Өмірлік маңызы бар мәселені қозғағанда...

Су, жарық, жылу – тіршілік көзі. Бұл үшеуінсіз адамдар өмір сүре алмайды. Кейде бірнеше сағаттап жарық немесе су болмай қалса, тұрғындар сабырсыздық танытады. Ал кейде үздіксіз берілетін маңызды қажеттіліктің қадірін білмей, ысырапқа жол береміз.

Тіршілік нәрі бізде арзан

Біздің ғаламшардың 70 пайызын су басып жатыр. Десек те осы алапат судың бір ғана па­йызы ішуге жарамды. Сондықтан ауыз су мә­селесі талай жылдан бері әлемнің назарында. Судың жетіспеушілігіне байланысты оны үнем­деу бәрінен де маңызды.

Бірде таныс әпкем Ақтауда қонақта болып, ондағы тұрғындардың ауыз суды қалай үнем­дейтінін көріп, таңданысын да жасырмады. Әрбір тұрғын үйде қосақтап қойылатын су­дың шүмегінің бірінен ішетін су ақса, екін­шісінен тұрмыстың қажеттігіне пайдаланатын су жүреді екен. Бұл бұлжымас қағида ұтымды қалыптасқан. «Біз болсақ таза судың қадірін білмей жүрміз. Күндіз-түні шүмектен ағатын ауыз суды оңды-солды пайдаланып жүрміз. Ал Ақтауда ауыз суды үнемдейді. Шын мәнінде, таза суды үнемдеуді біздер үйренуіміз керек. Қарапайым мысал, қазір көлік жуатын орындар көптеп ашылуда. Бір көлікті жуу үшін кететін судың мөлшерін қатты қысыммен атқылап жат­қан суды көріп шошынасың. Не деген ысырап­шылдық, сол судың сұрауы болады ғой» деген қынжылысын да жасырмады.

Иә, «Судың да сұрауы бар» деген нақыл сөз бар. Осыдан оншақты жыл бұрын мезгілмен ғана 2 сағатқа берілетін ауыз судың кезегінде тұрған кездеріміз осы күні ұмыт бола бастады. Сырдариялықтар облыста 24 сағат таза ауыз су тұтынатын өңірлер қатарына кірді. Ең алдымен, ауданда Асқар Тоқмағамбетов ауылының тұрғындары тәулік бойы берілетін таза ауыз су­ға қол жеткізді. Әрбір тұрғын үйге дейін кіргізіл­ген су құбырларынан үздіксіз сапалы су беріліп, ауыл тұрғындары үйлеріне кәріз жүйесін кіргізе бас­тады. Көп ұзамай аудан орталығында да су құбырлары ауыстырылып, күрделі жөндеуден өтіп, кент тұрғындары да сағаттап берілетін су­дың кезегіне тұрудан құтылды. Бұл – аймақ тұр­ғындарының сол жылдардағы кейбір аудандарында ауыз судың жоқтығынан қыстың күні қар ерітіп тұтынып отырған ауылдарға қарағанда сырдариялықтардың жеткен жетіс­тігі болатын.

Осы ретте, ауыз су үшін төленетін ақы ту­ралы аз-кем айтқанды жөн көріп отырмыз. Яғни, күнделікті тұтынатын тұщы суға арна­йы­ құ­рылғының көрсеткіші арқылы ай са­йын тө­лем жүргізіледі. Бекітілген тариф бо­йын­­­­ша бір текше метрге 377,5 теңгеден ақы тө­ленсе, тұрғындар осы соманың 30 теңгесін ғана төлейді. Нақтырақ айтқанда 1 адам бір айда 4,3 текше метр ауыз суға 30 теңгеден тө­лейді, егер тиісті пайдалану көлемінен асып кетсе артық пайдаланғаны үшін төлем 377,5 теңгеден есептеледі.

Жалпы, жоғарыда айтып өткеніміздей сусыз адам өмір сүре алмайды. Адам ағзасындағы судың көлемі небәрі 2 пайызға кемігеннің өзін­де қатты шөл басады. Ал кемі 10 пайызын жо­ғалтса адам сандырақтап, әлсірейді. Адамды 20 пайыздық судың жеткіліксіздігі өлімге дейін әкеледі екен.

Негізінен, дәрігерлер көп ретте судың пай­дасы туралы жиі айтады. Оны жеткілікті мөл­шерде ішу арқылы түрлі аурудан құтылуға болады. Мәселен, артық салмақтан арылу, жүрек жұмысын жақсартуға судың көмегі зор. Күніне 1,5-2 литр су ішетін адамдарда жүрек талмасына деген қауіп едәуір азая­­ды. Ғалымдардың зерттеуінше, адам сусыз 5-6 күн ғана өмір сүре алады. Орта есеппен адам өмірінің соңына де­йін 35 тонна су ішеді.

