Қызметтік әдепті сақтау – мемлекеттік қызметшілердің міндеті

Мемлекеттік қызметшілер өз қыз­метінде мем­лекеттік саясатты ұста­нуға және оны дәйекті түрде іс жүзіне асыруға, қоғамның мемлекеттік қыз­метке, мемлекет пен оның институттарына деген сенімін сақтауға және ны­ғайтуға ұмтылуы тиіс. Мемлекеттік қызмет атқару қоғам мен мемлекет тарапынан ерекше се­нім білдіру болып табылады және бұл ретте мемлекеттік қызметшілердің қыз­­мет­тік әдебіне жоғары талаптар қо­йы­лады. Әрине, кәсіби мемлекеттік аппаратты қалыптастыруда мемлекеттік қыз­метшілердің меритократия қағи­дат­тары негізінде өз еңбегіне сай ман­саптық өсу мүмкіндігімен қатар олар­дың моральдық-әдептілік бейне­сіне жо­ғары талаптар қойылады.

Мемлекет басшысы 2022 жылғы 11 қаңтардағы Парламент мәжілісінің оты­рысында сөйлеген сөзінде мем­ле­кеттік аппараттың жұмысына жа­ңа­ша көзқарас қажет екенін және мем­ле­кеттік қызмет жүйесі іс жүзінде сер­вистік сипат алып, клиентке бағ­дар­лану үшін түбегейлі өзгерісті талап ете­тінін атап өтті. Осыған байланысты қо­ғамның мем­лекеттік органдарға деген се­нім деңгейін арттырып, халықпен кері байланысты жақсарту, адамға бағ­­дарланған мемлекеттік басқарудың жаңа моделін қалыптастыру бағытында ағымдағы жылдың 22 ақпанында ел Президентінің Жарлығына сәйкес мем­лекеттік қызметшілердің Әдеп кодексі (Бұдан әрі – Кодекс) жаңа редакцияда қабылданды. Бұл Кодекс мемлекеттік қызмет­шілердің қызметтік әдебінің стандарттарын белгілейді және қо­ғамның мемлекеттік органдарға деген сенімін нығайтуға, мемлекеттік қыз­метте өза­ра қарым-қатынастың жоғары мә­де­ниетін және парасаттылық атмосферасын қалыптастыруға, сондай-ақ мемлекеттік қызметшілердің әдепсіз мінез-құлық жағдайларының алдын алу­ға бағытталған.

Жаңа редакцияда Кодекстің құры­лымы өзгертіліп, онда мемлекеттік қыз­меттің әдептілік қағидаттары мен мемлекеттік қызметшілердің қызметтік әдебінің стандарттары енгізілді.Кодекстің негізгі бағыты – мем­лекеттік қызметте қарым-қатынас­тардың жоға­ры мәдениетін қа­­лып­­­тас­тыру және мем­лекеттік қыз­метшілердің әдепсіз жағ­дай­ларының алдын алу болып табыла­ды. Сонымен қатар Жаңа Ко­декс­те Агенттік пен оның аумақтық департаменттері қызметтік әдепті бұ­зу­дың профилактикасын үйлестіруші ор­гандар ретінде айқындалып отыр.

Жоғарыда аталған жаңа Әдеп Ко­дексін түсіндіру және Кодекс талап­тарының қатаң сақталуын бақылау бағытында персоналды басқару қыз­меті мен Әдеп жөніндегі уәкілдер тиісті шаралар қабылдау қажет. Дегенмен мемлекеттік қызмет­шілердің қыз­меті Кодексте белгіленген талаптар аясында жүзеге асыру қажеттілігіне қа­рамастан, соңғы кез­де мемлекеттік қызметшілер тарапынан әдеп бұзу­шылықтар жасау фактілері көбейген.

Мысалы, 2022 жылдың 1 жарты­жыл­дығында 310 мем­лекеттік қызмет­ші тәртіптік жазаға тартылды. Оның ішінде, Кодекс талаптарын бұзғаны үшін 4 мемлекеттік қызмет­шіге, ал мем­лекеттік қызметке кір келтіретін тәртіптік теріс қылықтарға жол бергені үшін 2 қызметшіге тәр­тіптік жаза қол­данылды.

