Атақты әншінің ауылға келу сапары

Ол кезде қызмет бабымен Қалжан ахун ауылында тұрамыз. Түске таман жұмыстан үйге келсем, үйде үстіне спорттық киім киіп алған бір қыз газға жұмыртқа қуырып жатыр, қасында екі кішкентай қызым айналшықтап жүр екен. Маған «кір, Мәке» деп күліп тұр, төрде көрпеше үстінде екі жігіт домбыра шертіп жатыр. «Мен Елена Мажитқызы Әбдіхалықова боламын, – деп өзін таныстырып, – әкімдеріңізбен келіскенбіз, бүгін осы ауыл­да тегін концерт қоямыз» деді.

Ол кезде келіншегім Гүлбахарам аудан­дық ауруханада қатынап, фармацевт болып қызмет істейтін. Түскі асты түнде істеп кетеді, оны ертеңіне балаларымызбен жылытып ішетінбіз. Заманның бір ауырлау кезі болатын. Дүкен сөрелері бос қалып, барлық сауда нарыққа көшкен, азық-түлік сау­дагерлердің қолында. Дереу шаруашылық басшысына телефон шалып, көлігін сұрап алып, Тереңөзекке дастарқан қамына тарттым. Ол кезде «Маслопромның» айналасы дүңгіршекке толы, барлық керек затыңды қарызға ала бересің. Зейнетақы, әлеуметтік төлемдер, айлық айлап кешігетін кез. Күлпан екеуміз сеткімізді толтырып үйге келдік. Есік алдында Елена қызымыз жігіттерімен жүкте­рін жинап, бізді күтіп тұр. Түрлері ашулы. «Концерт болмайтын болды, қайтамыз» дейді. Мен аң-таң.

Оқиға былай болған екен. Мен кеткен соң екі ортада ана екі жігіт шаруашылық төра­ға­сының үйіне барады. Аудан әкімі Божанова Алма апайдың Елена әншіміздің шетелге сапарына қаражатқа шаруашылықтардан күріш алып берем деген уәдесімен жүргенін айтады. Шаруашылық төрағасы «менде күріш жоқ, ақшасына билетпен қойыңдар» деп шорт кеседі ғой баяғы.

Ол кезде шынымен шаруаның тұралаған кезі. Шаруашылық жұмысшыларын бір-екі қап күріш, ұнмен айлық беріп ұстап отыр­ған кез. Төрағаға барған жігіт те мінезді екен, екеуі ол есіктің ар жағында, бұл бер жағында, тұтқамен таласып біраз жерге барады. Сол күйі ашуға басып қайтамыз деп келіп тұр екен. Менің жүрісім мынау дорба­ арқалап. Қой аудан әкімімен сөйлесейін, бір жолын табар деп жалынып үйге кіргіздім қонақтарымды. Ол кезде телефон ауданға ко­мутатор арқылы шығады. Аудан әкімін қай мезгілде болсын телефонист қыздар тауып­ қосып отырады. Аудан әкімі арғы беттегі ауыл­дарда жүр екен, мәселені шешетін адам жіберемін деді. Қонақтарды қайтадан жай­ғап, арасында жақын жердегі мектепке барып, директоры Қайрақбай ағайға бала­ларға линейка арқылы тегін концертті хабарлап үлгеріп жатырмын ғой. Үйде аудан әкімінің орынбасары келіп отыр екен. Дирек­­тор ол кісіге де жігіттерге айтқанын айтыпты. Бағанағы сценарий қайтадан басталды. Қонақтарым жинала бастады. «Мәке, мәселені өзің шешерсің» деп орынбасар да маған аударып тастап ол кетті. Осы жерде Елена қыз шалт мінез көрсетті. «Табын ауы­­лына келіп тұрып, елмен кездеспей кет­пеймін, тегін концерт берем. Сен екеуің жүре беріңдер келіспесеңдер» деп бір-ақ қайырды. Менің де мойнымнан жүк түсті, хабарландыру беріліп қойылған. Дереу ет асылып, дастарқан қамына кірістік. Ол кезде ауылда шаруашылық басшысы мен бас бухгалтер ғана мінетін жеңіл көлік бар. Ауданнан­ аппаратура алдырып, басқа да жұмыстар осы көліктермен бітіп жататын. Ауыл клубына қонақтарымды жаяулатып ертіп бардым.­ Көңілім әлде де қобалжулы. Клубтың алдын­дағы құшақ жая қарсы алған халықты көрген ақын қыз бәрін ұмытып, көпшілікке сәлем бе­ре ерекше шабытпен кездесуін бас­тап кетті.

