Қазақ дәстүрлері мен қазіргі заман

Қазақ халқы – сан ғасырлық тарихы бар, бай мәдениет пен терең рухани мұраға ие ұлт. Бұл мұраның ең басты бөліктерінің бірі – дәстүр мен салт-саналар. Қазақ дәстүрлері – ата-бабаларымыздың өмір сүру салты, дүниетанымы мен қоғамдағы қарым-қатынастардың негізі. Уақыт алмасып, заман дамыған сайын қоғамда да өзгерістер орын алуда. Осы өзгерістер дәстүрлерге қалай әсер етуде? Қазіргі заман мен ұлттық құндылықтардың арасында қандай байланыс бар? Бұл сұрақтар қазіргі жастарды ғана емес, жалпы ұлт болашағына алаңдайтын әрбір азаматты толғандырады.

Қазақ халқында "дәстүр – тәрбие көзі" деген сөз бар. Өйткені ұлттық салт-дәстүрлер адамды жастайынан дұрыс бағытқа тәрбиелейді. Мысалы, үлкенді құрметтеу, қонақжайлылық, әдептілік, ата-ананы қадірлеу сынды ұғымдар ұрпақтан-ұрпаққа ауысып отырған. Қазақтың «бесікке салу», «тұсаукесер», «сүндет той», «беташар», «келін түсіру» сияқты салттары тек салтанат емес, терең мағыналы, тәрбиелік мәні бар дәстүрлер. Әсіресе, отбасы құндылықтарына байланысты дәстүрлер — келін мен ененің қарым-қатынасы, қайын ағаларды сыйлау, әке-шешені құрметтеу — қазақ қоғамының іргетасын қалаған. Бұл дәстүрлер халықтың бірлігін, татулығын сақтап келген. Дәстүрлер жас ұрпаққа рухани тәрбие берудің маңызды тетігі. Олар арқылы адамгершілік, имандылық, үлкенді құрметтеу, еңбекқорлық сияқты қасиеттер қалыптасады. Қазақ мақал-мәтелдері мен нақыл сөздері – ұлттың даналық қазынасы.

Заманауи қоғам – технология дамыған, ақпарат ағыны шексіз орта. Қазіргі жастар шетелдік мәдениетке көптеп қызығып, жаһандану үрдісінің ықпалында өсіп келеді. Батыс мәдениетімен қатар келген еркіндік, дарашылдық сынды ұғымдар кейде дәстүрге қайшы келетін жағдайлар тудыруда. Бұрынғының «үлкенге – құрмет, кішіге – ізет» деген қағидасы қазіргі заманда формалды сипатқа ие болып бара жатқандай. Заманауи қоғамда ақпараттық технологиялар мен шетелдік мәдениет ықпалы күшейді. Бұл дәстүрлердің әлсіреуіне емес, қайта жаңғыруына да әсер етіп отыр. Қазақстандық мәдениеттанушы С.Н.Нұрланова өз еңбегінде: «Дәстүр мен жаңашылдық арасында шекара жоқ, олар диалектикалық бірлікте дамуы мүмкін» деп жазады. Қазіргі жастардың ұлттық киімге, дәстүрлі музыкаға және қолөнерге деген қызығушылығы артып келе жатқанын әлеуметтік зерттеулер де дәлелдейді. Қазақ дәстүрлерін білмейтін немесе білгісі келмейтін жастар қатары да кездесіп жатады. Бұл – алаңдатарлық жағдай. Өйткені дәстүрінен айырылған ұлт – тамырынан ажыраған ағашпен тең. Дегенмен қазіргі қоғамда ұлттық дәстүрлерді жаңғыртып, заманауи форматта дамытып жүрген жастар да баршылық. Қазақи тойлар, ұлттық киім, халық әндері мен қолөнерге деген қызығушылық артып келеді.

Кейде «дәстүр мен қазіргі заман үйлеспейді» деген пікірлер естіледі. Алайда бұл екі ұғым – бір-біріне қарама-қайшы емес, керісінше, толықтыра алатын ұғымдар. Мәселе – оларды қалай ұштастыра білуде. Мысалы, қазақи тойды заманауи үлгіде өткізуге, ұлттық киімді трендке айналдыруға, салттарды сахна тілінде заманауи форматта көрсетуге болады. Бүгінгі таңда түрлі мәдени шаралар, этнофестивальдер, ұлттық мерекелер мен әлеуметтік желілер арқылы қазақ дәстүрлерін кеңінен насихаттау мүмкіндігі зор. TikTok, Instagram секілді платформаларда ұлттық тақырыпта контент жасап жүрген жастар аз емес. Бұл дәстүрдің жаңаша өмір сүруі. Жаңа заман дәстүрді жоққа шығару емес, оны бейімдеуді талап етеді.

Қазақтың «Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол» деген даналығы бар. Бұл — ұлттық рухты сақтау, дәстүрден айнымай, оны заманауи түрде дамыту керектігін білдіреді. Дәстүр – тарих пен болашақ арасындағы алтын көпір. Сол көпір үзілмес үшін, әрбір азамат, әсіресе жастар, өз болмысын, тілін, ділін, дінін және дәстүрін құрметтеуге міндетті.

Қазақ дәстүрлері – ұлттың жүрегі, рухани темірқазығы. Қазіргі заманда олар өзгеруі, бейімделуі мүмкін, бірақ түпкі мәнін жоғалтпау – басты міндет. Заманауи қазақ жастары үшін дәстүр – тек өткеннің белгісі емес, болашаққа жол ашатын бағдаршам іспетті. Ұлттық мұраға ие болу – оны құрметтеп, өз өмірімізге енгізу арқылы жүзеге асады. Дәстүр мен заман үндестігі — ұлттық жаңғырудың кепілі.

НҰРБЕКҚЫЗЫ А.
Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетенің 4 курс студенті
Фото: Ашық дереккөзден