Конституциялық заң прокуратура органдарының мәртебесін арттырды

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Әділетті Қазақстан құру жолында құқық қорғау органдарының жұмыс бағытын айқындап, нақты міндеттер қойды. Соған орай, тиісті Заңдарға өзгерістер енгізіліп, қоғамда заң үстемдігін берік орнықтыру көзделді. Бұл ретте, Прокуратура саласында да жарқын бас­тамалар жүзеге асуда.

Баршаңызға мәлім, биыл 5 қарашада Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жария түрде еліміз үшін ең маңызды 6 заңға қол қойды. Сол құжаттардың бірі – «Қазақстан Республикасының Прокуратурасы туралы» Конституциялық Заңы.

Жаңадан қабылданған «Прокуратура туралы» заңға Конституциялық Заң мәртебесі беріліп, Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының құ­қық қорғау функциясы біршама күшейтілді. Бұл – елі­міздің тарихында прокуратура органдарына қа­тысты конституциялық мәртебесі бар ең алғашқы заң. Заңның мақсаты – Прокуратура органдары қызмет­керлерінің жауапкершілігін арттыру және құзыретін кеңейту.

Енді осы Заңның ерекшеліктеріне тоқталып өт­сек: біріншіден, «Прокуратура туралы» Консти­туциялық Заңының 9-бабының 16) тармақшасында Бас прокурорға Конституциялық Сотқа жүгіну құ­қықығы берілген. Бұл ерекше мүмкіндік екенін атап өткеніміз жөн. Себебі, Конституциялық Сот­қа кез келген мемлекеттік орган жүгіне алмайды. «Конституциялық сот туралы» Заңға сәйкес, Конституциялық сотқа жүгіну құқығы Бас прокурор мен Адам құқықтары жөніндегі уәкілге ғана берілген. Бұл жерде Бас прокурор Конституциялық Сотқа нормативтік құқықтық актілер бойынша ресми түсініктеме беру үшін жүгінеді. Бұдан басқа, Бас прокурордың өтінішімен Конституция нормаларына қатысты ресми түсіндіруді талап етуге ұсыныстар енгізу мүмкіндігі бар.

Екіншіден, «ҚР Прокуратурасы туралы» Конс­ти­­ту­циялық Заңы бойынша енді прокурорлар елден заңсыз шығарылған сырттағы активтерді қайта­румен тікелей айналысады. Заңның 10-бабының 27) тармақшасында Проку­рордың өкілеттігіне – қыл­мыстық жолмен алынған кірістерді шетелден қайтару, оның ішінде қылмыстық процестен тыс мем­ле­кеттің мүддесін білдіру бойынша халықаралық ынтымақтастық жөніндегі қызметті үйлестіру жұмы­сы берілген.

Үшіншіден, прокуратураға кәсіпкерлік субъек­ті­лерін тексеру құқығы берілді. Бірақ оның ерекше тәртібі бар. Барлығын оңды-солды тексере алмайды. Заңның 3-тарауының 18-бабына сәй­кес, жеке кәсіпкерлік субъектілерін тексеру ҚР Президентінің, Бас прокурордың тапсырмасымен және олардың ке­лісімі бойынша ғана жүргізіледі.

Төртіншіден, бұрын прокурорлар екі жағдайда ға­на нұсқау бере алатын. Олар сотқа дейінгі тергеп-тексеру және жедел іздестіру қызметі бо­йын­ша. Ал қазір осылармен бірге әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қосымша тексеріс жүргізуге, ат­қарушылық іс жүргізуге, жазаларды орындауға, про­куратураның талабы бойынша жүргізілетін тексерулерге, сондай-ақ мемлекеттік құқықтық статистика және арнайы есепке алу мәселелері бойынша да жазбаша нұсқаулар бере алады (35-бап).

Бесіншіден, жаңа Заңда прокурордың қандай жағдайда қаулы шығаратындығы жеке атап көрсе­тілген (37 бап). Бұрынғы Заңда прокурор тек қана тәртіптік іс жүргізуді қозғау, тексеріс жүргізу, күштеп әкелу, құқықтық актінің қолданысын тоқтата тұру немесе шектеу сипатындағы шаралардың күшін жою туралы қаулыларды ғана қабылдайтын. Ал жаңа заңда Прокурор: жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу туралы, күзетпен ұстау, жазасын өтеп жатқан, сондай-ақ пробация есебінде тұрған адамдарға қатысты тәр­тіптік жазалар мен көтермелеулердің күшін жою, лауазымды және өзге де адамның актісін немесе әре­кетін тексеру не өтінішті қарау аяқталғанға дейін үш жұмыс күніне дейін тоқтата тұру, сот орындау­шыларының заңсыз актілерінің күшін жою және про­курорлық қадағалау актісін мәжбүрлеп орындату туралы қаулы шығарады. Заңда бұл қаулылардың бар­лығы міндетті түрде орындалуға жатады.

Алтыншыдан, жаңа Заңда атап өтуге тиіс та­ғы бір жағдай – прокурорлардың ақпаратқа қол жет­кі­зу мүмкіндігі туралы (Заңның 10-бабы). Прокурор өз құзыретіне сәйкес дербес деректерді жә­не заңмен қорғалатын өзге де құпияны қорғау жөніндегі талаптарды сақтай отырып, ақпаратқа, мәліметтер мен құжаттарға, қылмыстық, аза­мат­тық, әкімшілік істерге, әкімшілік құқық бұзу­шылықтар туралы істерге, атқарушылық іс жүргізуге және өзге де материалдарға, сондай-ақ құқық қорғау орган­дарының және өзге де мемлекеттік органдар мен ұйым­дардың ақпарат­тық жүйелері мен ресурстарына Қазақстан Республикасының заңнамасында белгі­ленген тәртіп­­пен қол жеткізуге құқылы.

Яғни, қажеттілік туындаған жағдайда, прокурор тиісті тәртіптерді сақтай отырып кез келген ақпарат­ты ала алады. Қабылданған жаңа құжат – «ҚР Прокуратурасы туралы» Конституциялық Заңындағы ең негізгі деген басымдықтар мен өзгерістер реті осындай. Алдағы уақытта еліміздің тұтастығын сақтау және азаматтарымыздың бостандығы мен құқықтарын қор­ғау жолында қабылданған конститу­ция­лық жаңа заң­ның атқаратын рөлі зор. Жалпы, ел тұрғын­дарының құқықтары заңмен қорғалып, қолдау табатынына сенімдімін.

Заңда көзделген тапсырмалардың аймақта орындалуы облыс прокуроры Н.Бижановтың тікелей ба­қы­лауында. Аудандық прокуратура Заң үстемдігін берік орнықтыру бағытында осы тапсырмаларды жү­йелі іске асыратын болады.

Асқар КЕМАЛОВ,
Сырдария ауданының прокуроры