Майдандағы жеңіс – тылдағы еңбеккердің жеңісі

ҰОС жылдарындағы ауыл тынысы жайлы облыстық мұрағатта сақ­талған құжаттарды зерттеу барысында мынадай ақпаратқа куә болдық. Соғыс басталғаннан кейін бас-аяғы үш күннің ішінде Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің V Пленумы өткен. Онда өндірістен бас­тап, колхоз, совхоздардағы еңбекті майдандағы жеңіске бағыттау шаралары қабылданып, нұсқау берілген. Ең бірінші кезекте партия, комсомол ұйымдарына тылда өнімді еңбек ету, жұмысты жеңісті қамтамасыз етуге бағыттап жүргізу жүктелген. Екіншіден, соғысқа кеткен азаматтардың орнына қыз-келіншектер тарапынан кадр даярлау, оларды оқыту міндеттелген. Еңбектеген баладан еңкейген қартқа дейін жұмысқа жұмылдырылған.­

Мұрағатта сақталған соғыс уақытында шыға­рыл­ған газет бетіндегі мақалалардан сол кезеңнің тіршілігін айқын аңғаруға болады. 1941 жылдың 14 шілдесінде аудандық атқару председателі Нұрма­ховтың облыстық комитетке жолдаған хатында «Тереңөзек ауданы бойынша 25 әйел тракторист мамандығына дайындалып, оның екеуі жұмысқа кірісті» делінген.

1941 жылдың 1 шілдесіндегі ақпар бойынша бес әйел комбайнерге көмекші, жетеуі шофер, бесеуі машинист, екеуі тракторист, он екі әйел моторист мамандығын үйреніп, Сұлутөбеге 13, Манкентке 19 адам көлік жүргізуді үйрететін курсқа жіберілген. Дәл осы кезде аудан орталығында контигентті 104 адамдық курста 33 әйел осындай мамандықтарды игерген.

Отан қорғау қорына 239 қысқа тон, 136 күртеше, 1112 пима, 928 жүн қолғап, 896 шұлық, 720 құлақшын, 72 қалың күртеше, 112 мақталы шалбар, 96 свитер, 96 көрпе, 320 сүлгі, 233 жастық тыс пен 153 төсек жаймасы жіберілген. «Майлықұм» колхозының председателі Маханбетов жеке өзі 1 мақталы шалбар мен қалың күртеше тапсырған. Мекеме және колхоз басшылары өздерінің жеке басының үлгісін көрсету керектігі атап көрсеткен.

Майданға жылы киім-кешек дайындау жұ­мысы туралы Орталық Комитеттің арнаулы нұсқауы болған. Республикадан бастап облыс, ауданда Қызыл армияға жылы киім жинау жөнінде күн­делікті ақпарат беріліп отыру міндеттелген. Сонымен қатар тез арада жер-жерде тері, жүн өңдейтін цехтар ашып, военкоматтың берген үлгісіне сәйкес пима, тон, шұлық, қолғап дайындау жұмысына қыз-келіншектерді, комсомолдарды, оқушылар мен пионерлерді жұмылдырған. Оған қоса, қорға­ныс қорына 56033 сом, танк колоннасына 24755 сом аударған. Елдегі жағдайға қарамастан, 1942 жылдың баспасөзге жазылу жоспары толық орын­далған.

Сол тұста, Тереңөзек ауданына эвакуа­цияланған халық саны 2480 адамды құраса, балалар үйінен 400 жеткіншек қызмет­керлерімен бірге қоныс ау­дарған. Ауыл совет пред­седательдеріне сырттан келгендерге жағдай жасау, оларды орналастыру және етпен қамта­масыз ету үшін арнайы аңшылар бригадасын құру міндеттелінген.

1943 жылдың 23 ақпанында егін шаруашылы­ғы бойынша алдыңғы қатарлы қыз-келіншектер­дің облыстық кеңесі болған. Кеңеске ақын А.Тоқ­мағамбетов қатысып, сөзі облыстық «Ленин жолы» газетіне «Елмен ер егіз, ермен ел егіз» деген тақырыппен басылған. Мақала жер-жерде, мектептерде, комсомол ұйымдарында қызу талқыға түсіп, іс-қимыл бағдарламасына айналған.

Майдандағы Жеңіс – тылдағы еңбеккер­лердің де жеңісі болған. Қорғаныс қоры құры­лып, республика еңбекшілері арасында қолдау тауып, соғыстың алғашқы жылында 854 тонна астық, 1883 центнер сүт, 43 центнер май, 18,8 тонна көкөніс пен 8985 мың сом ақшалай көмек жіберілген. Ауыл еңбеккерлері өздері аш­құрсақ жүрсе де майдандағы жауынгерлерді та­рықтырмаған.

