Мемлекет құру жолындағы тарихи қадам

Биыл Қазақ елі 25 қазан күні Республика кү­нін­ кең көлемде тойлайды. Ұлттық мереке ре­тінде атау берілген осы күн тарихта «ҚазССР-нің мемле­кет­тік егемендігі ту­ралы» декларациясы қа­был­дануы­мен құнды. Құжат 1990 жылғы 25 қа­зан Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің шешімімен бекі­тіліп, ел егемен­дігіне ал­ғаш­қы қадам жасалған.

Ұлттық мерекені ресми бекіткен Мемлекет басшысы арнайы заңға осы жыл­дың 29 қыркүйегінде қол қойды. Қасым-Жомарт Тоқаев бұл жайында «Ұлттық мерекелер мен атаулы күндер тізбесіне бірқатар өзгеріс енгізген жөн. Мен Рес­публика күніне ұлттық мереке мәртебесін қай­таруды ұсынамын. Сондықтан қа­зан­­­ның жиырма бесі күні жыл сайын егемендік күнін еліміздің бас­ты мерекесі ретінде атап өтуіміз керек. Республика күні ел­дің мемлекет құру жолындағы тарихи қадамының символы болуы керек. Әрине, Тәуелсіздік күнінің бастапқы мәні сақталады. Бұл күн мемлекеттік мереке болып қала береді. Бірақ тәуелсіздік алу­ға зор үлес қосқан ұлттық батырларымызға тағзым күні ретінде атап өтілуі керек» деген болатын.

Ел тарихында Республика күні 1992 жылдан бастап атаулы күндер қа­та­рына енгізілген. 2001-2009 жылдар ара­лығында мемлекеттік мереке ретінде тойланып келді. 2009 жылдан бастап Рес­публика күні атаулы күн­дер қатарынан түсіп қалды. Биылдан бастап арада 13 жыл өткенде Рес­пуб­лика күні қайтадан тойланбақ.

Аталған мерекені белгілеуге арқау болған «ҚазССР-нің мемлекеттік егемендігі туралы» декларациясының қабылдануы туралы тарихи құжат­та жазылған. Онда ең алдымен декларацияның негізгі жобасы тал­қыланып, арнайы комиссия декларация жобасына енгізілетін пікірлер мен ескертулерді жинақтаған. Парламент депутаттары қызу талқыға салып, мұқият зерделеген. Нәтижесінде, ел болашағы үшін, рес­публикадағы барлық ұлттар мен ұлыс­тардың ынтымағы мен бірлігін, болашағын ай­қын­даған құжат өмірге келеді.

Тарихи декларацияның кіріспесінде «Қазақ Советтік Социалистік Рес­публи­касының Жоғарғы Советі Қазақстан халқының еркін білдіре отырып, Респуб­ликаның барлық азаматы үшін лайық­ты және тең тұрмыс жағдайын жасауға ұмтыла отырып, Республикада тұратын халықтарды топтастыру мен олардың достығын нығайтуды бірінші дәрежелі міндет деп санай отырып, жалпыға бірдей адам праволары декларациясын және ұлттардың өзін-өзі еркін билеу правосын тани отырып, қазақ ұлтының тағдыры үшін жауапкершілікті ұғына отырып, ізгілікті демократиялық праволық мемлекет құруды негізге ала отырып, Қазақ Советтік Социа­листік Республикасының мемлекеттік егемен­дігін жариялайды және осы декларацияны қабылдайды» деп жазылған. Құжат 17 бөлімнен тұрды. Онда мем­лекетті сақтау, нығайту, шекара мәселесі, көші-қон, құқықтық құжаттар, валюта айналымы, ядролық қарудан бас тарту, жер мәселесі, егемендіктің символдары жазылды.

Декларацияның қабылдануы туралы алғашқы болып үн қосқан халық депутаты, Қазақ ССР Ғылым академиясының академигі Салық Зиманов: «Біздің рес­публика өзінің мемлекеттік егемендігі туралы декларациясын соңғылардың бірі болып қабылдады. Мұның өз артық­шылықтары мен кемшіліктері бар еді. Басқа республикалардың тәжіри­беле­рін ескеруге және олардың декларация­ларындағы ұтымды әрі бағалы нәрселерді алуға, өзіміздің тарихи шешімімізге ойлы көзбен, қызбаланбай қарауға мүмкіндік мол болды. Бұрын Совет Одағында осындай саяси құжатты қабыл­дау практикасы болмағанын ес­керген жөн... Декларацияның нор­маларын, әсіресе жеке адамның праволары мен бостандықтарын тиісін­ше қам­тамасыз ету, жалпы адамзаттық игі­лік­терді азаматтардың сана-сезіміне ұя­лату, Қазақстанда тұратын адамдар мен ұлттардың өзара қаты­насына енгізу жөніндегі нормаларын іске асыруды кешеуілдетпей бас­тау керек» деді.

Сонымен маңызды құжат – егемендікке жасалған қадамның жемісі. 1990 жылдың 25 қазанында қабылданған декларация – Тәуелсіздіктің алғашқы іргетасы. Сон­дықтан да биыл аталып өтілетін маңыз­ды датаның ел тарихындағы алар орны зор.

Бибісара Таңатарқызы