Тіршілік тынысы Tirshilik-tynysy.kz ақпараттық агенттігі

№ 42 газет

10 маусым 2025 ж.

№ 41 газет

03 маусым 2025 ж.

№ 40 газет

31 мамыр 2025 ж.

Жаңалықтар мұрағаты

«    Маусым 2025    »
ДсСсСрБсЖмСбЖс
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
30 
» » Өзен-су – елдің ырысы

Өзен-су – елдің ырысы

Біз сапарлап барған Шіркейлі ауылының тарихында оның атауы, негізгі мағынасы «шыбын-шіркей» деген сөзден шыққанын білдік. Ал ауыл атымен аталатын Шіркейлі өзені – Сырдария өзенінің оң жақ бір сағасынан ағып жатыр. Бұл өзенді о баста адам қолдан қазбай, арнасы табиғи жолмен аққан.

Кейінгі кезде су қоры аза­йып, егіс көлемінің көбеюіне байланысты бөгет, көпірлер салынып, өзеннің бұрынғы арнасы техниканың күшімен өзгертілген. Сыр суы азайған тұста, көлдер бірінен бірі бөлініп, ортасынан ойпат жерлермен «Шіркейлі» өзені пайда болған. Көлдер бат­пақтанып, судағы жәндіктер мен балықтары сасып, шыбын-шіркейдің көптігінен маңайынан адам жүру қиын болған. Сол кездегі ата-баба­ларымыздың айтуымен шыбын-шір­кейі көп жер дегеннен «Шіркейлі» атауы шығыпты.

Ауылдың ортасынан сағасын «Шіркейлі» каналынан алатын «Қожарық» – бірнеше шақырым жердің суландыру жүйесінің күре­тамыры. Ауыл тұсынан өтетін арықтың екі жағы бау-бақша, әр­түрлі жеміс-жидек ағаштарымен тамылжып тұрған. «Қожарық» ка­налын қаздыр­ғандардың қата­рында сол кездегі «Қызыл Ту» кол­хозының басқарма төрағасы Емберген Сейдекеұлы, ауылдық кеңес төрағасы Әлайдар Сарбасұлы, партия ұйымының хатшысы Қожақан Қожамжарұлының есімдері аталады.

1936-1937 жылдары «Қожарық» каналын қазуға ауданнан мұраб Серікбай Бедебеков араласқан. Мұраб судың жүретін жолын, егіс егілетін жерді анықтап, картаға түсірген. Ауыл халқына есімі белгілі Әжібай Тоққожаев «Шіркейлі» каналынан саға алдырып, канал қаздырады. Өзі бас болып қаз­дырған каналын кейін көпшілік «Әжібай арық» деп атап кетті. Әжібай Тоққожаев өзі қарулы, балуандығы бар батыр кісі болыпты. Су жүргеннен кейін «Шіркейлі» өзенінің жағасында отырған халық қазіргі қонысқа көшіп келіп, егін еге бастайды.

Ал ауылдағы «Байділда» каналы туралы мемлекеттік қызмет сала­сының ардагері Мағрипа Жүсіп­бекова айтып берген болатын.

– 1970 жылдары Шіркейлі ауы­лының орталығы аяқсусыз қалады. Совхоз орталығында судың болмауы үйдің іргесіндегі бақша мен көшені көгалдандырудың адымын аштырмайды. Сол кездегі ауыл­дық кеңестің төрағасы Байділда Жүсіпбеков аудандағы, ауылдағы гид­ротехник мамандармен ақылдасып, орталыққа келетін арықтың ізін сызып көрсетеді. Арық ауылдың батысынан емес, оған мүлдем қарама қарсы шығысынан келу керек екен. Ол жақта «Құмкөл» мен «Астаукөл» жатыр. Бір қызығы бұл көлдерге су құйылмаса да судан арылған емес. Сондықтан арық көлді жағалап жүреді және әдеттегі арықтай болмайды, көп бөлігі жер қазылмай екі жанына дамбы жасалады, кәдімгі астау сияқты. Бұл өте қиын, судың құлап кету қаупі өте жоғары аса нәзік жұмыс еді, – дейді ардагер.

Уақытты да көп алатын, қашан жағасы су жүріп қатайғанша адам­ның бақылауын қажет ететін жұ­мыстың, яғни арықтың қазылуын барынша зерттеген Байділда Жүсіп­беков сол кездегі Қазақстан Компартия Тереңөзек аудандық коми­тетінің басшылығына ұсынысын айтады. Басшылық ПМК мекемесіне тапсырма беріп, арық қазылады. Арықтың қазылуы барысында ауыл тұрғындары барынша қолдау көр­сетіп, өз көмектерін берген. Сөйтіп аяқсу ауылға келген. Ауыл тұрғындары арықты Байділда Жүсіпбеков өмірден озғанша «Ауыл­най арық» деп атаса, кейін «Байділда» каналы деп атап кетті.


Бибісара
ТАҢАТАРҚЫЗЫ

10 маусым 2025 ж. 166 0