1942 жылдың 15 желтоқсанында «Жаңа ауыл» советінің жанындағы бастауыш партия ұйымының жалпы жиналысы болып, онда тылдағы жұмысты соғыс жағдайына бейімдеп қайта құрып, жандандыру мәселесі қаралған. Колхозшылар таңғы сағат 7.00-ден кешкі сағат 19.00-ге дейін, кеңсе қызметкерлері таңғы сағат 6.00-ден кешкі сағат 21.00-ге дейін жұмыс уақытын бекіткен.

Соғыс жылдарының өзінде Қазақстанда жал­пыға бірдей міндетті оқу ойда­ғыдай жүргізіліп, мектеп жа­сын­дағы балалар 100 пайыз оқуға тар­тылған.

Ересектердің сауат ашу мек­­теп­тері де жұмысын тоқтатпаған. «Майлықұм» колхозының оқу үйі меңгерушісі А.Досжанова, ХҮІІІ партия съезі атындағы колхоздың оқу үйі меңгерушісі Мұстафаевалар аудандық құрмет тақтасына ұсы­нылған.

Соғыс кезінде жас ұрпақты тәрбиелеуде мектептер ауқымды жұмыстар атқарып, облыс бо­йынша 46 мектеп жаңадан іске қосылған. Сұрапыл соғыс жүріп жатқанда елде қалғандар сауатсыз қалмай, сол жылдары мектептерде барлығы 26713 оқушы оқып шыққан.

1941-1945 жылдар аралығында 15 бала мектепті алтын медальмен бітірген. Мектеп оқушылары бірінші сыныптан бастап еңбекке араласқан. Тимуровшылар командасы барлық мектепте құрылып, майданға көрсеткен кө­мектері мен жақсы жұмысы үшін Мемлекеттік қорғаныс комитетінің пред­седателі Сталиннің «Алғыс хатын» алған.

Соғысқа құрал-жабдық жасауға оқушылар 188201 сом, қорғаныс қорына 28815 сом және қосымша қажеттіліктер үшін ақша жинап, 200 тонна металл сынықтарын жинаған.

Мектепте еңбек тәрбиесіне ерекше мән бер­ген. Елді мекенді көгалдандыру, металл сы­нықтарын, түрлі дәрілік шөптер жинауда жексенбіліктер ұйымдастырылған. Оқушы­лар­дың күшімен 761 тонна түрлі дәрілік шөптер жиналған. Жазғы демалыс кезінде мектепті, мектеп жабдықтарын жөндейтін оқушылар бригадасы құрылған.

Тылда да соғыстағыдай тәртіп орна­тылған. Ол заманда техника да жоқ, тылдағы әйел, бала-шаға, қарттар жанқиярлықпен қолда бар мүмкіндікті жан-жақты пай­даланған. Ауылдағы күш көлігі есек болып, жылқыларды түгел май­данға жіберіп отырған.

Майдан даласында соғыс қызу жүріп жат­қанымен, ауылда түрлі мерекелер тойланып, конкурстар өткізілетін еді. Соның бірі – 1943 жылы октябрь айында өткен комосмолдың 25 жылдық мерекесі. Соның құрметіне жастар шығармашылығының облыстық байқауы өтіп, онда Тереңөзек жастары бірінші орын алып облыстық комсомол комитетінің көшпелі Қызыл Туын жеңіп алған.

Майдандағы азаматтарының жеңісіне бар­лық әйелдер лайықты үлес қоса білген. Нәти­жесінде, бұрын-соңды болмаған еңбек өнім­ді­лігіне қол жеткізген. Ауыл шаруа­шылығының бар саласында со­циа­листік жарыс жанданды. Социалистік жа­рыс сол қоғамның қозғаушы күші болды. Соғыс жылдары соғыстың алдындағы екінші бесжылдық жоспарының бес есеге артық өндірілуі сөзімізге дәлел.

Соғыс жылдарында мерзімді баспасөз бет­теріне партия, комсомол ұйымының жиналыс протоколдарынан, түрлі ұсыныс пен берген мінездемелерінен озаттардың атын атап өтуге болады. Олардың ішінде Ж.Оңалова «Жаңа ауыл» ауыл советінің председателі қызметін атқарып, озат ауыл советтердің қатарында аталған. Ал Д.Нұрпейісова болса алғашқы әйел коммунист ретінде тарих парақтарында қалған.

Сонымен қоса, ХҮІІІ партия съезі атындағы колхоз әйелдері 1942 жылдан бастап сабын қайнатып, басқаларға үлгі болған.

Манат Есенбаева,
А.Тоқмағамбетов ауылының
еңбек ардагері