Тарих айнасы
Мұражай – сан ғасырлардан жинақталған рухани құндылықтардың орталығы. Музей – мәдени-танымдық туризмнің ең құнды ресурстарының бірі. Ол әр елдің тарихын, салт-дәстүрін, мәдениетін танытатын құндылық. Көне жәдігерлер қоймасына айналған музейлер күні мамыр айының 18 жұлдызында атап өтіледі. Тарих қойнауынан сыр шерткен мәдениет ошағын келер ұрпаққа мұра ету жолында аянбай еңбек етіп жүрген жандар ел-халықпен бірлесе атаулы күнді атап өтеді.Біз бүгінгі мақаламызда аудан көлеміндегі бірнеше музейді зерделеп, оқырман қауым назарына ұсынбақпыз. Олар – Бесарық ауылындағы ауыл мұражайы мен Нағи Ілиясов ауылында құрылған күріш мұражайы.
Хронологиялық ерекшелігіне сай Бесарықтағы ауыл музейіне бірінші тоқталып өткеніміз орынды. Тарихи-мәдени орталық туралы білу үшін мұражайдың қоғамдық негіздегі жетекшісі Жұмабай Байзақовпен сөйлестік.
– Ауыл мұражайы 2011 жылы берекелі ауылымыздың 60 жылдық мерейтойы қарсаңында ашылып, қолданысқа берілген еді. Содан бері тарихи жәдігерлердің мәдени ортасына айналған музей жергілікті тұрғындар мен ауыл қонақтарының рухани демалыс орталығына айналды. Мұражай қоғамдық негізде жұмыс жасайды. Демеушілердің көмегімен жөндеу, толықтыру жұмыстары жүргізіліп тұрады, – дейді мұражай жетекшісі.
Жұмабай Байзақовтың есімі аудан халқына жақсы таныс. Білім, мәдениет саласында басшылық қызмет атқарып, ауыл әкімі, аудандық мәслихат депутаты ретінде еңбегін сіңіре жүріп, Бесарық ауылының тарихи қазіргі атауын қайтаруда елеулі еңбек еткенін де көпшілік біледі. Өзі ғылыми зерттеу жұмыстарымен айналысып, бірнеше кітап жазып шыққанын да айта кеткеніміз жөн. Халықтың тарихын зерделеп, келешек ұрпаққа жеткізу жолында еңбек етіп жүрген елжанды азамат қазіргі ауыл мұражайында сонау ғасырлардан бастау алған тарихи жәдігерлердің сақталып тұрғанын айтады.Бесарық ауыл мұражайында қазіргі таңда 330 экспонат бар. Онда төңірек тарихына қатысты деректер, қорықтар мен Кеңес үкіметі кезеңінен сыр шертетін тарихи мұралар жинақталған. Ұйымдастырылып, өз жұмысын жандандырып келе жатқан мұражай 12 жылдан бері толықтырылып, ғылыми зерттеу жұмысын жүргізушілерге негізгі дерек қоры болып қызмет етіп тұр. Мұражай 2020 жылы Жеңістің 75 жылдығы қарсаңында жаңа экспонаттармен толықтырылған.
Ал Нағи Ілиясов ауылындағы Күріш мұражайы 2021 жылы ашылған. Содан бері ауыл, аудан халқының рухани демалатын, сырттан келген меймандардың ең бірінші бас сұғатын орнына айналған. Келген қонақтарды экспонаттармен мұражайдың ұйымдастырушысы Нұрмағанбет Қуандықов өзі таныстырады. Арнайы үлкен залы бар мұражай бұрынғы мешіт ғимаратында орналасқан, бес бөлмеден тұрады. Әр бөлмеде белгілі реттілік бойынша жәдігерлер орналастырылған. Оның ішінде мұнда соғыс ардагерлерінің орден, медальдары, куәліктері, ауыл халқының бұрынырақта қолданған заттары, келі, күбі, ауылдық округтің негізгі өнімі күріш егу, жинау кезінде қолданылатын құрал-жабдықтар, оның ішінде, кетпен, орақ, белорақ сияқты заттар сақталған. Қазіргі таңда мұражай жәдігерлерін толықтыру мақсатында үздіксіз жұмыс жүргізіліп жатыр. Оның ішінде ауылдан шыққан ғалымдар мен еңбек ерлерінің тұрмыста тұтынған заттары, ресми құжаттар жинақталуда.
– Елді мекеннің даму кезеңінің Сырдың басты дақылымен байланысты болуына орай ауыл тарихы қамтылған орын «Күріш мұражайы» деп аталды. Н.Ілиясов ауылы үлгілі елді мекендердің көш басында. Ауылда Қазақстанның Еңбек Ері, жанашыр азамат Абзал Ералиевтің демеушілігімен 2015 жылы жаңа мешіт бой көтерген болатын. Содан кейін бұрынғы мешіт ғимаратын осындай тарихи орынға айналдыруды жөн деп санадық. Ел азаматтарының қолдауымен жәдігерліктерді жинақтай отырып, мұражай өз жұмысын қоғамдық негізде бастады. Қазіргі таңда мұражай жұмысы жанданып келеді. Сырттан келген меймандар ең алдымен осы орталыққа бас сұғады. Бұл өңір тарихын тануда орынды. Мұражайымызға облыс әкімі бірнеше рет арнайы қонақ болды. Жақында ҚР Ауыл шаруашылығы министрі, одан соң ауылымызға ат басын тіреген академик Асқар Жұмаділдаев қонақ болып, өңір тарихымен танысты, – дейді мұражай ұйымдастырушысы.
Халық мұрасы жолында елеулі еңбек етіп жүрген Нұрмағанбет аға қазіргі таңда қоғамдық негізде жұмыс жасап тұрған мұражайды аудандық мұражай филиалы етіп құруды арман ететінін де айтып қалды. Ашылғалы үздіксіз толықтырылып келе жатқан мұражай жұмысы бүгінде жақсы жолға қойылған, алдыңғы қатарлы тарихи орындардың біріне айналған деуге негіз бар.
– Тарихты тұлғалар жасайды. Ал сол ел перзенттерінің ерен еңбегі мен өнегелі өмірін келер ұрпаққа насихаттау, жадында сақтау маңызды. Тарих пен елдің өткені жас ұрпаққа насихатталуы керек. Осы ретте музей халыққа қалтқысыз қызмет көрсетеді. Сырттан келген мейман кез келген аймақтың тарихын, өткені мен бүгінін музейіне бас сұғу арқылы біле алады. Қазіргі таңда аудан көлемінде алты қоғамдық негіздегі музей жұмыс жүргізуде. Оған аудандық тарихи-өлкетану музейінің қызметкерлері әдістемелік көмек көрсетіп, ұдайы бірлесе жұмыс жасап келеді. Осы ретте тарихи орталықтың тек бір адамның жұмысымен, бір адамның еңбегімен құрылмайтынын айта кету жөн. Ол рухани мұра, көненің көзі. Сондықтан тұрғындар бұл игі мақсатқа атсалысып, үйінде тұрған, ата-бабаларынан қалған жәдігерлерді сенімді орын – музейге тапсырып, тарихты тағылымдауға үлес қосуы керек дегім келеді, – дейді аудандық тарихи-өлкетану музейінің директоры Салтанат Қуандықова.
А.МҰХАНБЕТҚАЛИ