Бұдан бөлек, Қызылорда облысын­дағы Әдеп жөніндегі кеңестің шешім­дері негізінде Кодекс талаптарын бұзғаны үшін 4 мемлекеттік қызметші, мемлекеттік қызметке кір келтіретін тәртіптік теріс қылықтарға жол бергені үшін 10 мемлекеттік қызметші әр түрлі тәртіптік жазаларға тартылған. Мысалы, 2021 жылдың 12 жел­тоқсан күні Қызылорда облысы бойын­ша ішкі мемлекеттік аудит Депар­таменті бас­шысының 2 (екі) орынбасары Қы­зыл­орда қаласында орналасқан дәм­ханалардың бірінде болып, азаматтармен қарым-қатынаста әдептілік танытпау, дөрекілік, қадір-қасиетті кемсіту, әдепсіздік және бейәдеп мінез-құлық фактілеріне жол бермеудің орнына, мемлекеттік қызметке кір кел­тіретін­дей әрекеттер жасағандығы анық­тал­ды. Осыған орай, аталған тұлғаларға қатысты тәртіптік істер қозғалып, қыз­меттік тергеп-тексеру жұмыстары жүргізіліп, Әдеп жөніндегі кеңес оты­­ры­сында қаралып, тиісті жазалар қол­данылды. Мемлекеттік қызметшілердің әдеп нормаларын бұзушылықтарының не­гіз­гі себебі, олардың тек қана құқық­тық сауаттылығының төмендігі емес, мемлекеттік органдардың әдеп жөнін­дегі уәкілдердің әлсіз қызметі болған.

Мемлекеттік органдардың Әдеп жөніндегі уәкіл­дерінің институты мем­ле­кеттік қызмет және сыбайлас жем­қорлыққа қарсы іс-қимыл са­ла­сын­дағы заңнамалардың және Кодекстің бұзу­шылықтарының алдын алу және қызметтік әдеп нормаларын сақтауды қамтамасыз ету мақсатында енгізілген.Олардың жүзеге асыратын негізгі функциялардың бірі – мемлекеттік қыз­­метшілерге консультациялық кө­­­мек көрсету. Мұндай көмек мем­ле­кеттік қызмет туралы заңнаманың жә­не мемлекеттік қызметшілер әде­бінің кез келген мәселелері бойынша көрсетілуі мүмкін. Сонымен қатар әдеп жөніндегі уәкілдер мемлекеттік қызметшілер тарапынан заңнамада көзделген шектеулерді және тыйым­­­­дарды сақтауды қамтамасыз ете­ді, ұжымда жалпы қабылданған мораль­дық-әдептілік нормаларға сәй­кес келе­тін қарым-қатынас мәдениетін қалып­тастыруға ықпал етеді. Алайда, өкінішке қарай, әдеп жөнін­­дегі уәкілдерге кең құзыреттер берілге­німен, аталған құзыреттер олар­дың та­рапынан толық көлемінде пайдаланбайды.

Қазақстан Республикасының мем­ле­кеттік қызмет, сыбайлас жем­қор­лыққа қарсы іс-қимыл саласындағы заңнамасын және Әдеп кодексін бұзу профилактикасы және оған жол бермеу, сондай-ақ мемлекеттік қызметтің оң бейнесін қалыптастыру мақсатында азаматтық қоғам институттарымен жә­не мем­лекеттік органдармен өзара іс-қимыл жұмыстары жүргізілмейді.Сондықтан әдеп жөніндегі уәкіл­дер­ге осы бағытта жұмысты күшейту мақ­сатында пәрменді шараларды қабыл­дау қажет.

Қызылорда облысындағы Әдеп жө­ніндегі кеңес отырыстарында үнемі түрде мемлекеттік органдардың әдеп жөніндегі уәкілдерінің есептері тың­далады, нәтижесімен оларға түсіндірме жұмыстарын жаңдандыру жөнінде ұсы­нымдар беріледі.

Т.Нұртаев,
ҚР Мемлекеттік қызмет істері Агенттігінің Қызылорда облысы

бойынша департаментінің Мемлекеттік қызмет

 саласындағы бақылау басқармасының басшысы