Орынбор қазақ елінің бірінші астанасы болғанымен қазақ даласынан тым қашық еді. Бүкіл қазақ даласын Орынбордан басқару тиімсіз болды. Шешімдері елге жетпей, жобаланған істері орындалмай жатты. Сол кездегі нақты жағдайды сараптағанда (ұлттық белгі жағынан да) қазақ елінің астанасы деуге келе қоймайтын. Қазақ халқының тұтастығы жолын да бар өмірін арнаған аға ұрпақ өкілдері астананың қазақтар көп қоныстанған өңірге көшірілуіне мейлінше күш салды. Олардың көш басында: Тұрар Рысқұлов, Сұлтанбек Қожанов т.б. белгілі қоғам қайраткерлері болды. Олар дербес, біртұтас қазақ мемлекетін құруды мақсат етті, бұл мақсаттарына жетті де. Әсіресе, қазақ елінің астанасы қайда қалай болу керектігі жайлы мақалаларда үзбей жазған С.Қожанов тұғын. Оның «Кешіктірмей келісу керек» (1924 ж.), «Іс жүзінде орындау керек» (1924 ж.), «Қазақтың кіндігі қай қала болсын» (1925 ж.) мақалаларында толғамды ой, нақты дәлелдер болды. С.Қожанов өзінің 1924 жылдың 17 желтоқсандағы мақаласында... «Қазақстан астанасы орыстың туы тігілген емес, қаласы жоқтықтан қазақтың киіз ауылында болса да, қазақ жұртшылығына жуық болуы керек», – деп тұжырым жасаған-ды.
Ақыры қазақ қайраткерлері келісіп, Орынбордан көштің басын Ақмешітке бұрған болатын. 1925 жылдың көкек айының басында Орынбордан шыққан поезд Сырдария өзенінің жағалауындағы шағын қала – Ақмешітке келіп тоқтады. Сол кездегі оқиғалардың бел ортасында жүрген «Еңбекші қазақ» газетінің тілшісі Сәбит Мұқанов сол оқиғаларды былайша жазыпты:
«...Содан кейін жолығуым (сөз С.Қожанов туралы) поезд Ақмешітке таяу разъезге тоқтаған шақта. Неге тоқтауын білгім келіп, жұрт жиналған «үкімет вагондарының» қасына барсам, қызық оқиға болғалы жатыр екен, қайдан және қашаннан келе жатқан салт екенін білмеймін (менімше, ондай салт бұрын да кейін де болған емес) паровоз алдында рельспен жүретін аласа темір вагонетка тіркеліпті де КирЦик председателі Сейітқали Меңдешов пен секретары Б.Аралбаев соған мініп Ақмешітке дейін ақырын жылжып баратын бопты». («Өмір мектебі» Алматы, 1970 ж., 131-б). «Қалың жұрттың арасын осылайша қақ жарған поезд Ақмешіт стансасына келіп тоқтады. Ол арада да ошарылған халықта хисап жоқ екен» деп жазыпты Сәбең ағамыз одан әрі. Бұл шағын жолдардан қазақ жұртшылығының Орынбордан қазақ астанасының Ақмешітке келуін қуана қарсы алғанын көреміз.
Сонымен Ақмешіт қаласында 1925 жылдың 15 көкегінде бүкіл қазақстандық бесінші съезі ашылды. Съезде Қазақ АКСР-ның астанасы мәртебесі беріліп, Ақмешіт аты Қызылорда қаласы болып өзгертілді.
