Жастар жағы біле қоймас, үлкендер жақсы біледі, кезінде қойдың қаракөл тұқымынан жүн өндіріп, одан түрлі киім-кешек пен бұйым жасалған. Сол кездері бағалы болып табылған елтірі өндірісі біздің Сыр өңірінде де жақсы жолға қойылған еді. Қазір, өкінішке орай, елімізде қаракөл шаруашылығы тұралап қалды. Тері өңдеу жұмысы қарқыны бәсеңдеген. Статистикалық деректерге сүйенсек, әлемнің елуге жуық елінде 31 млн бас қаракөл қойы болса, оның 130 мыңға жуығы ғана біздің елде өсіріледі.

Кезінде Қызылорда облыстық Қаракөл қой шаруашылығы тәжірибе станциясы мен Аманкелді атындағы эксперименталды қаракөл қой совхозы біріктіріліп, ғылым мен шаруашылықты ұштастырған. Асыл тұқымды қара­көл қойын көптеп өсірген шаруа­шылықта сол жылдары қой саны 40 мыңға дейін жеткен. Аталған ша­руа­шылық облыстың ғана емес, рес­публиканың қаракөл қойын өсіру жөніндегі өндірісінің локомотивіне айна­лып, ғылыми-тәжірибелік жұмыс­тар­дың орталығы, сондай-ақ совхоз дирек­торларын оқытатын бірден-бір үйрену мектебі болған.

Қой шаруашылығының қарқын алып, облыс атын республика көле­мінде танытуға үлес қосқан азамат­тардың бірі осы Нұрман Әліұлы еді. Ол – Аманкелді атындағы эксперименталды қаракөл қойын өсіретін кең­шарды салалас ғылыми-тәжірибе станциясымен бірге 20 жылға жуық бас­қарған ғалым-зоотехник, биология ғылымдарының кандидаты. Кейіп­керіміз 1937 жылдың жазында Шиелі ауданының Мұстафа Шоқай ауылында теміржолшылар отбасында дүниеге келген. Орта мектепте алғашқы білімін жетілдіргеннен кейін Алматы қаласындағы зоотехникалық-мал дәрігерлік институына түскен. Бес жыл бойы мал шаруашылығына қатысты білім мен тәжірибе алып, ғалым-зоотехник мамандығын алып шыққан. Үлкен қалада, белгілі оқу орнында білікті мамандардан алған тәжірибесін өмірінің соңына дейін жетілдіріп, туған жердің көркеюіне үлес қосқан азамат алғашқы еңбек жолын да Сыр елінен бастаған. Оқу бітіре сала жас маман ретінде Жаңақорған ауданындағы «Ком­мунизм» ұжымшарында аға зоо­техник болып жұмыс атқарған кейіп­керіміздің әр жылдары атқарған жұмы­сы өмірлік тәжірибесін арттырып отырған. Бірнеше жылдан кейін облыс­қа қарасты Қарауылтөбе қой шаруашылығы тәжірибе станциясына ғылыми қызметкер болып ауысқан. Еңбек пен білімді ұштастыра білген азамат саланың жүгі ауыр екенін сезініп, білімін жетілдіре түсуді көздейді. Сөйтіп 1964 жылдан 1967 жылға дейін Қазақстан қаракөл қой шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының аспирантура бөлімінде оқиды. Ал 1970 жылы «Қара және сұр түсті қаракөл қойының биологиялық ерекшеліктері мен өнімінің сапасы» тақырыбында кандидаттық диссертация қорғап, «Биология ғылымдарының кандидаты» атағын алады. Кейін Қаракөл қой шаруашылығы ғылыми-зерттеу инсти­тутының меңгерушісі, Қызылорда қара­­көл қой шаруашылығы тәжіри­бе станциясының директоры қыз­мет­­терін абы­роймен атқарған. Білік­ті басшы, тәжірибелі маман өзінің жаңашылдыққа құмар ізденім­пазды­ғымен оң нәти­желерге қол жеткізіп отырған. Еңбек еткен жылдарында әркез тың идеяларды іске асырып, соңынан ерген мамандарға үлгі көрсете білген. Сол кездері ел­дегі қаракөл шаруашылығы дамып, оған Сыр өңірінің қосқан үлес салмағы басым болған. Әркез ізденіс үстінде жүретін ғалым Нұрман Жүндабеков біріктірілген Қызылорда қой шаруашылығы тәжірибе станция­сы мен Аманкелді атындағы эксперименталды кеңшарды 18 жыл бойы бас­қарған. Өз кезегінде білікті басшы мал тұқымын асылдандыру мен мол өнім алу жолында аянбай еңбек еткен. Кейінірек облыстық мал тұқымын асылдандыру мекемесінің директоры қызметін абыроймен атқарған азамат облыстағы іргелі оқу орны Қорқыт ата атындағы университетте оқытушылық қызмет те атқарған.

