Мал ашуы – жан ашуы
2020 жылы күшіне енген «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық, қылмыстық-процестік заңнаманы жетілдіру және жеке адам құқықтарының қорғалуын күшейту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңына сәйкес, мал ұрлығына қатысты жаза барынша қатаңдатылды.Осы заң аясында Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне арнайы 188-1-бап енгізіліп, бөтеннің малын ұрлағандардың мүлкі тәркіленіп, үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына, не бес жылға дейiнгі мерзімге бас бостандығын шектеуге, не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланатыны айқындалды. Бұл өзгерістер «Мал ашуы – жан ашуы» дейтін халықтың көкейін дөп басқандай болды. Себебі жәбірленушілердің барымташыларға кешірім беруі мал ұрлығының санын арттырғаны жасырын емес.
Сотта қаралған істердің тәжірибесінде жәбірленушілердің сотталушыларға әлі де кешірім беру жағдайлары кездеседі. Алайда мал ұрлығын жасағандар жәбірленушілермен бітімге келіп, жазадан сытылып кете алмайды. Тиісті түрде жазасын алады. Ал бұл өз кезегінде мал ұрлығының азаюына үлес қосады деген сенімдеміз.
Қызылорда облысы Сырдария аудандық сотында Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 188-1-бабы 3-бөлігінің 2) тармағында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықты, яғни мал ұрлығын жасағаны үшін айыпталған Н-ға қатысты қылмыстық іс қаралды.
Сотталушы Н. 2022 жылдың наурыз айының 11-нен 12-не қараған түнгі уақытта біреудің үйінің ауласына заңсыз кіріп, аулада орналасқан мал қораға барып, онда тұрған қойды жасырын түрде жымқырған. Сотталушының қылмыстық құқық бұзушылық әрекетінің нәтижесінде жәбірленуші Б-ға барлығы 50 000 теңге мүліктік шығын келтірілген.
Басты сот талқылауында сотталушы Н. өз кінәсін толықтай мойындап, әрекетіне шын жүректен өкініп, өзінің ұрлаған малын жәбірленушіге қайтарып бергенін, келтірген шығынның есесін толтырғанын көрсетті.
Жәбірленуші Б. бүгінгі күні малы өзіне қайтарылғанын, сотталушыға қоятын талап-тілегінің жоқтығын, оған кешірім беретінін көрсетіп, бас бостандығынан айырмайтын жаза тағайындауды сұрады.
ҚК-нің 53-бабының талабына сай, сотталушы Н-ға жаза тағайындағанда сот оның кінәсін толықтай мойындап, шын жүректен өкінуін, бұрын сотты болмағанын, жәбірленушіге келтірілген мүліктік залалды қайтарылғаны, жәбірленушінің кешірім беруі жазасын жеңілдететін мән-жайлар деп таныды. Сонымен бірге ҚК-нің 52-бабына сәйкес сотталушының жауаптылығын жеңілдететін мән-жайларын, ауырлататын мән-жайлардың жоқтығын, жасаған қылмысының сипаты мен қоғамдық қауіптілік дәрежесін, жаза тән азабын шектеуді немесе адамның қадір-қасиетін қорлауды мақсат етпейтінін, жазаның бұл түрі оның түзелуіне және жаңа қылмыстардың алдын алу үшін жеткілікті, әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру және жазаның мақсатына жетуді қамтамасыз ете алады деп ескерді. Сонымен қатар тергеп-тексеру органы сотталушының меншігіндегі қылмыстық жолмен табылған не қылмыстық жолмен табылған қаражатқа сатып алынған мүлікті, сондай-ақ қылмыстық құқық бұзушылық жасау қаруы немесе құралы болып табылатын мүлікті анықтамауына байланысты жеке мүлкі тәркіленусіз, оны қоғамнан оқшауламастан түзелуі мен қайта тәрбиеленуіне мүмкіншілік бар деп есептеп, оның түзелуіне мүмкіндік берді. ОГны бас бостандығынан айырмай, ҚК-нің 63-бабын қолданып, сотталушыға тағайындалған жазаны шартты деп санап, оның мінез-құлқымен түзелгенін дәлелдеуге тиісті тағайындалған жазаның барлық мерзіміне пробациялық бақылау белгілеген жөн деген тұжырымға келді.
Сот үкімімен сотталушы Н. ҚК-нің 188-1-бабы 3-бөлігінің 2) тармағында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықты жасағаны үшін «кінәлі» деп танылып, оған осы бап бойынша 5 жыл мерзімге бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалды. ҚК-нің 63-бабы қолданылып, тағайындалған жаза шартты деп есептелді және 5 жыл мерзімге пробациялық бақылау белгіленді.
Р.Алдамбергенов,
Сырдария аудандық
сотының төрағасы
Сырдария аудандық
сотының төрағасы
