Билер кеңесінің рөлі зор
Қазақ қоғамындағы билердiң саяси-құқықтық көзқарастарында әдiлеттiлiк, теңдiк, әдiлеттi басқару мәселелерi ерекше орын алған, тiптi даулы мәселенi шешуде басты қағида болған десек те артықшылығы жоқ. О бастан-ақ, қазақ билерi ел iшiнде кездесiп отыратын дауларды екi жақтың қатысуымен ашық аспан аясында, жиналған қалың көпшiлiк алдында, ешқандай даярлықсыз, қағаз-қаламсыз даудың бiтуiн сөз бұйдаға салмай бiтiстiрiп отырған. Даудың қалай шешiлетiндiгiн қарап отыратын халық оның сыншысы болған. Негiзiнен, осы билер сотының шешiмдерiнiң түпкi негiзi мен мақсаты шындық пен әдiлдiкке жету болып саналған.Бидiң әдiл шығарған шешiмiнен тек қана жазықты адамның өмiрi ғана емес, бүкiл қазақ елiндегi билер институтының қоғамдағы маңыздылығы тәуелдi болды. Себебi, әдiлетсiз шығарылған шешiм қоғамда бұл құқықтық институтқа деген халықтың сенiмiн кетiрiп, оның қоғамда алатын рөлiнiң, дәрежесiнiң төмендеуiне әкелетiн едi. Керiсiнше, туғансыз билердiң әдiлеттi, тура сөзiн халық табанда жаттап алып, жалпақ жұртқа жайып отырған. Бұл билердiң шешiмдерi хатқа түспей-ақ осы күнге дейiн жеткен. Әлбетте, әдiл би болу әркiм- нiң қолынан келе бермеген. “Жүзден-жүйрiк” дегендей, мыңнан бiреуi ғана шығып, елдi аузына қаратқан. Мұндай билердiң әдiлеттi шешiмдерi тек өздерiнiң аттарын ғана шығарып қоймай, бүкiл билер институтының қазақ қоғамындағы маңыздылығын көтердi. Елдiң билер институтына деген сенiмiн нығайтты. Өз кезегiнде халық та әдiлеттiлiктi басты қағида қылып ұстаған билердi мадақтап көтермелеп отырған.
Тұтас елдің түйткілді мәселесін бір ауыз сөзбен шешіп, қара сөзді қақ жарған әділ билер біздің заманға дейін болған. Бүгіндей түрлі саланың өз заңдары болмаса да, төрелік айтып, сот жүйесінің негізгі рөлін солар атқарып келді. Ал бүгінде жер жерден «Билер кеңесі» құрылып, даулы мәселені сотқа дейін жеткізбей шешудің жолын тапты.
Аудандағы Мұса Келдібаев төрағалық ететін билер кеңесі соттасуға дейін барған көптеген даулы әрі өзекті мәселелерде екі жақты ымыраға келтіріп, кешірімшіл болуға тәрбиелеуде. Бұл ел бірлігінің бекем болуына, тараптардың өзара келісімге келуіне зор септігін тигізуде. Сондықтан қазақ қоғамында қалыптасқан билер кеңесінің бүгінгі сот саласында да рөлі айрықша. Алдағы уақытта да билер кеңесінің қоғамға қажеттілігі жоғарылай беретіні айқын.
Балтабай Бисенбай,
Сырдария аудандық сотының бас маманы
Сырдария аудандық сотының бас маманы