– Аманкелді атындағы экспериментальды қаракөл қойын өсіретін кеңшарды мақсаты ортақ, салалас ғылыми-тәжірибе станциясымен бірге 20 жылға жуық басқарған ғалым-зоотехник, биология ғылымының кандидаты Нұрман Әліұлы алғашқы күндерден-ақ жалынды жұмысы, қарым­ды қызметімен көзге түсіп, ерекше құлшынысымен есте қалды. Оның тарапынан танылған мұндай тосын белсенділіктің түпкі сыры түсінікті де еді. Себебі, мұның алдында Қызылорда облыстық Қаракөл қой шаруашылығы тәжірибе станциясына жетекшілік жасағанда ол ескіше таптаурын тір­шілік ағымынан арылып, жаңаша ғы­лы­ми жетістіктерге сүйенген әбжіл әре­кеттерге көшу қажеттігін дер кезін­де түйсінген. Оның қарауындағы тәжірибе станциясы әуелде тікелей Мәскеудегі «Союзкаракульпром» ғы­лыми-өндірістік бірлестігіне, кейіннен Шымкенттегі Қаракөл қой шар­уашы­лығы ғылыми-зерттеу институына, ал одан соң Қазақ КСР ғылым академия­сына тікелей қарасты болды, солар арқылы ғылыми басшылық жасалып, қазынадан қаржыландырылды. Ал кеңшар шаруашылық есеп бойынша жұмыс істеп, негізінен өзін-өзі қар­жылай қамтамасыз етті. Жас ғалым директордың жұмысты жаңа талапқа сай ұтымды ұйымдастыруының нәти­жесінде кеңшар облыс және аудан бас­шылығының қолдауымен сол тұста жан-жақты үздік көрсеткіштерге қол жеткізді. Алдымен Аманкелді ауы­лы мен Сырдария ауданының орталығы Тасбөгетпен екі аралықта даңғыл асфальт жол төселді, қоныс ішіндегі шаңы шығып жатқан көше­лер жөнделіп, қатты жамылғы жамылды. Ауыз толтырып айтарлық жағдайдың бірі – ондағы елді мекеннің әлеуметтік және өндірістік мақсат­тары қыруар құрылыстарын дербес салуға арнайы кұрылып, дербес бекітіліп берілген №49 ПМК (жылжымалы механикаландырылған колона) қат-қабат жұмыстар жүргізді. Мұндай мәртебе мен сенім ол тұста облыс тұрғай, республикадағы бас­­қа бірде-бір кеңшардың маң­дайына бұйырмаған-ды, – дейді Аманкелді ауылдық ардагерлер ке­ңе­сінің төрағасы Нұрмағанбет Құдайбергенов.

Атап айтқанда, өткен ғасырдың 70-80 жылдары 1100 гектардан астам жер инженерлік жүйеге кел­тіріліп, жоңышқа, жүгері мен бидай егілген. Үлкен жем-шөп цехы салы­нып, толық рационда түйіршік мал азығы қоспаларын шығарған. Таби­ғи жайылымға қосымша көп­жыл­дық теріскен мен изен шөбі егіліп, Австрияның үрдісі бойынша әр екі гектарлық шаршыларға бөлініп, барлы­ғы 13 мың гектар аумақ қоршалған. Бұл арқылы келешекте шопан кадрлары жұмысының тиімділігі мен өнімділігін арттыру көзделген. Осы мақсатқа Үкімет­тен, сол кездегі Одақтың астанасы Мәскеу, Қазақс­танның астанасы Алматы арқылы облысымызда тек қана Аманкелді атындағы эксперименталды совхозға ауыз толтырып айтарлықтай мол қаржы бөлінген. Ал ауқымды істердің сеніп тапсырылуы – кеңшар басшылығына көрсетілген зор сенім әрі үлкен еңбектің нәтижесі еді.

Атқарылған жұмыстардың нәти­же­сін­де аз ғана уақыт аралығында ауыл ажары адам танымастай өзгерген. Атап айтар болсақ, әлеуметтік және тұрмыстық инфрақұрылымды дамыту барысында совхозда германиялық үлгімен қос қабатты коттедждер, 624 орындық оқушыға арналған тип­тік жобадағы небәрі 8-ақ айда салын­ған мектеп пен әкімшілік кеңес ғима­раты, озық үлгідегі 300 орындық мәдениет сарайы, балабақша, пош­та үйі, 50 мейманға арналған қонақ­үй тұрғызылып, елдімекенді электрлен­діру, көшелерін асфальттау, таза ауыз сумен қамтамасыз ету толық шешілген. Уақыт сынынан сүрінбей өткен аталған құрылыс нысандары күні бүгінге дейін сыры да, сыны да бұзылмай, тап күні кеше ғана соғылғандай сол баяғы қалпында ауыл адамдырының игілігіне қызмет жасауда. Бұндағы елдің сол үшін де атқарушы азаматтарға айтар алғысы шексіз, ризашылығы телегей теңіз.

