Қолымызға қалам алып, еңбек жо­­лын мақаламызға арқау еткелі отыр­ған Әлима Тоқмырзақызы – бүгінде бей­нетінің зейнетін көріп отырған ар­­дақты ана, ақ жаулықты әже. Сонау Түркіменстан топырағында дүние есігін ашып, ала­­қандай ауылда 9 сы­ныптық білім алған оның балалық шағының көршілес елде өтуі нәубет жылдардың қиындығымен тіке­­лей бай­ланысты. Өмір жолына зер салсақ, ата-бабалары ашар­шылық салдары­­нан қоныс аударуға мәж­бүр болыпты. Қиырда жүрсе де қазақы салт-дәс­түрді, әдет-ғұрыпты бе­рік ұстанған әулет өткен ғасырдың 60-шы жыл­да­рында туған жерге орал­ған екен. Бұл туралы Әлима апаның өз аузы­нан естідік.

– Тамыры терең тарихымызда жа­зыл­­­­­­­­ғанындай ашаршылық жылдары қа­зақ жерінде өмір сүру көп қиындық тудыр­­ды. Жұмыс жоқ, табыс көзі өте шек­­­теулі болғаны белгілі. Оның үстіне елімізде озбыр саясат жүрді. Ата-ба­ба­­мыз сол саясаттың салқынын бас­тан өткеріп, Түркіменстанға көшіпті. Ол жақ­­­та да қайбір жақсы жағдай бол­ды дейсіз. Әжелеріміз барлық қиын­дықтың ең­­­бекпен, шүкіршілікпен артта қалғанын айтып отыратын. Ал аталарымыз «Қайт­сек те Отанымызға жетейік» деп жатса да, тұрса да Жа­рат­қанға жалбарынады екен. Біз Түр­кіменстан Республикасының Мары облысында тұрдық. Туған анамнан ерте айырылдым. Қиындықпен өт­­кен бала­лық күнім еміс-еміс есімде, – дейді ме­­рейі үстем мерейлі отбасының ба­­қытын адал еңбекпен қалыптастырған ардақты ана.

Кейіпкеріміздің айтуынша, әкесі Тоқ­­мыр­за Досанов 1918 жылдың тумасы екен. Қазалы ауданының бұрынғы Энгельс совхозында өмірге келген. Әлима апа жоғарыда атап өткеніндей, туған анасынан жастайынан жетім қалыпты. Он екі ағайынды көпбалалы отбасында өскен кейіпкеріміз үйдің үшіншісі, қыздың үлкені екен. Екінші анасы Гүлбаршын Абдуллаеваның қам­қорлығында бол­ған. Ол кісі 1935 жылы Жалағаш ауда­нының Ақарық ауылының тумасы екен. Ата-аналары қазақ еліне келген нәубет жылдары ашаршылық салдарынан ту­ған-туыстарымен бірге қазақ елінен Түркі­менстан Республикасына ел асып кө­шіп барған. Кейіпкеріміздің отбасы 1968 жылы елге оралғаннан кейін Ің­кәр­дария ауылына қоныстанған. Содан бері де жарты ғасырдан астам уа­қыт өтті. Ауылға сіңісіп, маңдай терін мал шаруа­шылығы саласын дамытуға төккен еңбек адамы Іңкәрдария ауы­лы­ның қа­лып­тасуы мен дамуын бір кі­сідей біледі.

Өткен ғасырдың 60-шы жылдарынан кейін тың жерлерді жаңадан игеру жөнінде Қазақстан Республикасының Министрлер Кеңесінің қаулысы қабыл­данды. Қаулыға сәйкес жаңадан Іңкәр­дария, Жаңадария, Қуаңдария және Жаңа­қала деген төрт қаракөл қой сов­хозы құрылды. Іңкәрдария сов­хо­зына 1964 жылы ақпан айының басында тұрғындардың қоныстануы үшін құрылыс заттары әкелініп, алғашқы үйлердің қабырғасы қаланған екен. Сол жылдары көршілес Ақжармадан, Сәкен Сейфуллин және «ХХІ партсьезд» сов­хоздарынан түйе, қой, жылқы малдарын бағатын малшы отбасылар көшіп келіп орналасқан. Шұрайлы Қызыл­құм, Қарақұм өңірінде мал баққан малшылардың Іңкәрдарияға көшіріп әкелу жұмыстары да осы жылдары жүргізіліпті. Кейін малшылардың ең­бегі еленіп, абыройға кенелгенін жақ­сы білеміз. Бұл туралы Іңкәрдария ауылдық ардагерлер кеңесінің төраға­сы Ә.Байманов сыр шертеді.