Көне газеттер тігіндісін қарап отырып, 1925 жылғы әлде бір газетте татар азаматтарының бірінің мақаласына кезіккенім бар. Онда қазақтар астанасының Орынбор қаласынан Ақмешітке көшуі жайында, «...қазақтар өркениеттен аулақ құмға кетіп барады» деп кекетіп жазыпты. Қазақ халқының қайраткерлері өндіріс, өнеркәсіп орыны бар Орынбордан кететінін біле тұра, қазақ халқының ортасына көшкенді жөн көрген, барша халық, осыны мақұлдаған тәрізді. Сол кезде Ақмешіт қаласы Қазақстан астанасы болуға лайық деп бірден шешілген жоқ. Астана болуға лайық қалалар ішінде: Ақтөбе, Ақмола, Ақмешіт, Әулиеата, Семей, Шымкент қалалары аталғанды. Осы қалалардың ішінен шағын қала Ақмешіт – Қызылорданың таңдалуына бірнеше дәйекті дәлелдер болған сияқты. Біріншіден – қалың қазақтың ортасы, тоғысқан теміржол стансасы, екіншіден – Сырдария өзенінің жағасы, Сарысу мен Шу өзендерінің құйылысар жері, үшіншіден – «Ұлы Жібек жолы» бойы, төртіншіден сол кездегі Қазақстан үкімет басшылығындағы С.Қожанов, Б.Аралбаев т.б. азаматтардың жеке пікірлері де себеп болғандай. Қалай десекте Сыр бойындағы Қызылорда төрт жыл бойы қазақ елінің астанасы болып, елдің экономикасы мен мәдениетін, өнерін әлеуметтік бейнесін өзгертуге осы қалада көп істер атқарылды.
Қызылорда Қазақстан астанасы болысымен қалада өндіріс орындары салынды, өнеркәсіп құрылды, құрылыс қарқынды дамыды. Қала халқының саны небәрі 22577 адам еді. Қала көшелерінде электр жарығы жүргізіліп кондитер фабрикасы, ет комбинаты, сыра зауыты, «Трудовик» атты тігін артелі жұмыстарын бастады. Қызылордада алғаш рет қазақтың түрлі ғылыми институттары, совет-партия мектебі, халық ағарту инс­титуты, техникумдар ашылған. «Еңбекші қазақ» – «Советская степь» газеттері (қазіргі «Егемен Қазақстан» мен «Казахстанская правда») газеттері шығып тұрды.
1926 жылдың 13 қаңтарында алғашқы қазақ драма театрының (қазіргі М.Әуезов атындағы академиялық театр) шымылдығы ашылып, Мұхтар Әуезовтың «Еңлік-Кебек» пьессасы сахнаға шығарылды. Қызылордада (театрда) Әміре Қашаубаев, Құрманбек Жандарбеков, нағыз талант иелері екендіктерін көрсетсе, ақын-жазушылар Сәкен Сейфуллин, Бейімбет Майлин, Ілияс Жансүгіров, Сәбит Мұқанов, Қалмахан Әбдіқадыров, Николай Ановтар қалам тербеді Асқар Тоқмағанбетов пен Әбілда Тәжібаевтың алғашқы өлеңдері осы «Еңбекші қазақта» жарияланды.
Қызылорда қаласы астана болған төрт жыл ішінде танымастай өзгерді. Асау Сырдың жағасына орналасқандықтан бірнеше рет қала су астында қалды. Осыны сылтау етіп Қазақстан астанасын өзгерту жөнінде әңгімелер көтеріле бастады. 1927 жылы табиғаты жақсы, жер жәннаты Жетісу атанған өлкеге Алматы қаласына Қазақстан астанасын көшіру туралы Үкімет шешім алады. Алайда сол жылдарда Алматы қаласының республика деңгейіне дайын болмағандықтан 1929 жылдың мамыр айында ғана астана Алматыға көшірілді.
Қызылорда қарапайым кент боп қалғанымен қаланың өсуі тоқырап қалған жоқ. 1928-30 жылдары округ орталығы, 1931-1937 жылдары аудан орталығы, 1938 жылдан облыс орталығы болып белгіленді. Сөйтіп қайта дамып, өркендей бастады. Астана болып тұрған кезде жоспарланған құрылыстар қайта қолға алына бастады. Бір кезде Қызыл астана болған – Қызылордада (1925-1929 жылдар) бұрын Карл Маркс, Ленин, Сталин, привокзальная т.б. 10 шақты ғана көше болса, бүгінде 300-ден астам көше бар, сәулетті де сәнді ғимараттар, көзді тартатын көрікті орындар, Сырдағы бас білім ордасы атанған Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті сүйсінтеді.