Тәлімі асыл парасат иесі

Әсілі, ежелден малсақ қазақ үшін төрт түліктің орны бөлек. Хал­қымыз бір-бірімен кездесе қалса, әуелі малдың, содан соң жанның саулығын сұрайтыны осыған айғақ. Өткен ғасырда қазақ жұрты небір нәубетті кезең­дерді бастан өткерсе, сол уақыттарда төрт түлікке де жұт тиіп, мал қырылды. Ал адуынды қыстың жұты және тосын індетке қарсы тұруда ат үстінен түспей, есіл еңбек еткен ерлер қазақта көп. Солардың қатарындағы осы өлкенің тумасы Әлжан Ыбыраевтың есімі әлі күнге дейін құр­метпен аталады. Бүгін тарихтан тағылым ретінде тұлға өнегесін дәріптемекпіз.

Өз кезеңінде өмір көшін өрге тартып, халыққа қажырлы қызмет қыла біл­ген Әл­жан Ыбыраев туралы сөз қозғағанда ау­дан­­­­дағы аға буын өкілдері ол кісі атпал азамат, білікті маман болғанын айтады. Болмысы бөлек жанның қытымыр қыстың аязында, шіліңгір жаздың аптап ыстығында, ызғарлы суықтың өтінде, өкпек желдің бетін­­де жүріп төрт түлікті аман алып қалып, оны көбейту жолында аянбай еңбек еткені сол кездегі қатар жүріп қызмет еткен әріп­тестерінің есінде әлі күнге сайрап тұр. Мал басының амандығын қамтамасыз етіп, шаруашылықты жүргізуді ғылыми және ежел­гі тәжірибе негізінде ұйымдастыру ар­­қылы елеулі еңбек еткен азаматтың ел құр­метіне бөленгені де белгілі.

Майлықұм топырағынан түлеген кейіп­керіміздің балалық шағы ауыр кезеңге тап келді. Оның әкесі Ыбырай Сыр бойына ашаршылық жылдары қоныс аударып келген екен. Мәскеу мен Ташкент арасы саудамен айналысып, та­быс тапқан. Ал анасы Тұрғанкүл сол та­быстың берекесін келтіріп, ұл-қыз тәрбие­леген. Осындай қарапайым отбасынан шық­қан Әлжанның балалық және жастық шағы ашаршылық, Ұлы Отан соғысы жылдарымен тұспа-тұс келіп, еңбекке ерте араласты, ерте жетілді. Майлықұмдағы же­ті­­­­­­­жылдық мектепті бітірген соң Қаза­лы ауыл­­­­­­шаруашылық техникумында оқыды. Со­ғыс­­тан кейінгі уақытта Алматы қаласын­дағы зоотехникалық-мал дәрігерлік инсти­ту­тында білімін жетілдіріп, мал дәрігері ма­ман­дығын игерді. Еңбек жолын ауданның «Қара­өзек» шаруашылығынан бастаса, ке­йін­нен Жалағаш ауданының «Мәдениет» сов­­хо­зында еңбек етті. Ал алпысыншы жыл­дардың бас кезінде Тереңөзек ауданының бас мал дәрігері қызметіне тағайындалған.

«Текті тұқымына тартқан Әлжан ағай бойшаң, қыр мұрынды, көзінен от шашып тұратын. Әлжекең бізден екі-үш жас үлкен, бірақ үлкенмін демей, балалық, жастық шақты бірге өткіздік. Сол кездегі жастардың ойын-тойының басшысы ағамыз болатын. Біз Майлықұм колхозында жетіжылдық В.М.Молотов атындағы мектепте оқып жүр­генімізде Әлжекең Қызылордада екі сынып орыс мектебінде оқып, елге оралып, бізбен бірге білім жолындағы сауатты сабағын жалғастырды» дейді өз естелігінде замандас інісі, республикаға еңбегі сіңген дәрігер Ернияз Омаров. Ал «Құрмет» орденінің иегері Алмагүл Божанова: «1972 жылдың қазан айында мен Тереңөзек аудандық комсомол комитетінің бірінші хатшысы болып сайландым. Аудандық партия комитетінің мәжіліс залында алғашқы өзім қатысқан үлкен жиналыста басқалардан өзгешелеу, төбедей болып отырған сымбатты екі кі­сі­ге көзім түсті, соның бірі – Ыбыраев Әл­жан аға еді, ол кезде Әлекең Тереңөзек ау­дандық мал дәрігерлік станциясының бас­­тығы екен. Сол уақыттарда аудандық пар­тия комитетінің бюро мүшелерін егін, мал шаруашылығына өкіл етіп жібереді де, әр сала бойынша мамандар қосып бере­ді. Біздерді мал шаруашылығы саласына жібергенде Әлекеңмен бірге аралайтын­быз, сонда байқағаным, ол кісі өз ісінің білгірі, өз мамандығын терең меңгерген, әр­бір малшы, сауыншы мамандармен сөй­лес­кенде соншалықты көзін жеткізіп, дә­лелдеп айтқандықтан бір адам, бір маман қарсы тұра алмайтын. Сол кісілермен бірге жүріп, мен де мал шаруашылығының қыр-сырына қанығып, үнсіз ғана үйреніп, кейбір мәліметтерді жазып алатынмын. Кейін ша­руашылық жұмыстарымен айналысқанда Әлжан ағадан үйренгендерім кәдеге асып, қажетіме жарады, әсіресе, аудандық кең­ес атқару комитетінің төрағасы болып жүр­генімде мал шаруашылығының есебін ал­ғанда, шаруашылықтың бас мал дәрігер­ле­рі төрт түлік малдың әрқайсысына ди­аг­­ноз қойып, өлген малды көбірек есептеп шы­ға­руға құмар болатын, сондайда Әл­жан ағай­дан үйреніп алғанымды айтып, бет қа­рат­­пайтынмын» дейді.

