Халықтың әлеуметтік хал-ахуалының деңгейі тұрмысымен, тұрақты табысымен және жұмысымен өлшенеді. Дегенмен мұндай өлшемді бағамдайтын статистикалық мәліметтің нақты деректен алшақтығы жер мен көктей екені рас. Бұл жайында ел Президенті «цифрлармен ойнауды қо­йып, нақты істерге көшетін кез келді» деп атап өтті.
Халықтың жалпы тұрмыс-тіршілігін күн­де­лікті күнкөрісін көріп, жеке дара анықтаса әлдеқайда шынайы ақпаратқа көз жеткізесіз. Қоғамды алаңдататын кедейшілік пен жұ­мыссыздық мәселесі қаншалықты ушығып тұрғанын көп отбасын алаңдатып отырған же­тіспеушіліктің өзі дәлел бола алады.

Бұрынғының адамдары «Аш бала тоқ баламен ойнамайды, тоқ бала аш боламын деп ойламайды» деп айтушы еді. Шын мәнінде елдегі әлеуметтік ахуал сын көтермейді. Күн сайын азық-түліктің қымбаттап бара жат­қандығымен қатар, жұмыссыздық – мем­лекеттің алдында тұрған өзекті мәселе. Тұ­рақты жұмыстың жоқтығы әлеуметтік ахуалдың төмен деңгейін көрсетеді. Табысы шәй пұлынан аспайтын отбасыларда күнкөрістің қамымен күй кешіп отырғандары қаншама?! Тығырыққа тіреліп, екі қолға бір жұмыс таппай сенделіп жүргендер де көп. Ал Президент айтқандай «Жаңа Қазақстанды» құрудың негізгі қадамы ең алдымен кедей­шілік пен жұмыссыздықты жоюдан бастау алуы тиіс. Халықтың күйін түзейтін жаққа бағытталған бағдарламалар әзірленіп, жуық арада олқылықтардың орны толмаса, бүгінгі күнімізден де айрылып қалуымыз мүмкін.

«Азаматтардың əл-ауқаты жəне əлеу­меттік көңіл-күйі мемлекеттің басты на­зар­ында болуы керек. Цифрлармен ойнауды қойып, нақты істерге көшетін кез келді. Мемлекеттік аппарат көп жағдайда «өзін-өзі тиімді жұмыспен қамтушылар», «ресми емес жұмыспен қамту» секілді терминдерді қолданып, жағдайды жасыруды жақсы кө­реді. Соның салдарынан көп­теген адам жұ­мыссыздықпен бетпе-бет келіп, əлеуметтік қорғаусыз қалып жа­тыр. Бұл – əлеуметтік-еңбек саласын са­палы жаңартуды қажет етеді. Осы мақ­сатпен мынадай шараларды қабыл­даған жөн. Халықтың табысын арт­тыру бағ­дар­ламасын əзірлеу қажет. Жұмыс нақ­ты əрі əрбір азаматқа бағдарлан­ған болуы керек. Бас­қарудың əр дең­гейінде кедейлікті төмен­детудің нақты көрсеткіштерін бекіту қажет» деді Мемлекет басшысы.

«Соқырға таяқ ұстатқандай» бәрін ег­жей-тегжей баяндап, Үкіметке тапсырма бер­ген Президент әлеуметтік саланы қайта жаң­ғыртуды талап етті. Бұл – мәселе біздің де өңірге қатысты. Жалпы жұмыссыздық бүйірден соққанда одан шығар амал қандай? Бос сөз бен статистикалық мәлімет жұмыс­сыздықты жоюдың құралы емес еке­ніне көп­шіліктің көзі жеткен.

Айталық, аудандық жұмыспен қамту ор­­­та­­­лығының мамандары берген мәлі­мет­­­­­­­ке сәйкес, жыл басынан бері ауданда жұ­мыс­сыздар саны 1090 адамды құрады. Жұ­мыс­сыздық деңгейі – 5,1 пайыз. Соның ішін­де, ер азаматтар 358 болса, әйелдердің үлесі – 732. 29 жасқа дейінгі жастардың саны 271 адамды құрады.

Әрине бұл жоғарыда атап өткеніміздей статистикалық мәлімет. Нақты есептің мұ­нан да асып түсетіні мәлім. Дегенмен жұ­мыс­­сыздық тығырыққа тірегенде кез келген азамат жұмыспен қамту орталығына барып, тіркелеуі қажет. Бұл мемлекет ал­­дындағы ма­ңызды мәселені шешу жо­лы мен әлеуметтік ахуалды сараптауға, тиісті бағдарламаны қа­былдауға қажет мәлімет. Тиісті мекемеге тіркелмей жүрген­дер елдегі маргиналдардың санын арт­тырады. Қоғамның немқұрайлы, өмірде бағдарын жоғалтқан адамдардың санын көбейтумен қатар, жағымсыз әрекет­терге бой алдырады. Салдарынан бос жү­руді әдетке айналдырып, қиыншылықтан шығудың жолын теріс әрекеттерден іздейді. Ал бұл өз кезегінде сананың улануына және тұрақсыздыққа әкелетіні анық.

Жұмыссыздықпен көбіне бетпе-бет ке­летіндерді анықтасақ, олар ең алдымен жас­тар. Оқуын оқып, қолына диплом алғаннан кейін мамандығы бойынша жұмыс таппай, сұранысы жоқ мамандық алғанына өкі­нетіндер. Мұндай жағдайдан шығудың жолы – екінші мамандық алып немесе қайта даяр­­­лау курстарынан өтіп, қолынан келетін іспен айналысу. Сонымен қатар ауылдағы жастардың жұмыссыз жүріп, салдарынан қалаға ағылып, сондағы өмірге бейімделіп, жұмыс табамын дегенше уақытша жұмыссыз атанатындар да баршылық. Олар аз уақыт­тан бастап жылдап жұмыссыз жүріп қа­луы мүмкін. Табыс көзі болмағандықтан марги­налдыққа әкелетін әрекет.

