Жеңісті жақындатқан жеңгелер–ай

Майдан даласында от пен оқ кешіп, өлім мен өмірдің арасында болған ағаларымыздың біразы оққа ұшып, кейбірі мүгедек болып елге оралды. Жауынгерлердің соғыстағы Ұлы жеңісін қамтамасыз еткен тылдағы еңбек майданында тер төккен, қиындықты қайсарлықпен құрықтаған асыл жеңгелеріміз туралы айтпай өту мүмкін емес. Аудандық газет арқылы жанқиярлық еңбектің жарқын үлгісін көрсеткен, тылда талмай еңбек еткен жеңгелер жөнінде жазбақпын.

Немере ағам Ыдырысов Әбдеш (Әбдіхалық) Қызылорданың педагоги­калық училищесін 1939 жылы бітірісімен, әскер қатарына алынған. Көп ұзамай Фин соғысы, одан кейін Отан соғысы басталып кеткені белгілі. Ол уақытта жауынгерлердің көпшілігінде білім болмағандықтан, Әбдеш ағам полктегі мемлекеттік қауіпсіздік бөлімінде қызмет етеді. Қайнаған соғыс кезінде аталмыш саланың немен айналысқанын тәптіштеп айта алмаймын. Украинада әскери қызметте жүріп, жеңгеміз Анна Васильевнаға (біз Галина дейміз) үйленіп, соғыс ауыртпалығын бірге бөлісіп, жеңіс күнін жақындатуға атса­лыс­қаны айтпаса да түсінікті.

Жеңіс күнін Украина жерінде жеңге­міз­бен бірге қарсы алып, тағы да екі жылға әскери қызметте қалдырылады. Тек 1947 жылдың соңында тұңғышы Уалиханмен аман-есен Қазақстанға келген. Алғашқы жылдары Алматы облысының аудандарында, кейін өмірінің соңына дейін республикалық мемлекеттік қауіпсіздік комитетінде жоғарғы шенді офицер болып қызмет етті.

Жеңгемнің ұлты бөлек болғанмен, қазақтың салт-дәстүріне құрметпен қарап, оны бойына сіңіре білді. Тәжірибелі чекистің жұбайы болған­дықтан, соғыс жайлы, ағамыздың қызметі туралы тіс жарып біздерге ештеңе айтпайтын. КазГУ-дің (қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті) студенті кезімде ағамның үйінде жатып оқыдым. От пен оқтың ортасында жүріп, бірін-бірі сүйіп қосылған Әбдеш ағам мен Галина жеңгемнің шыңдалған шынайы махаббаттарының куәгері болдым. Алматыға барған сайын бейіттеріне барып құран бағыштаймын. Жеңісті жақындатуға ағаммен қатар жүріп оқ пен от кешкен жеңгемнің біздерге қамқорлығын ұрпақтарыма айтып отырамын.

Бабамыз Күдеріқожа Көшекұлының үшінші ұрпағы Ыбырайым атамыздың Қасым атты баласынан Үбіш, Әшімінен Зейнолла, Файзолла ағаларымыз өмірге келген. Үбіш ағамыз Қасым атамыздың жалғыз ұлы. 1942 жылы соғысқа аттанғанда, жұбайы Нәзипа жеңгем үш жасар Несібелі мен бір жастағы Күлжанмен елде қала берді. Үйелмелі-сүйелмелі нәрестелері болғанмен, белді бекем буып бәрі майдан үшін, жеңіс үшін деген ұранды бетке ұстап, дала жұмыстарына шығады. Күлжанын көлеңкеге жатқызып қойып, әлсін-әлсін емізіп жүргенін байқаған бригадир Жұманазар әкей:

– Қарағым, бұл тірлігің болмас, Үбіштен қалған екі нәрестені жеткізуің керек, үйде отырып, майдандағы жауынгерлерге жылы шұлық, қолғап тоқығаның дұрыс болар, – деп зорға көндіреді. Үбіш ағайдан алғашқы кездері хат келіп тұрғанмен, кейін еш хабар болмай, 1944 жылы «қара қағаз» келеді. Хат тасушылар Мүсәллә әже мен Қалтай аға (қазақтың Қалтайы) ауылсоветпен ақылдасып, әзірше қаралы хабарды Нәзипа жеңгейге естіртпеуге уәделеседі. Соғыс аяқталмай жатып, бір қолын, не аяғын я көзін құрбан еткен жауынгерлер елге келе бастайды. Ал күйеуі Үбішті асыға күткен Нәзипа жеңгеміз үкілі үмітін үзбегенменен, өзін-өзі сабырға шақырып, екі перзентінің барына шүкірлік жасап, шыдамын шыңдай түседі. Көп ұзамай, майдан даласында ерлікпен қаза тапқан күйеуінің қаралы хабарын да естиді.

