағы сенімді серігі бола білді. Кәмекең үшін ол кісімен қызметтес болған сол кезең еңбек жолының нағыз жарқын парағы болып саналады. Кеңестік идеологияның тәрбиелік, тазалық, әділдік жақтарын терең мең­герген ағаның беделі жоғары болды. Қазіргі нарық жағдайында ішінара кездесетін Абай тілімен айтқанда: «Байлар, олар өздері де бір күн болса да дәулет қонып.... өзіңде жоқты малымен сатып алады... Мал болса Құдай тағаланы да паралап алам дейді. Оның діні, Құдайы, халқы, білім ұяты, ары, жақыны, бәрі мал» (8-інші қара сөз) – деген қағидаға сай кеңес заманында оларды тежеп отыратын тетіктер болған-ды. Сондықтан Кәмекең аға заманының саяси шеңберіне сай «партияның солдаты» бола жүріп, газеттерге сыни мақалалар жазғанының, халық алдында кейбір келеңсіздіктерді ашық айтқанының, кем­шілік жібергендерді атын атап, өт­кір сынға алғанының, елге оралымды ойлы пікірлер жеткізгенінің талай куәсі болғанбыз. Ағаның бұл әрекеттерін Нау­­рызбай батырдай қылыш, найзамен жау­ға шаппағанымен, қас батырлыққа, терең ғұламалыққа теңер едім.

Камаладдин аға партия комитетіндегі қызметінен соң көп жылдар бойы ау­данның (Тереңөзек) оқу бөлімін бас­қарып, жастарға сапалы білім, саналы тәрбие беруде қомақты үлесін қосты. Ағаның жоғары ұйымдастырушылық қа­білеті, мол тәжірибесі мен білім­дарлығы арқасында аудан мектептері облыс бо­йынша алдыңғы сапта болды. Осы жылдары білім берудің әртүрлі мәселелеріне байланысты оның «Қазақстан мұғалімі», «Ленин жолы», «Путь Ленина» сияқты көп­теген республикалық, облыстық бас­пасөз беттерінде мақалалары жарияланды. Демек, бұл салада да Камаладдин аға баба жолынан, оның ұстанымынан ауытқыған емес.

Зейнеткерлікке шыққаннан кейін де өзінің мол тә­жіри­бесін қоғаммен бөлісіп, жұмыс жасады. Әсіресе, облыстық «Қа­зақ тілі» қоғамының қайта жаңғыруы мен «Тіл сақшысы» газетінің қалың оқырманның көзайымына айналуына Камаладин ағаның еңбегі айтуға тұрарлық.

Өкінішке қарай, нарық жағдайында кейбіреулер үшін материалдық дүние бірінші кезекке қойылуда. Ал Камаладдин аға үшін адамның байлығы оның материалдық дүниелерімен емес, рухани дүниелерімен бағаланады. Бұл – Камаладдин ағаның ерекше қасиеті еді.

Иә, адал­дығы мен арын ештеңеге айырбастамаған Камаладдин аға мен Әлима жеңгеміз өздерінің Алла сыйлаған асыл қасиеттерін перзенттерінің бойларына сіңіре тәрбиеледі. Нәтижесінде, Үміт, Ғазиз, Айзат есімді ұл-қыз тәрбиелеп, немерелер сүйіп, олардың азамат болып қалыптасуына зор еңбек сіңірді.

Сабылып жүріп марапаттар сұрап алатын кейбір пенделерге ұқсамайтын Кәмекең ағаның орден, медальдары, жоғарыдан алған марапаттары да бар­шылық. Еңбек жолын мұғалімдіктен бастап, аудандық деңгейдегі үлкен ла­уазымдарға ие болып, ағарту, тәрбие саласына еткен еңбегі бағаланып, кеңес кезінде «Құрмет белгісі» орденімен, «Еңбектегі ерлігі үшін» медалімен, бе­ріректе «Сырдария ауданының Құрметті азаматы» атағының иегері, Ұлы Отан соғысына қатысқандармен теңестірілген зейнеткер болғаны соған дәлел.

Сексеннен аса өмірден озған Камаладдин Наурызбаевтың тектілігін текке жібермеген тұлға екенін оқығандар түсінсе, түйсінсе, ойымның орындалғаны деп білемін.

Қазбай ҚҰДАЙБЕРГЕНОВ,

ҚМУ-дың профессоры