– Бірі түйекеш, бірі қойшы болған, зей­нет жасына дейін ат үстінен түс­пеген Қоңқаш пен Тоқмырза есімді екі кісі Іңкәрдария ауылының өсіп-өркен­деуіне зор үлес қосты. Еңбек адам­дарының арасындағы сыйластық кейін туыстық байланысқа ұласып, ауыл­дағы өнегелі әулет құдандалы болды. 1969 жылы Әлима Тоқмырзақызы Рақым­бек Қоңқашұлына тұрмысқа шы­­ғып, сол жылдың қараша айынан бас­­тап еңбексүйгіш отбасы қой шаруа­шылы­­ғымен айналысты. Кейін, яғни, 1971 жылдан бастап түйе малын, 1985 жыл­­дан 1997 жылға дейін жылқы малын бағып, үлгілі малшылар отбасы атанды, – дейді ауылдық ардагерлер кеңесінің төрағасы.

«Түйе – байлық, қой – мырзалық, жылқы – сәндік» дейді халық дана­лы­­ғы. Таңның атысы, күннің батысы демей, еңбекпен еңсе тіктеген мал­шы­лар отбасының отанасы Әлима Қоңқашеваның есіміне бүгінде жұрт­шылық түйекеш атауын қоса айтады. Өйткені ол еңбек жолында өмірлік жолдасы Рақымбек Қоңқашұлымен бір­ге түйе бағу ісін жетік меңгеріп, түз­дің сәні сана­­­латын жануардың бабын тапқан. Ауыл халқын емдік қасиеті мол шұбатпен қамтамасыз еткен. Сол еңбегі еленіп, тиісті марапаттарға да ие болған. Атап айтқанда, 1978 жы­лы КПСС Орталық Комитеті мен СССР Министрлер кеңесі шешімімен «Социа­листік жарыстың жең­­­ім­пазы» атанған. 1980-1981 жылдары қата­рынан екі жыл Қызылорда об­лы­­­сының ауыл ша­руашылығы басқар­масы­ның облыстық жұмысшылар коми­тетінің шешімімен «Облыстың ең үздік түйекеші» атағын жеңіп алған. Осы жылы «Социалистік жарыстың жеңімпазы» ме­далін де екін­ші мәрте иеленген. Мұнан бөлек бір­неше рет «Коммунистік еңбек екпін­дісі» медалімен марапатталған. Еңбек үздігі Әлима Қоңқашева 1975-1990 жыл­дары Тереңөзек ауданы Іңкәрдария ауы­лының Ақтам учаскесіне ауылдық советке депутат болып сайланған. Кейіп­­керіміз мұның бәрі адал еңбекпен, ел­дің ықыласымен келген абырой мен марапат екенін айтады.

– Біз еңбегіміз еленсе екен деп жұ­­мыс істегеніміз жоқ. Құдайдың берген ден­­­саулығын жақсы істерге бағыттап, қолы­­мыздан келгенше мал шаруа­­шылығын дамыттық. Қой да, жылқы да бақтық. Кейін түйекеш атандық. Жалпы түйе өсіру – Қазақстанда мал ша­руашылығының ең тиімді бағытының біріне айналды. Өйткені айыр өркешті түйенің өзге малдардан ерекшелігі, климат таңдамай өмір сүруге бейім. Сондай-ақ жайылымды басқа ауыл шаруашылығы малдарына зиянын ти­гізбей жыл бойы пайдалана алады. Біз отырған жерде су да, жарық та бар. Уақытысында ауыл халқын, аудан орталығындағы бірқатар сауда орындарын шұбатпен қамтамасыз еттік. Екі мәрте «Облыстың ең үздік түйе­кеші» атануым – адал еңбегімнің жемісі деп білемін, – дейді еңбек адамы.

Жетпістің желкенін керген Әли­ма апа – отағасымен бірге 2 ұл, 3 қыз өсіріп, қазіргі таңда немере-шө­бере өсіріп отыр­ған ардақты әже. Ұрпақ­тары білім сала­­сында, жеке компанияларда еңбек етуде. Әлима әженің балдай тәтті шұба­­тының сапасын ауыл хал­қы жоғары баға­лайды.

Аудан орталығынан шал­ғайда орна­ласқан Іңкәрдарияда Әлима апа секілді мал шаруашылығымен айналысып, төрт түліктің төресі саналған түйе асырайтын жандар баршылық. Шөлге төзімді жануарды баптайтын ауыл тұрғындары сүтін емге, етін жеуге, жүнін кәдеге жаратып келеді. Жетпіске толса да әлі тың, өмірлік тәжірибесін жастарға үй­ретуге бейім ардагер-ананы ауылдастары құрмет тұтады. Сірә, бұл ең­бекке деген тағзым мен ілтипат шығар. Біз ауыл ардагерлерінің басшысы Ә.Бай­мановтың атақты түйекеш туралы әңгі­месінен осыны түйдік.