Көп күткен жеңіс күні де келеді. Шыдамын шыңдап, соғыстан кейінгі жылдарда да Нәзипа жеңгеміз колхоз жұмысынан қол үзбейді. Несібелі мен Күлжаны бойжетіп, тұрмыс құрып, жеңгемізге немерелер әкеледі. Қартайған шағында үлкен қызы Несібелімен бірге тұрады. Нәзипа жеңгеміз қатты науқас деген хабарды есітіп, Хамит, Мәжит ағаларыммен мен де көңілін сұрауға Шіркейліге (бұрынғы Тереңөзек ауданы) бардық. Қатты қуанған асыл жеңгем:

– Келгендерің дұрыс болды, сендерге рахмет. Мен Күдерінің келінімін. Сүйегімді сатпаймын. Ағаларың Үбіштің рухымен табысатын күнім жақын. Жат жерде қалса да ол мені күтуде. Сендерден өтінішім: кеткеннен кейінгі болатын барлық мүсипаттарға өздерің басшылық жасаңдар. Мені Сарбасаттағы қайын, қайнағаларым жатқан жерге жерлеңдер, – деді.

Күйеубаласы Сағым­бай бар­лық жағдайын жасағанмен, Күдері әу­летінен шыққан Үбіш аға­­мызға де­ген жеңгеміздің адал­дығын паш еткеніндей сезіндік. Нәзипа жеңгеміз осы қайтпас қайсарлығымен барлық қиындықтарды жеңген ғой деген ой түйдік. Көп ұзамай Нәзипа жеңгеміз дүние салды. Қалғандарымыз оның аманатын орындадық.

Әшім атамыздың ұлы Зейнолла аға да соғысқа алынады. Уыздай жас қалған Күлтай жеңгем де, Нәзипа жеңгеміздің соғыс жағдайындағы қиын өмірін қайталады десем артық айтқандық емес. Емшектегі Әсемкүлін бесікке таңбай, беліне байлап, еңбектен қол үзбеді. Сол қолын жартылай соғыс құрбандығына беріп, Зейнолла аға 1944 жылы елге оралады. Мүгедектігіне қарамастан Күлтай жеңгемізбен тыл майданында еңбек етеді. Екеуі де жеңіс күнін туған ауылында қарсы алып, қос қуаныштың куәсі болады. 1945 жылдың 9 мамырында дүние есігін ашқан тұңғыш ұлдарының есімін Жеңіс деп қояды. Менің ізімді басып келе жатқан Жеңіс Зейноллаұлы қазір зейнеткер. Зейнолла ағамның шаңырағын шайқалтпай, оның ұрпақтарын өсіріп-өндіріп, жетілдіруде. Қазір Қызылорда қаласында тұрады.

Соғыс кезіндегі қазақ қыздарының майдан даласындағы ерлігі Әлия, Мәншүк, Хиуаздардан бастау алса, тылдағы ерен ерлік иелері күйеулерін Отан қорғауға аттандырған жеңгелеріміз екеніне дау жоқ. Мен Күдеріден тарайтын шамалы ғана отбасындағы жеңгелеріміз туралы айттым. Олар мыңдап, миллиондап саналады. Бес жылға созылған, елімізді көптеген шығындарға ұшыратқан, талай жас жайсаңдарымызды жалмаған, соғыстағы жеңісті жақындатқан жеңгелеріміздің қайтпас қажырлылығы, шыңдалған шыдамы, қайсарлығы қазіргі жастарға үлгі болса деген тілек.

Биыл Ұлы Жеңістің 76 жылдығы! Бұл айтулы күні соғыс қаһармандарының есімі қайта жаңғырып, ұлықтала бермек! Солардың қатарында жеңісті жақындатуға аянбай тер төккен жеңгелеріміздің орны бір бөлек! Олардың өмірден озғандарына алдарыңыз жарық болсын, ал қазіргі жеңіс күнін тойлап отырғандарға ұзақ ғұмыр тілеймін.

Қазбай Құдайбергенов,

Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінің

профессоры