Семіздіктің себебі неде?

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйы­мының деректері бойынша әлем халқы­ның бестен бір бөлігі немесе 2 миллиардқа жуық адам артық салмақтылар қатарына енеді екен. Мұндай адамдардың 250 миллионы созылмалы се­міздік ауруы мен оған қосарлана жүретін түр­­­лі ауруларға шалдыққан.

Сонымен қатар мезгілсіз болатын әрбір үшінші өлім-жітім семіздік пен адамның аз қимылдауынан туындайтын аурулармен байланысты екендігі дәлелденген. Қазіргі кезде семіздіктің таралу қарқындылығы өскені сонша, осылай кете берсе бұл цифр енді 5-6 жылда екі есе өсетін болады.

Иә, аталған мәселенің алаңдатарлық тұсы – Қазақстанда да соңғы уақытта кең етек ала бастағаны. Еліміздегі мамандар семіздіктің салдарын дұрыс тамақтанбаудан екенін растайды және аз қимылдаудан пайда болатындығын айтады. Дәрігерлер артық салмақтылар жиі ұшырайтын ауру түрлерін де жіктеп береді. Олардың қатарында – жүрек-қантамырлары дерті, жатыр мойны мен аналық, аталық бездердің, сүт безінің, тоқ ішектің, бүйректің, бауырдың және өт қабының қатерлі ісіктері, остеопороз, артрит, тыныс алу ағзаларының аурулары екенін айтып дабыл қағады. Сондай-ақ бұл дертке шалдыққандардың өмір сүру жасы да 7 жылға дейін қысқарады екен.

Орталық Азия аймағындағы ең се­міз адамдар – қазақстандықтар еке­ні мәлім болған. Бұл дерекке сенсек, Қазақстандағы ересек адамдардың 24,4 проценті семіздік дертіне шалдық­қан. Сарапшылар «4 миллионға жуық қазақстандықтың немесе елдің әрбір төртінші тұрғынының артық салмағы бар» деп есептейді. Бұл әри­не, алаңдатарлық жағдай. Орта Азия өңірі бойынша ор­таша көрсеткіш – 18,4 процент. Өзбекс­танда артық салмағы бар адамдардың үлесі – 17,3 процент, Қырғызстанда – 17,2 процент, Түркіменстанда – 14,3 процент, Тәжікстанда – 9,9 процент. Бұл статистикадан жалпы өсу тенденциясы Орталық Азияның барлық елінде байқалатынын көруге болады.

Дәрігер-диетологтардың пайымынша, қазақстан­дықтардың семіздікке шал­­дығуының үш себебін атайды.

Біріншісі – адамдар белгілі бір азық-түліктің калориясы мен денсаулыққа зия­нын білмейді. Екіншісі – тамақтың сапасы. Қазір көпшілік үй жағдайында емес, сырттан тамақтанғанды жөн көреді. Ал тез дайындалатын тағам­дардың көбі көшеде сатылады. Ары-бері ағылған көліктерден бөлінген улы заттар тамаққа түсіп, денсаулыққа зия­нын тигізіп жатқанына соншалықты мән берілмейді. Семіздіктің үшінші себебі – жұрттың фастфуд тағамдарына әуестенуі. Өкінішке орай, елі­мізде мұндай тағамдарды дайындайтын орындардың саны жыл санап артып келеді. Оқушылар мен студенттердің көбі осындай тағамдарға әуестенгіш. Көп ретте жастар жағы әсіресе, таңғы асты ішпей, бірден түскі тамақ ішуге қалыптасқан. Бұл артық салмақ жинауға әкелетін басты себеп. Сондықтан таңғы, түскі, кешкі мезгілде тамақтану режимін сақтаудың маңызы зор екенін айта кеткен жөн.

Сондай-ақ артық салмаққа шалды­ғушылардың қа­тарын балалар да то­лық­­тырып отырғаны, жеткіншек­тердің арасында жиі кездесуі де алаңдатарлық жағдай. Ата-аналар семіздікке шал­дық­қан балаларын дәрі­герлерге көрсет­кенімен, кеңестерін алғанмен нәтиже шығармайды. Сондықтан мамандар мұн­дай жағдайда баланы жан-жақты қол­дап, оған моральдік көмек көрсетуде ата-ананың рөлі зор екендігін айтады. Себебі толық келетін бала өз ортасында ыңғайсыз жағдайға ұшыраймын деп мінез-құлқы өзгереді. Ондай балалар өз жасқаншақтығын ата-анасының демеуімен жеңбесе, семіздікпен күресте нәтижеге жете алмайды.

Тағы бір айта кететін жағдай, қоғам­ның жылдам дамуы салдарынан адамдар техникаға тәуелді болып қалды. Адамдар аз қимылдап, жұмысты көбіне отырып, компьютермен атқарады. Ал уақыттың жетіспеуі жылдам әзірленетін тағамға тәуелді етті. Дегенмен семіздік дертімен әр адам өз бетінше күресіп, қайсарлық танытса, алынбайтын асу жоқ.

Семіздіктен арылудың тиімді жолы – дұрыс түзілген тамақ рационы. Ет өнімдерін үнемі тұтыну кейбір аурулардың даму қаупін арттырғанымен, сүт өнімдерінен, жұмыртқадан, құс пен балықтан әзірленген тағамдар ақуызға бай болып келеді. Сондай-ақ жануарлар майын неғұрлым аз тұтыну қажет. Оны артық тұтыну толығуға және қан тамырларының қабырғасында хо­лес­териннің пайда болуына алып келеді. Сәйкесінше өсімдік, балық және жылқы майы денсаулыққа пайдалы әсер етеді. Бұған қоса көмірсуларға бай азық-түліктер, яғни ұсақталмаған жармалар, көкөністер, жеміс-жидектер – ағзаны энергиямен қамтамасыз етудің ең дұрыс жолы. Ондай тағамдар дәрумендерге, минералдарға, бай болуымен қатар ішек жұмысын жақсартып, оны пайдалы микрофлорамен қоректендіреді. Адамдардың қантты, ұннан жасалған тағамдарды, кондитерлік өнімдерді, қуы­рылған, ысталған, маринадталған, тұздалған өнімдерді, шұжықтарды, бал­қытылған ірімшіктер мен газдалған сусындарды аз мөлшерде тұтынғаны жөн.

Б.ЖАНӘЛІ