Расында қайткен күнде бір жұмысқа басын тығып алуды мақсат ететіндер уақытша болса да табыс көзін табады. Ал ауылда қалалық жерге қарағанда жұмыс көзі шектеулі. Бюд­жеттік мекемелердегі санаулы орындар жет­кіліксіз болғандықтан, шаруашылықпен айналысып, кәсіпкерлікке ден қоятындар көп жағдайда өзін-өзі қамтығандар болып жұмыссыздықты ығыстырады.

Жақында сол кездегі Еңбек және халық­ты әлеуметтік қорғау министрлігі Серік Шәпкенов ведомс­тво алға қойған мін­деттерді іске асыруға кіріскенін мәлімдеді. Соның алғашқы қадамы Әлеуметтік кодексті уақытылы қабылдау екені айтты.

«Қазіргі уақытта Әлеуметтік кодекстің жобасын әзірлеу жүргізілуде. Оны 2022 жылғы жел­­тоқ­санда Парламент Мә­жілі­сі­нің қарауына енгізу жос­парланып отыр. Әлеумет­тік кодексті қабылдау азамат­тар­дың әлеуметтік құқықтары мен міндеттерін бір жүйеге кел­тіруге; мемлекеттің, жұ­мыс берушілер мен қызмет­кер­лердің әлеуметтік са­ла­дағы міндеттемелері мен жауапкершілі­гін нақтылауға мүмкіндік береді. Әлеуметтік кодексті қабылдау халықтың мемлекет жүр­­гізіп отырған әділ әлеуметтік саясатты түсінуін жақсартады және біздің аза­мат­та­рымыздың өмір сүру дең­гейінің сапасын арттырады деп болжануда» деген еді министр.

Ең бастысы, министр жас­тар­дың жұмыс­пен қамты­луы­на ерекше көңіл бөлетінін жет­кізді. «Қазіргі уақытта министрлік жас­тарды жұмыспен қамтуға бағытталған шараларды жүзеге асыруда. Бұл – «Жастар практикасы» және «Алғашқы жұмыс орны» жобалары. Аталған жоба­ларды күшейту үшін жас­тар­дың қатысу мерзімі мен жалақы мөлшері ұлғайтылады» деген болатын министр.

Сонымен қатар тұрақ­ты жұмыс орындарын құру шарттарының бірі – кәсіп­кер­лікті дамыту саналатынын атап өтті. Соған орай жеке ісін дамытуға арналған грант мөлшері 200-ден 400 ай­лық есептік көр­сеткішке яғни 612,6 мыңнан 1,2 млн тең­геге дейін ұлғайтылды.

Мемлекет тарапынан Ұлттық жоба қа­был­данғаны белгілі. Бұл «2021-2025 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі» Ұлт­тық жоба деп аталады. Жобаның бірінші бағыты бойынша кәсіпкерлік белсенділікті арт­тыру мақсаты көзделген. Оның міндетіне өз ісін ашу және дамыту үшін жағдай жасалады. Ол үшін биылғы жылы ауданда «Бизнес бастау» курсына 235 адамды оқыту жоспарланғанын айту керек. Сон­дай-ақ суб­сидияланатын жұмыс орындарын ұйым­дас­тыру арқылы кәсіпкерлікті қолдау және кә­сіпкерлердің қабілетіне қарай дағды­ларды дамыту бағдарламаның екінші міндеті саналады.

– Ауданда жұмыспен қамту орталығы ар­қылы биылғы жылдың 1 сәуіріне «Жастар тәжірибесіне» 20 жас жастар практикасына жолданды. Сонымен қатар «Әлеуметтік жұмыс орындарына» ұйымдастырылған 7 мекемеге әлеуметтік жұмыс орындарымен 17 адам қамтылды. «Қоғамдық жұмыстарға» да барлығы 189 адам жіберілді. Қоғамдық жұмысқа негізінен атаулы әлеуметтік көмек алушылар, көпбалалы аналар, жастар мен мүмкіндігі шектеулі жандар тартылды. Би­ыл енгізілген «Алғашқы жұмыс орны» жобасына 10 жас маманды жолдау жос­­парланса, «Ұрпақтар сабақтастығы» ба­ғы­­­тымен 3 жұ­мыссыз жұмыспен қамты­лады. Ұлттық жо­баның екінші бағыты – кәсіп­керлердің өсуін акселерациялау деп аталады. «Жаңа бизнес идеяларды іске асыруға мемлекеттік гранттар беру» тетігі бойынша 235 адамға грант тағайындау жос­парға енді, – дейді аудандық жұмыспен қам­ту орталығының маманы Әбді­манап Батталов.

Түйін. Қазір адамдардың барлығына жақ­сы, табысы жоғары жұмыс керек. Бұл – жайлы өмір сүру үшін жасалатын тіршілік. Бір басын ғана емес, отбасын, бала-шағасының болашағы үшін жан бағу. Десек те айқын мақсатың болмаса, тапшылық етегіңнен алады. Оның ақыры жұмыссыздыққа әкеледі. Сондықтан мемлекет тарапынан ұсынылған бағдарламаларға аса мән беріп, оның тиім­ділігін бағамдап, нақты әрекетке тырмысу – жұмыссыз қалмаудың кепілі болмақ.