Мал ұрлығы үшін жаза қатаң

Қоғам өмірінде мал ұрлығы өршіп тұр. Шын мәнінде, мал ұрлығы жылдың қай мезгілінде де бәсеңдемейді.

2019 жылғы 27 желтоқсанда қабыл­данған «Қазақстан Респуб­ликасының кей­бір заңнамалық актілеріне қыл­мыс­тық, қылмыстық-процестік заң­нама­ны же­тілдіру және жеке адам құ­қық­тары­ның қорғалуын күшейту мәселе­лері бо­йынша өзгерістер мен толық­тырулар ен­гізу туралы» Заңында мал ұрлы­ғы­на қатысты жаза барынша қатаң­датылды. Мал ұрлығы жеке бап болып ен­гізіліп, төрт түлікке қырғидай тие­тін­дер бұрынғыдай жеңіл жазамен құтыл­майтын болды. Бүгінгі күні соттарда мал ұрлаушылардың қылмысы жал­пы ұрлыққа кірмей, арнайы баппен қара­луда. Бұл бап ауыр санатқа жатады және сотталушыға бас бостандығынан айы­ру жазасы тағайындалады.

 Заңдағы 188-1-бапта бөтеннің малын ұрлағандардың мүлкі тәркіленіп, үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiн­гi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөл­шерде түзеу жұмыстарына, бес жылға дейiнгі мерзімге бас бостандығынан шек­теуге немесе сол мерзімге бас бос­тан­дығынан айыруға жазаланатыны көр­се­тілген.

Ал енді алдын ала сөз байласу ар­қылы мал ұрлаған қылмыстық топтың, ірі мөлшерде мал ұрлаушылардың жазасы бұдан да ауыр. Олардың да мүлкi тәркiленiп, үш жылдан жеті жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айы­руға жазаланатын болса, тұрғын үй-жай­дың, кәсіпорынның, ұйымның, меке­менің, мал қораның, қашаның немесе өзге де қойманың ауласына кiрумен, бірнеше рет, аса ірі мөлшерде және қылмыстық топ жасаған мал ұрлау бо­йынша жаза одан әрі қатаңдатылған. Жалпы мал ұрлағандарды табу, ұстау қандай қиын болса, қылмысты дәлелдеу мен жоғалған тұяқты орнына қою одан да күрделі. Біреудің қорасындағы малды болмашы ақшаға сата салатын қыл­мыскерлер өз қателігін мойындап, ке­шірім сұрап, көбінесе ұрлағанын орнына қойып береді. Бірақ жоғалғаны табылған жәбірленуші енді «Қайтқан малда береке бар» деп дау қумай мәселені жылы жауып қоя алмайтынын ескеру керек. Себебі, шығынды өтеп, істі болған қыл­мыскерлер жәбірленушілермен келісім­ге келе алмайды.

Мал ұрлығына қатысы бар күдікті Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің Мал ұрлау 188-1-бабы бо­йынша жазаланады. Бұл ретте, Сырдария аудандық сотында мал ұрлығына байланысты іс қаралған болатын. Сот отырысы барысында Ү. І. есімді аза­­маттарға сот үкімі шықты. Өз ке­зегінде жәбірленуші тараптың уәжін тың­даған сот отырысының төрағасы күдік­тілерге жаза тағайындады. Яғни, атал­ған азаматтар бірнеше жылға бас бостан­дығы­нан айырылды.

Қай кезде де қылмыстың өтеуі  – жаза. «Дәніккен құныққаннан жаман» деген қазақта сөз бар. Сондықтан қыл­мыс жасаған адам жазасын өтеу барысында қатесін түсінсе дейміз. Ау­дандық сотта көбіне мал ұрлығына бай­ланысты істер қаралады. Жұмыс про­цесінде сан түрлі азаматтың уәжін тың­дауға тура келеді. Бірнеше малынан айырылған көпшіліктің шығыны өтеліп, қылмыскерге әділ жаза тағайындау ма­ңызды рөл ойнайды.

Мал ұрлығын басқа қылмыстармен салыстырмау керек. Себебі, мал шаруа­шылығымен күн көріп отырған ауыл халқының төрт түлігіне қол сұғу – табыс көзінен айырумен тең.

Руслан Алдамбергенов,
Сырдария аудандық
сотының төрағасы