Білікті басшы әрі ғалым Нұрман Жүндабековтің еселі еңбегі мен ұйым­дастырушылық қабілетінің нәти­жесін­де сол тұстарда Аманкелді атын­дағы кеңшарда сұр қаракөл қойының саны 41 мың басқа жеткен. Тіпті елтірі сапасы жөнінен бұл совхоздың өнімі рес­публикада бірінші орынға ие болып, көлемді кіріс те кіргізіп отырған. Сов­хозда кәрі саулықтарды бордақылап, етті бағытта да пайда түсірілетін. Бордақылау алаңында мал азығын дайын­дау да кеңшар құрамындағы арнайы цехтарда жүзеге асырылатын.

– Кеңшарда «Шопан ата» сауық­ты­ру профилакторийы ашылып, бұл шипажай мен минералды су күні бүгінге де­йін облыс еңбеккерлерін сауықтыру­­ға үлес қосып келеді. Нұрман Жүндабеков мал шаруашылығы резервтерін то­лық іске қосу мақсатында көп жылдан бері ойлана-толғана еңбек етті. Қажыр-қайраты мен қарым-қабілетін қару еткен қажырлы директор тың идеялардың кені еді. Сонымен қатар ол қиялдап қана қоймай, қаперіне алған қандай да жақсы жаңалықтарды жедел жүзеге асыруға ұмтылған. Осын­дай озық ой-өрісі оны республика, одақтан асырып, шетелдерге өзінің кәсіби саласындағы үздік үлгілерді үй­ренуге алып шықты. Сырт жақтағы кәсіпкерлермен екі жақты тиімді келіс­­сөздер жүргізуге қол жеткізілді. Олар­ға өз мамандарын жіберіп, озық тәжір­биеге баулып, шетелден мұндағы өз адамдарын үйретуге мамандар шақы­рылды. Ұзақ жыл бойғы Венгрия, Чехославакия, Индия мемлекеттері мен Латвия республикасымен нәтижелі цех құрылып, жұмыс істей бастады. Ал ең бастысы, Мәскеу қаласындағы Оңтүстік Кореяның «Джиндо Русь» фирмасымен бірлесіп, қаракөл елтірісін өңдеп, бағалы бұйымдарды дайындап, сату ісі жолға қойылды. Осыдан жылына 5,5 млн сом пайда түсті. Бұл бір кеңшар үшін Одақ көлеміндегі қаракөл қойын өсіруші шаруашылықтар бойынша ре­корд­тық табыс көрсеткіші еді, – дейді Сырдария ауданының Құрметті азаматы, ардагер Мырзағали Кенбаев.

– Өмірінің соңғы жылдарында әке­міз Нұрман кәсіпкерлерге қой шаруа­шылығын жаңаша ұйымдас­тырудың ұтымды бағдарламаларын жасап, клас­терлерін кұруды үйретіп, жұмысты ғылыми негізде жолға қоюға келелі кеңес беріп қана қоймай, нақты көмек көрсетуден жалыққан емес. Сондай-ақ әкеміз Сыр өңірі ат спортының алғашқы негізін қалаушы, 4 бірдей ұрпағы хас тұлпарларды баптаған, бәйгеге шапқан атсейістер, ал өзі облыстық қоғамдық ат спорты федерациясын 10 жыл басқарып, облыстың абыройын асқақтатқан. Өзінің 60 жылға жуық саналы өмірін ел несібесін еселеуге арнаған ауыл шаруашылынының нағыз кара нары, сирек жанашыры, әкеміз Нұрман қандай кұрметке де лайық. Советтік үздік Агрокешеннің негізін қалап, бүкіл инфрақұрылымын жасап, үлкен озық экономикалық көр­сеткіштерге жеткен агроөнеркәсіп саласының май­талманы, саңлақ арда­гері, әкеміз Нұрман Әліұлының ерен еңбегін ескеріп, ауданнан немесе Аман­келді ауылынан бір көше берілсе, нұр үстіне нұр болып, тарих пен тарихи тұлғаға көрсетілген құрметтің озық үлгісі болар еді, – дейді кейіпкеріміздің ортаншы ұлы Қанатжан Нұрманұлы.

Ерен еңбектің үлгісін көрсеткен аза­­маттың еңбегі лайықты бағаланып өз кезегінде халықаралық симпо­зиум дипломымен, Халықтар дос­тығы орденімен, Бүкілодақтық ауыл­шар­уа­шылығы көрмесінің алтын медалімен, об­лыстық атқару комитетінің грамотасымен, облыс әкімінің Құрмет грамо­тасымен марапатталған. Жұ­байы Базаркүл Төлебаевамен бес бала тәр­биелеп, өсірген. Ұрпақтары денсаулық сақтау, сот және кәсіп­керлік саласында жемісті еңбек етуде. Ұл-қызына ла­йық­ты тәлім мен тәрбие беріп, бала­ларының бәрін аяқтандырған ардақты ана бүгінде немере-шөберенің қызы­ғын көруде. Сексеннің сеңгіріне шыққан кейуана әркез ел-жұрттың тыныш­тығын, отбасының амандығын батасына қосады. Ал кейіпкеріміз Нұрман Жүндабеков 2017 жылы дүние­ден озған. Айтулы азаматтың еңбегін бүгін­гі күні келер ұрпаққа насихат­тау­дың маңызы зор.