Жиырма жасында батыр атанған

Осыдан 77 жыл бұрын неміс басқыншыларына қарсы соғыста ке­ңес әскері Жеңіс туын желбіретті. Қан майданға аттанғандар­дың көбі елге ауыр жарақат алып, мүгедек болып оралса, Отан үшін шейіт болғандар майдан даласында мәңгілікке дамыл тапты. Кеңес жауынгерлері арасында қазақ жерінен аттанған қан­шама боздақтармен қатар қазақтың қаршадай қыздары да ерлік көрсетіп, ер азаматтармен қатар етігімен қан кешті.

Биыл қазақтың Қаһарман батыры Мәншүк Мәметованың туғанына – 100 жыл. Осынау тарихи датаны күллі қазақ жұрты атап өтеді. Батыр қыздың өмірі мен ерлігі туралы тарихи деректер ұрпаққа мұра болып қала бермек. Кеңес Одағының батыры Мәншүк Мәметова ту­ралы тарихшы, журналист Бақытжан Абдул-Түменбаев өзінің мақаласында баяндайды. Ма­қалада айтылғандай батыр атағы қайсар қызға қаза болғаннан кейін берліген.

Мәншүк Мәметованың өмірі туралы жазған қаламгер «Мәншүк 1922 жылдың 23 қазанында Батыс Қазақстан облысы Орда ауданындағы Жиенқұм елді мекенінде дүниеге келген. Анасы Тойылша, әкесі Жиенғали кішкентай қыздарын «Моншағым» деп еркелеткен. Негізінен шын есімі Мәнсия болса керек, бірақ кішкентай қыз өзін «Мәншүк» деп атағандықтан кейін құ­жатына да Мәнсияның орнына Мәншүк деп жазылған. Мәншүкті өз ата-анасы 3 жасында немере інісі Ахмет пен келіні Әмина Мәметовларға қолқалап сұрағандықтан берген екен. Саратов қаласында тұратын Ахмет «Мәншүкті өзім оқытамын» деп уәде бергендіктен қимастықтан беріп жіберген. Бұл кейін белгілі болғандай дұрыс шешім болған. Себебі 1932 жылы аштық кезінде Мәншүктің ата-анасы Жиенғали мен Тойылша Мәметовтер миллиондаған қазақтың бірі болып аштықтан өлген» дейді.

Мәншүкті бауырына басқан Ахмет отбасымен Алматыға қоныс аударып, онда 1931-1938 жылдары тұрды. Ахмет – жоғары білімді дәрігер, Әмина әдебиет пәнінің мұғалімі болатын. Мән­шүк №28 мектепте үздік оқыған. Сталиндік реп­рессия бұл шаңырақты шайқалт­ты. Ахмет «халық жауы» деген жаламен тұт­қын­далып, атылып кетті. Сол жылы мектеп бі­тіріп медициналық институтқа түсемін деген арманы іске аспай, Мәншүк рабфакта екі жыл оқыды. Рабфакті бітірісімен «Қазақ ССР-нің» Халық комиссарлар кеңесінде хатшы болып, жатақханада тұруға мәжбүр болды. Себебі Ахмет «халық жауы» болып атылып кеткен соң Әмина өзгеріп кеткен болатын. Мәншүк комсомол қатарына өтіп, мединститутқа оқуға түседі.

1941 жылы соғыс басталғанда Мәншүк әс­кери комиссариаттың есігін тоздырып, май­данға сұранумен болды. Мәншүк медици­на­лық институттың 2 курсында оқып жүргенде жоғары жаққа өтінішті жазумен болды, ақыры өтініші қанағаттандырылды.

1942 жылдың 13 тамызында Алматыда жа­­сақталып жатқан №100 атқыштар брига­дасының штабына писарь-хатшы болып, екі қазақ қызы Мәншүк Мәметова мен Мәрзия Сарлыбаева алынды. Бригададағы 4890 адамның басым көпшілігі қазақтар болды, солардың бірі кейін жазушы болған Әзілхан Нұршайықов еді. Штабта Мәншүк көп болған жоқ. Медициналық институттың 2 курсын бітіргендіктен дала гос­питаліне медбике болып ауыстырылғаны жа­зылған журналистің көлемді мақаласында.

