Қайталанбас дара тұлға
Иә, қазақ драматургиясында есімі ерекше аталатын Қалтай Мұхамеджанов – қайталанбас дара тұлға. Қазақ елі «Қал-аға» деп танитын сатира саңлағы өнердің биік шыңын бағындырып, көркем бейнелер арқылы жұртты күлдірді, жылатты, сол арқылы қоғам келбетін, елдің мұң-мұқтажын жеткізе білді. Драматургияға комедия жанрымен келген дарынды суреткер қайталанбас туындыларды сахналап, әдебиет тарихында оның есімі алтын әріптермен жазылып, артында мол мұра қалдырды.
Талай таланттар шыққан Сырдария топырағында Қ.Мұхамеджанов та туып, өсті. Ол 1928 жылдың 24 желтоқсанында Шіркейлі ауылында дүниеге келген. Жастық шағы аласапыран, қуғын-сүргін кезеңімен тұстас келіп, оның зардабын тартты. Бала шақтан әдебиетке, өнерге бейім болып, болашағын осы салалармен байланыстырады. Ол Қызылордадағы педагогикалық институтта білім алып, кейіннен Ташкенттің театр және көркемөнер институтына ауысып, оқу орнын 1953 жылы бітіріп шығады. Содан бастап драматургия саласының дамуына өзіндік стилімен үлес қоса бастады. Өзіндік стилі дейтініміз, туындылары күлкімен өріліп, сол арқылы қоғамның келеңсіз тұстары әшкереленеді. Көрерменді күлдіре отырып, соның астарындағы зілді жеткізеді. Міне, бұл белгілі драматургтың қоғамға ой салу тұрғысындағы өзіндік қыры, стилі.
Халық жазушысы Қазақстан Республикасының Мәдениет министрлігінде, Мемлекеттік кино комитетінде қызмет жасаған. Сондай-ақ, Қазақстан Жазушылар Одағының, Кинематографистер Одағының екінші, бірінші хатшысы, 1988-1998 жылдары республикалық «Ара-Шмель» журналында, халықаралық «Заман-Қазақстан», халықаралық «Түркістан» газетінің бас редакторы, «Қазақ әдебиеті» газеті, «Жұлдыз» журналында бөлім меңгерушісі қызметін абыроймен атқарған. Осы қызметтерде жүріп шығармашылығын арттырып, көрерменге көркем туындыларды ұсынды. Мәселен, Сырдарияның тумасы шығармашылық жолын М.Горькийдің «Тоғышарлар», С.Айнидің «Құлдар», Айбектің «Киелі қан» сияқты атақты туындыларын аударудан бастайды.
1959 жылы М.Әуезов атындағы мемлекеттік академиялық драма театрында Қ.Мұхамеджановтың «Бөлтірік бөрік астында» атты тұңғыш драмалық туындысының тұсаукесері өткен. Мұнда алдау, арбау мәселесін көтеріп, соны кейіпкерлердің іс-әрекеті, қимылы арқылы жеткізеді. Одан кейін драматургтың елге белгілі «Құдағи келіпті», «Қуырдақ дайын», «Өзіме де сол керек» секілді айтулы туындылары сахналанып, көрермен көзайымына айналды. Қал аға бұл шығармаларында адамның бойындағы жағымсыз қылықтарды мысқылдап, келемеж қылды. Оның драмалық туындыларының ішінде қырғыз жазушысы Шыңғыс Айтматовпен бірігіп жазған «Көктөбедегі кездесу» пьесасы ерекше орын алады. Онда бесіктен күмәнмен өскен ұрпақтың күдікке толы күйбің тірлігі суреттелген.
Жалпы, Қалтай Мұхамеджанов «Шыңдағы шынар», «Айман–Шолпан» киносценарийлерінің авторы. Сонымен бірге, қаламгер А.Қаһардың «Ауру тістерін», Ш.Айтматовтың «Ана-Жер-Ана», «Арманым, Әселім» пьесаларын, «Ақ кеме» повесі және Шығыс классикасының «Мың бір түн» ертегісін (1-4-томдарын) қазақшалады. Соның негізінде, «Жазушы» баспасынан халық жазушысының 2 және 3 томдық таңдамалы шығармалары жарық көрген.
Өзінің саналы ғұмырын әдебиет пен өнерге арнап, тұғыры биік туындыларды дүниеге әкелген дарын иесі 1992 жылы «Қазақстанның Халық жазушысы» атанса, «Құрмет Белгісі», «Халықтар Достығы», «Парасат» орденімен және бірқатар мемлекеттік жоғары марапаттармен марапатталған.
Е.БЕРКІНБАЕВ
Пікір 2