Талғамы зор, талапшыл, тәжірибелі ма­манның өз қызметіне деген жауапкершілігі жоғары болған. Сол кездегі қатарлас замандастары Ә.Ыбыраевты ең жауапты жұ­мыстарда жүретінін, кемшілік орын алған жерде апталап жатып, жұмысты бір жүйеге түсіретінін айтады. Ал одан кейін жиналыс жасап, барлық мән-жайды түсіндіріп, әр маманға жұмыс істеу тәсілдерін үйретіп отыратын болған. «Жалпы, Әлжекең мал шаруашылығы саласының білгірі, өте мық­ты, тәжірибесі мол тәлімді маман болатын. Былайша қарағанда, сұсты, қатал болып көрінгенімен, өте қарапайым, жаны жайсаң, жүзі жарқын, әзіл-қалжыңға мықты кісі еді. Ауданда мал шаруашылығы саласы өркендеп, бірнеше мәрте, облыстың, рес­­пуб­ликаның ауыспалы қызыл туларын жеңіп алып, бұл саланың және маман­да­рының аттарына жылы лебіздер айтылатын. Сондайда Әлжекең: – Жомарт, мына жұрт біле бермейді, бұл біздің тынымсыз атқарған жұмысымыздың нәтижесі ғой, – деуші еді» деген өз естелігінде досы Жомарт Ақпанбетов.

Бәрзу Жылқы­баев, Марат Сақта­пов, Болат Ахметов, Ибрагим Әкім­жанов, Муса Келдібаев секілді аға буын өкілдері де ар­дақты азаматтың қызметтегі адалдығын, па­расаттылығын зор құрметпен еске алды.

Ата кәсіп болған мал шаруашылығы саласын дамытуда еңбегі ерекше Ә.Ыбыраев шығармашылыққа да жақын, өнер­ден де кенде емес болыпты. Ұлы Отан соғысының ардагері бағбан, ағаш шебері де атанып, өз ойын қағаз бетіне түсіріп, өлең шығаруға де бейімі болған. Тарихи, танымдық әдебиет­терге ден қойып, әрбір оқылған шығармаға өлең жолдарын арнап, бірқатар өлеңдері басылым беттерінде жарық көріпті. «Қолы қалт еткенде аңға шыққанды жақсы көретін. Күнде кешкілік өзі жасаған домбырасын қолына алып ән айтатын» дейді ұрпақтары.

Әлжан Ыбыраев өмірлік серігі Райхан Нұрбайқызымен 1956 жылы Қаракеткен МТС-де тіл табысып, отбасын құрған. Өнеге­лі отбасымен таныс, аралас-құралас болған­дар білікті маманның жарының қарапайым, жайдары мінезді болғанын тілге тиек етеді. Ол кісі отағасының барлық жағдайын жасап, Ә.Ыбыраевпен бірге тәрбиелі ұл-қыз­дары Мейрамбек, Мәулен, Тыным, Нұрлан, Шырын, Пернеш және Жанатты өсіріп, жетіл­дірген. Қызмет бабында жүріп Әлжан Ыбы­раев нау­қастанғанда алдымен жанынан табылған да жары. Сол дерті дендеп ардақ­ты азамат 53 жасында өмірден өткен. Ал Р.Нұр­байқызы ұл-қыздарын қатарынан қалдырмай өсірді, жетілдірді. Міне, сондай әкенің өнегесін, ана­ның тәлімін көрген ұрпағы «Сағындым әке иісіңді» атты арнау және естелік кітап шығарып, өздерінің құрметін білдірген.

Туған елінің өсіп-өркендеуі жолында тынымсыз тірлік кешіп, бүкіл күш-қуаты және білімі мен кемел ақылын жұмсап, еңбектің үлгісін көрсете білген тұлғалар өнегесі ұмы­тыл­майтыны анық. Олардың игілікті істері, кейінгіге көрсеткен тәжірибесі жылдар бо­йына сақталып, жаңа буынның еңбек үл­гісінде үрдіс болып қалыптасады. Ау­данда мал шаруашылығын дамытуда Ә.Ыбы­раев секілді қайраткер тұлғаның қолтаң­басы бар. Оның халыққа жасаған қызметі жерлес­терінің есінде, ізгілікті істері күні бүгінге де­йін айтылып келеді. Сондай еңбегімен де ол халық құрметіне бөленді. Осындай тұлға­лардың еселі еңбегін кейінгі толқынға өнеге етіп, дәріптеу – біздерге міндет. Ал артында қалған ұрпақтары осындай болмысы бө­лек жанға бір көшенің аты берілсе деген тілек­тері бар.

Ердос СӘРСЕНБЕКҰЛЫ