Ұлы Отан соғысы туралы естеліктердің бі­рінде шайқас кезінде жаралы жауынгердің жа­ра­қатын байлап жатқанда Мәншүк фашис­тер­дің келіп қалғанын байқап, пулеметтен оқ жау­­дырып, жаралыны аман алып келеді. Мұны көрген бригаданың саяси жетекшісі подполковник Сақтаған Бәйішов Мәншүкті қысқа мерзімді пулеметшілер курсына жібереді. Курстан кел­ген соң сержант М.Мәметова пулемет есебінің командирі болып, қарамағында оқ тасымалдаушы және оқтаушы көмекшісі болады. «Екі көмекшісінен артық емеспін» деп пулеметті бөл­шектеп жорыққа шыққанда 120 келі тиісті жүкті үшке бөліп, 40 келі жүкті қыз болса да арқалап жүрді. Батальоннның комсоргі болып саяси жағынан да белсенді болып, қатарларын ақ жарқын мінезімен баурап алатын.

Бригадада қазақ жігіттері көп болғандықтан Нұркен Құсайыновты ұнатып, кездесіп жүрді. Екі жас бір-бірін сүйгендіктен «соғыс аяқталғанша үйленбей жүреміз» деп уәделескен.

Қазақтың қайсар қызының ерлігі туралы мына жазбада анық жазылған: «1943 жылдың 15 қазанында Псков облысының Невель қаласының түбіндегі Изочи станциясы үшін кескілескен шай­қас басталады. Аға сержант М.Мәметова бе­кінген биіктікті басып алмақшы болған жау үсті-үстіне шабуылға шыққанмен ала алмаған соң минометпен снаряд жаудырады. Жердің астан- кестені шығады. Басына снаряд жарықшағы тиіп есінен айырылып қалған Мәншүк есін жиғанда екі көмекшісінен айырылып қалғанын көріп, пулеметпен жақындап қалған жауға оқ жаудырады. Гранат лақтыратындай жақындап қалған фашистер гранат лақтырып, пулеметтің үнін өшіреді. Алайда гранат Мәншүктің оң аяғының сүйегін жұлып кеткен болатын, дереу белбеумен байлап, қанын тоқтатып алған соң қайтадан пулеметтен оқ жаудырады. Бұл оның соңғы сәті еді. Совет жауынгерлері көмекке келгенде Мән­шүктің екі қолы пулемет гашеткасына жабысып қарысып қалған болатын. Әрең ажыратып жансыз денесін плащқа салып, маңайында 72 фашистің жайрап жатқанын көрді. Осы шай­қаста сүйген жігіті Нұркен Құсайынов та ер­лік­пен шайқасып, қаза табады».

Қаза болған жауынгерлерді Невель қала­сында үлкен ор қазылып бірге көмеді. Кейін ол жерге бауырластар зираты салынып, Мәншүкке ескерткіш орнатылады. Осы соңғы шайқастан соң бір аптадан соң 23 қазанда Мәншүк 21 жасқа толған болатын. Ерлігі үшін Мәншүкті Кеңес Одағының батыры атағына ұсынылғанымен, екін­ші дәрежелі «Ұлы Отан соғысы» орденімен ма­рапаттайды.

Кейін бұл әділетсіздікке шыдамаған Кеңес Одағының батыры Мәлік Ғабдуллин: «Өз кеудемдегі батыр жұлдызымды берсем де Мән­шүкке батыр атағын бергізбей қоймаймын» деп СССР Жоғары Кеңес төрағасы М.Калининге дейін шағым жазғаны мәлім. Ақыры аға сержант М.Мәметоваға Кеңес Одағының батыры атағы берілгендігі туралы Жарлыққа 1944 жылдың 1 наурызында М.Калинин қол қояды. Шығыс халықтары ішінен қазақтың екі қы­зына ғана Мәншүк Мәметоваға 20 жасында, Әлия Молдағұловаға 19 жасында қаза тап­қан­нан кейін Кеңес Одағының батыры атағы бері­леді.

Бибісара ЖАНӘЛІ