Су туралы тағы бір қызықты дерек – судың құны туралы. Дүниежүзінде ең қымбат суды шетелдіктер тұтынады. Арнайы бөтелкелерге құйылған бағалы судың 1 литрі 90 долларға дейін жетеді, теңгемен есептегенде 40 мың теңге. Ал Әзірбайжандағы көлдердің бі­рінде жанатын су ағады. Қауіпті саналатын судың құ­рамында метан газы болғандықтан оның жану қабілеті бар екендігі дәлелденген.

Газ ауылдарға да жетеді

Осыдан бірнеше жыл бұрын аудан әкім­дерінің есепті жиындарында аудан тұрғындары үнемі газ мәселесін қозғап, қашан халық көгіл­дір отынға қол жеткізеді деп сауал қоятын. Бұл мәселе де көп ұзамай шешімін тауып кент тұрғындары тұрғын үйлерін табиғи газбен жы­лытуға мүмкіндік алды. Бұрын соңды ертегі болып көрінетін газдандыруға ендігі кезекте елді мекендер де қол жеткізбекші. Тұрмысқа ыңғайлы әрі бағасы қолжетімді газ­дың игілігін кент тұрғындары биыл үшінші жыл көріп отыр.

– Қазір отын жағып, көмір алу машақатынан құтылғанымызға қуаныштымыз. Кент тұрғын­дары көгілдір отынның рахатын көріп отыр. Бірқалыпты температурада, үй-жайымыз тәу­лік бойы жылып тұрады. Бұрын қыстыгүні үйден алысқа шығып кете алмайтынбыз, үй суып кетеді деп. Қазір ондай қорқыныш жоқ. Дегенмен кентте жағдайы келмейтін отбасылар бар. Олар қаражаттың болмауынан газға қосыла алмай отыр. Көмірдің бағасы қымбат, оның үстіне ағаш отын да керек. Сондықтан тым болмаса әлеуметтік аз қамтамасыз етілген отбасыларға газ кіргізуге көмек болса, – дейді кент тұрғыны М.Омарова.

Осы күні кентте 1780 тұрғын үй мен 243 пәтер газға қосылған. Сонымен қатар 35 әлеу­меттік және 57 кәсіпкерлік нысан газ пайда­ланып отыр. 2021 жылы көгілдір отын пайда­ланған тұрғындар әрбір текше метрге 18,99 теңге төлесе, 2022 жылдың 1 шілдесінен бас­тап 19,92 теңгеден төлем жасауда.

Жарық тарифі туралы бірер сөз

Ал жарық мәселесі бойынша бұрын хабар­лағанымыздай, аймақта электр энергиясына байланысты көптеген мәселелер алдағы уа­қытта кезең-кезеңімен шешілетін болады. Ес­кірген бағаналар мен трансформаторлардың есебі алынып, қажетті қаражаттың бөлінуіне орай ауыстырылады. Ал қазіргі кезде ауа ра­йының қолайсыздығына байланысты жарық­тың болмай қалуы сол электр желіні таратушы құрылғылардың тозуынан екендігі бел­гілі. Дегенмен тариф мәселесіне келсек, «Шие­лі Жарығы» ЖШС өз тұтынушыларына 2022 жылдың 1 қарашасынан бастап электр энер­гиясының бөлшек сауда нарығында жаб­дық­тау тарифтерінің өзгергендігі туралы хабарлаған болатын. Онда орташа босату тарифі 1 кВт сағатына – қосымша құн салығынсыз – 19,19 теңге, қосымша құн салығымен – 21,4928 теңге екені айтылған. Жеке тұлғалар үшін орташа босату тарифі – 19,2864 теңге қосымша құн салығымен, заңды тұлғалар үшін орташа босату тарифі – 23,9232 теңге. Мұнан басқа бірнеше деңгей бойынша және жалғыз тұ­ратын зейнеткерлер, мүгедектер, Ұлы Отан соғысына қатысушылар және оларға теңес­тірілген тұлғаларға есепте­летін төлем бар. Яғни, 1-деңгей бойынша 1 адамға бір айға 70 кВт дейін 18,86 теңге төлесе, 2-деңгеймен 80 кВт 23,14 теңге, ал 3-деңгей бойынша 28,93 теңгеден төлейді. Бұл жеке тұлғалардың электр энергиясын тұтыну көлеміне сай қосым­ша құн салығымен есептегенде ай сайын тө­лей­тін төлем.

P.S. Осындай тарифке қарап өмірлік ма­ңызы бар су, жарық, газдың бағасы онша-мұн­ша қымбат еместей көрінеді. Десе де бізде басқа өңірлерген қарағанда коммуналдық тө­лем­дер арзан екенін аңғаруға болады. Сон­дық­тан төлемдерді уақытылы төлеу арқылы су, жарық, газды үздіксіз қолдануға болады.

Бибісара ЖАНӘЛІ