Ғасыр жасаған жыр алыбы

Биыл Тәуелсіздіктің 30 жыл­ды­ғы аясында елімізде жыр алы­бы Жамбыл Жабаевтың 175­ жыл­­дығы аталып өтілуде. Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев­тың Жар­­­­лы­ғымен ұлы ақынның мерей­­тойын жоғары дәрежеде ұйым­­дас­ты­рып, мазмұн­дық дең­­­­­­­­­­­ге­йін қам­­­­­­та­масыз ету мақ­са­­­тын­да ар­­­­­­­­найы мемлекеттік ко­­­­мис­сия құрылған еді. Бүгінде елі­­міз­­дің түк­пір-түк­пірінде жыр алы­бына арналған іс-шаралар өтіп, ақын­ның аты ас­қақтауда.

Асыл сөзден маржан терген, ұр­пағына мәңгілік мұра қалдырған жыр алыбы Жамбыл Жабаев – қазақ әдебиеті мен мәдениетінде ерекше орны бар тұлға. Жыр дүлділі қа­зақтың суырып салма өнерін биікке шығарды. Төл өнеріміз айтыс­та да өзінің терең де көркем, тарихи негіз­дерімен, астарлы мазмұнымен жұрт­ты баурап алды.

Жамбыл облысындағы Шу өзе­ні­нің Жамбыл тауы бөктерінде дүниеге келген ақын заманында «ХХ ға­сырдың Гомері» атанған. Жыр дүл­ділі, ғасыр ақыны, қара сөз­ден кесте тіккен Жамбыл Жабаев әке­сінің көңілін қал­дырмайын деп ауыл молдасынан білім алуға бекінгенімен, ескіше са­уат­танудан гөрі жаңаша оқуға көңілі ауады. Жастайынан өлеңге құмар болған ақын қолына домбыра алып, заманында аты шық­қан Сүйінбайға келіп, шәкірт етуін сұрайды. Атақты Сүйінбай жырау «Ба­лам, өз өлеңіңді шығар, сенің өле­ңің жеке адамдардың көңілін көте­ріп, солардың сүйіп тыңдайтын өле­ңі бол­­сын, ақындық өнерді сән үшін емес, қарапайым халықтың мұ­ңын мұң­дап, жоғын жоқтау үшін пайда­лан» деп ақ батасын берген.

Осыдан кейін қоғамның жоғын жоқтап, мұңын мұңдап, асыл сөз­ді жырына қосқан Жамбыл ақын бай­лардың келеңсіз істерін әшкереледі. Әлеуметтік теңсіздік, кедейлердің күн­көрісі, халықтың жоқшылықта өмір сүргені жанына батып, тілге тиек етті. Ұлт азаттық көтеріліс кезінде ақын «Патша әмірі тарылды», «Зілді бұйрық», «Толғау» атты өлеңдерін жазды. Ақ патшаға құл болған бұ­қара халықтың ызасын толғау етіп, билікке елдің наразылығын айтып жеткізді.

Кеңес өкіметі орнағанда кедейлерге теңдік, әйелдерге еркін­дік берілгенінің куәсі блды. Шығарма­ларында байларды тәркілеу, егістік жерлерді дұрыс бөлу, кеңес сайла­уын әділ өткізу кезіндегі іс-әрекеттер де өлеңмен өрілді. Қазақ жеріне әділдік орнағанды да көзімен көріп, шаттыққа кенелді. Қай кезде де халқымен бірге болған ақынның өмірлік мұратын «Кедейлерге», «Қа­зақстан тойына» деген жыр жолдарынан анық аңғаруға болады.

Бір заманда өмір сүрген қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбайұлымен кездеспесе де оның атағына қанық болып, арнайы өлең де жазған. «Абайдың суретіне» деген өлеңінде ақыл мен білімнің, қайрат пен жі­гердің иесі ретінде ұлы ақынға құр­мет көрсеткен.

Жыр алыбы Жамбыл Жабаев фа­шистік Германия Кеңес Одағына тұтқиылдан шабуыл жасағанда кәрі­лігіне қарамастан, қайраттанып, жі­герлене түсіп, өлеңнің құдыретін паш етеді. Қолына қаламын алып, «Ата жаумен айқастық», «Өлім мен өмір белдесті», «Ленинградтық өрен­дерім!», «Москваға», «Аттан, батыр, ұрпағым» атты өлеңдерін жазып, жау­ға қарсы аттанған жауынгерлерді рухтандырады.

Жүз жыл бойы жырлаған Жамбыл ақын қазақтың тарихын да көркем етіп жазды. Қазақ халқын әлемге танытты. Әлемдік деңгейдегі жыр алыбына айналған ақын өлеңдері қырықтан астам елдің тіліне аударылды. Халқымыздың мақтанышы­ның шығармашылығына классиктер де жо­­ғары баға берді. Қазақтың көрнекті жазушысы Мұхтар Әуезов «Жамбыл – ақыл ойдың алғыры, өз­геге ұқсамайтын дара, оқшау бет-бейнесімен аса зор құбылыс. Оның бірі, әрі эпик-ақын, әрі айтыс-ақыны, әрі азаматтық әуеннің де ақыны» деп бағалаған. Бұл ұлы жазушының Жамбыл ақынды мойындағаны әрі құрметтегені. Сондай-ақ Жамбыл Жабаевтың шығармашылығына қа­зақ­тың ақын-жазушылары С.Сей­фуллин, Ғ.Мүсірепов, Б.Момыш­ұлы, М.Ғабдуллин, әлем әдебиетінің өкілдері Р.Роллан, М.Шолохов, Н.Ти­хонов, К.Симонов ерекше ардақ­та­ған, бас иген.

Ақын жырлары жас ұрпақты отан­шылдыққа, бірлікке үндеді. Көзі тірі­сінде «КСРО мемлекеттік сый­лығының лауреаты» атанды.

Алып жүрек 1945 жылы мау­сым­ның 22-де мәңгіге тоқтады. 99 жыл ғұмыр кешкен ақын артында мәңгі өшпейтін асыл мұра қалдырды. Биыл ақынның 175 жылдық мерейтойы ел көлемінде кеңінен аталып өтілуде.

Бибісара ЖАНӘЛІ