Есті әндер естен кетпейді

Жазушы Ғабит Мүсірепов «Тіл жеткізбесті ән жеткізері де бар» деп айтпаса керек-ті. Қазақтың атақты әншісі Әміре Қашаубаев өткен ғасырда Париж сахнасын әуезді әнімен әуелеткенде Еуропа халқы таңда­ныс білдіргені рас.

Тілі шұрайлы, мағынасы терең ұлт­тық ән өнері сан тарапқа бөлінетіні белгілі. Дәстүрлі, классикалық, эстра­далық секілді бірнеше жанрды тоғыс­тыратын музыка заман ағымына сай өзгеріп отырады. Көпшілік көкейінде есті әннен түсініксіз шығарманың төр­ге озғандығы жөнінде сан алу­ан пікір жүр. Ел арасында тыңдарман талғам үдесінен шығатын әнді іріктеу мақсатында көркемдік кеңес құрылу керектігі жөнінде мәселе қозғалғанына да біраз уақыт болды.

Расында, ән халықтың үні саналады. Әлем жұртшылығын бір-бірімен музыка жақындастыратыны да белгілі. Осындай тылсым құдіретке ие ән өнерін өзгеше бағытта өзгерте беру де үлкен қателік. Әлемдік тәжірибені қолданысқа енгізуге көңіл бөлгенмен, қазақы сазды қаз-қалпында сақтау керек. Ертеректен келе жатқан құн­дылығы жоғары мұраны кеңінен на­сихаттаудың өзіндік рөлі бар. Қазіргі уақытта жеті нотаны жетік меңгерген өнерпаз қауымға айтылар сын көп. Әрине, тыңдарманға ұсынатын әннің мазмұны олқылау көрінген жағдайда жұртшылық орынды пікір айтуы – заңдылық. Өз-өзін алдап қана қоймай, дүйім елге ұнамсыз кейіпте шығуында ешқандай мән-мағына көрмейміз. Шын мәнінде, сахна мәдениетінің сақ­талуы, әннің мәтіні дұрыс жазылмауы, жанрдың шатасуы әдетке айналып ба­ра жатқаны қынжылтады.

Жақында ҚР Парламентінің мәжі­ліс депутаты Мақпал Мыса осы мә­селеге байланысты ҚР Бас прокуроры Берік Асылов пен ҚР Мәдениет және спорт министрі Дәурен Абаевқа сауал жолдаған болатын. Халық қа­лаулысының пікірінше, сорақылық төр­ге озып, сахнаны былғаған жандар жетерлік. Ұлттық құндылықты аяқ­ас­ты еткен жандар жауапкершілік жүгін арқалауы тиіс екен. Иә, сахна төрінде ішімдік ішкен өнерпаздар былапыт сөзімен айналасын елетіп, әдепсіздік танытуы ешбір жақтауға келмейді. Мәдениеттілік өлшемі тара­зыға түскенде қазақы әдет-ғұрып, отбасында қалыптасқан тәрбие тасада қалмауы тиіс. Жын-ойнаққа илан­ған көпшіліктің сана-сезімін билеу қиындық соқтырмай тұр. Шын мә­нінде, жұртшылық жеңіл шығармаға тез дағдыланып, соның құрсауынан шы­ға алмай жатады.

Елімізде күйіп тұрған тақырыптың бірі – әрбір музыканттың жанды да­уыс­­та ән айтпауы. Тыңдарман қауымға дауысы жазылған күйінде ән айтқан кейіпте көріну өнер жұлдыздарының немқұрайлылығын көрсетеді. Кәсіби тұрғыдан қалыптасқан, сахнада бірнеше жыл ысылған әншінің мұн­дай әрекетке баруының түрлі себебі бар. Мәселен, жоғары деңгейде кон­церт ұйымдастыру барысында музы­калық аппаратураның сапасына мән беріледі. Дауыс қою, әнді орындау­­да іркіліс болмау үшін әнші біткен фонограма қолдануды жөн санайды. Бір жылдары «Мәдениет» туралы заңға өзгеріс енгізу бойынша тиісті министрлік тарапынан бірнеше ұсыныс айтылған болатын. Негізінен, әнші концерт өткізілетінін алдында жарманамаға нақты фонограмамен орындайтығы жөнінде хабарлауы тиіс болған. Сондай-ақ концерт барысында әншінің мінез-құлқы дұрыс болуы одан міндеттеледі. Ал балағат сөзі бар репертуарға жол берілмейтін болған. Дегенмен, қазіргі уақытта өз дегенімен жүретін өнерпаздар бұған бейқамдық танытып келеді.

Жылдар бойы тыңдарман жүрегінен жол тапқан дәстүрлі әншілердің өнер­де алатын өзіндік орны бар. Ха­лық әндерін, әр өңірге байланыс­ты айталатын дәтүрлі музыка көңілге қоным­ды болуымен ерекше. Естияр жандар талғамға сай, ән таңдайтыны дау­­сыз. Осындай мезетте пәтуасыз, мағынасыз әннің мәтінінің дұрыс жазылуы маңызды рөл ойнайтындығын айтудан жалықпаймыз. Құлақтың құ­рышын қандыратын есті әннің баға­сын қашанда халық арттыратыны рас. Сондықтан түсініксіз, қазаққа жат әнге сараптау жұмысы жүргізілгені – мәдениет саласының мәртебесін биіктетеді. Көркемдік кеңестің сүзгісі­нен өткізілген әннің өмершеңдігі жо­ғал­майды. Ендеше, сазгер мен ақын, әнші қазақы салт-санамызға сай келе­тін әнді көптеп шығара берсе, бұрынғыдай есті әндеріміз де көбейер.

Балтабай ОРДАБЕКОВ