Ауылға көптен бері әртістер де ат ізін салмай кеткен шақ. Қайдан келсін, ақша жоқ. Свет те сағатпен жанады. Кино қоюшы Бекең де билетті балаларға екі-үш жұмыртқаға ауыс­­­­тыратын. Бірақ айналайын қазақ халқы өнерді ерекше жақсы көреді ғой. Соның ішінде біздің ауылда Елена қыздың сахнада салған әні, термесі, айтқан әңгімелері бөлек қой. Қанша жыл өтсе де есімде қалыпты. Соның бір ғана әңгімесін айтып берейін.

Тәуелсіздігіміздің алғашқы жылдары ал­ғашқы айтыстардың бірі Маңғыстауда Адай ба­уырларымыздың мекенінде болған екен. Ай­тысқа қатысқан жиырма шақты ер адамның ішінде жалғыз қыз Елена Әбдіхалықова болыпты. Ол кезде ақындардың жанында қар­сыластарын зерттеп осал, кемшіліктерін ай­қындайтын кеңесшілері бірге жүреді екен. Елена ақынға бірінші жұпта жергілікті ақынмен айтысуға тура келіпті. Кеңесшілердің зерде­леуі бойынша адайлар батыр, қызу қанды, мәрт, мақтағанды да жақсы көретін ел көрі­неді. Елена қыз адайлардың жетістіктерін айта отырып, батырлығын аңқаулығына, мақтангершілігін қызуқандылыққа байланыстырып айтқан сайын адайлар орындарынан атып тұрып айқайлап қол соғатын көрінеді. Айтыстың соңына қарай Елена айқын басымдықпен жеңіп келе жатқанда бір жерден ұсталып қалады. Сол уақытта Бай­қоңырдан тұңғыш ғарышкеріміз Тоқтар Әубәкіров ағамыз зеңгір көкке ұшқан екен. Ол – Сыр елі әрі мұқым қазақ үшін үлкен жетістік. Осыны айтуға сен жарамадың деп адайлық ақын Еленаны сынға алып, Тоқтар ағамыздың батырлығын, елдің жетістігін айтып арқасы бар көрермендерді өзіне бұрған көрінеді. Сырдың қызы жеңілген жерім осы шығар деп тұрғанда Құдай аузына мынадай сөз салған екен. «Бағанадан бері айтпай­ отырғаным, сол аспанға ұшқан жігіт адай еді» дегенде зал тік тұрып, Еленаға қол соғады. Осы кезде қызуқанды бір ақсақал сахнаға жақындап, «Тоқтар адай емес» деп айқайлайды. Зал тып-тыныш болып қалады. Сол кезде ақын қыз: «Мен шығарып салғанда адаймын деп ұшып кеткен, түскенде өздерің сұрарсыңдар не ел екенін» деген екен. «Сөз тапқанға қолқа жоқ» деген бүкіл ел қайта тік тұрып, «болды, болды қыз жеңді» деп жеңісті халықтың қолдауымен Елена ақынға берген екен.

Енді Қалжан ахун ауылындағы ақын қыз­бен кездесуге оралатын болсақ. Өнер кеші осындай тапқыр өлеңдермен, сыңғырлаған сұлу әнмен жалғасуда. Бүкіл көрермен ақын қыздың аузына қарап ұйып қалған. Менің уайымым бұл тегін концертті қалай қорытындылау еді. Әлсін-әлсін сыртқа шы­ғып, темекі шегіп, өзімді басып қоямын. Бір уақытта клубтың алдына ақ «Волга» тоқ­тай қалды. Ауданда жалғыз ақ «Волга» – әкімдікі. Құтқарушым келді ғой деп жүгіріп бардым. Аудан әкімі Алма апай қолындағы пакетті маған қарай лақтырып жібергенде жерге түсірмей, қағып алып, бастығымның соңынан еріп клубқа кірдім. Әкімінің келіп алдыңғы орынға жайғасқанын көрген Елена сәл ғана басын изеп сәлем беріп, концертін ерекше шабытпен жалғастырды. Кездесуді қорытындылаған аудан әкімі ақын, композитор, әнші қызға елдің атынан рақметін айтып,­ шапан жауып, сый-құрметін жасады. Әлі есімде, қорытынды сөзінде, «естеріңде болсын қазақта екі өнерлі ару болса, соның бірі осы Елена, болашағы алда, бұл сіңілім келешекте қазақтың жұлдызы жарқыраған қызы болады» деп ақ тілегін арнаған еді.

Сол ақ тілек қабыл болып, Елена қыз – бүгінде қазақ елінің мәртебесін көтеріп жүр­ген айтулы дарын иесі, қоғам қайраткері.

Марат ОМАРОВ
Тереңөзек кенті