Жан дүниесі жақсылықтан жаралған

Осы өмірде әркімге де жүздеген адаммен жақын сыйластық бұйырады, мыңдаған кісімен бір дастарханнан дәм тату нәсіп болады. Солардың бәрі туралы неге ағытылып ақ сөйлеп, қимас сезімге беріле алмаймыз? Себебі, адамдар әртүрлі. Олардың көбі ұмы­тылады, біразы ойыңда жүреді, ал енді бірқатары көңіл көкжиегінен кетпейді. Өткен күндеріңді еске түсіргенде алдыңнан құшақ жайып солар шығады. Сана патшалығының алтын тағын иеленген сондай адамдар менің өмірімде де аз кездескен жоқ. Солардың бірі – сыйлы заты, ардақты аты облыс тарихына таңбаланған тұлға, «Сырдария ауданының Құрметті азаматы», ұлағатты ұстаз, абзал аға Абызбай Маханбет.

Мүлкілән, Асанас әулие, Қалжан ахун, Құлболды ишан сияқты алыптар шарапаты қалған қасиетті Тереңөзек топырағында дүниеге келген Абызбай аға Қызылорда пед­институтынан білім алған. Өзбекстандағы Бұқара облысының Кенимех ауданында, 1956-1963 жылдары өз аймағымыздың Те­рең­­­өзек ауданындағы бірнеше мектепте мұға­лім болып еңбек еткен. Мұнан соң партия жұмысына ауысып, аудандық партия ко­ми­теті бөлімдерінде, аудандық газетте редактор болып қызмет істеді.

Біз ағаның қызмет сатыларын түгендеуді мақсат етпейміз. Айтпағымыз, асыл жанның өмірдегі өзгеше бейнесі туралы болмақ.

1973 жылы Абызбай ағаның атына Өз­бекстандағы Жайлаубай Полатбеков деген шәкіртінен хат келіпті. «Әбеке, біз үшін Сіздің ағалық ақылыңыздың аз жұмсалмағанын бәріміз де білеміз. «Маханбетовтың мектебі­нен шыққанбыз» деп өзіңізді мақтан ете­міз. Әбеке! Партиялық басшылық, саяси қайраткерлік абыройлы да жауапты іс қой. Бірақ, Сіздің қолыңыздан «ұстаздық дас­тандар» туса керек еді», – депті бұл хатта. Ол Абызбай ағамыздың ұстаздықтан қол үзіп, партиялық жұмыс атқарып жүрген кезі. Ұстаздың өзбекстандық шәкірттері осы мәселеге мән бойлатып, Абызбай ағаның жүрегімен, ділімен ұстаз екенін, шәкірт үшін қайталанбас тұлға екенін жазып отыр.

Бұл кісі – бабаларымыздың кеңпейілдігін жо­ғалтпаған, қандай ортада болсын жұрттың еңсесін көтеріп, жан байлығын еселейтін таным-тағылымы терең, жұмсақ сөзді, сабырлы, нағыз ұстазға тән қасиеттерді бо­йына тоқыған жан. Өзінің сол біртұтас болмысымен адамды баурап алатын, күлімсіреп құшақ жайып, ойын бүкпесіз айтатын. Оның осы жылылығынан бойына қуат тараған адам қасынан кеткісі келмейтін. Сондай бір сәттерді өз басымнан кешкесін айтып отырмын.

Ол кісімен ағалық-інілік сыйластықта бол­дық. Шежіре-тарихқа жетік, әңгімесін мақал-мәтелмен әдіптеп, бояуын қанық­тырып, айы­зыңды қандырып, асықпай айтатын. Сөзін тыңдаушысына майдан қыл суырғандай ше­бер­лікпен жеткізе білетін.

Аудан көлемінде ізгілікті іс бастаушылар­ға, сапарға шығушыларға, қонақ болып түс­­кен ел ағаларына ақ бата беру де осы кі­сілердің жолы. Бата беру – қашаннан қа­­лып­­тасып келе жатқан елдің елдігін, үл­кендердің үлгісін насихаттайтын игі дәс­түр, тағылымы мол жоралғы. Халықтың осын­дай әдет-ғұрпынан хабары мол Абызбай аға да әркез аудан тұрғындарының, ағайынның жақсылықтарында, игі істердің бас­тау алар тұсында жүрекжарды лебізін, жастарға тәр­биелік мәні бар тілегін ұлағаттап жет­кізетін батагөй үлкендеріміздің бірі болды.

Ағаны сырт көзге ерекше дараландырып тұратын иманжүзділік кескін-келбеті ғана емес, ішкі рухани әлемінің байлығы, адал ниетін айғақтайтын табиғи болмысы. Ол сөз жоқ, осы бейнесі қалыптасқан күнге қанша қиындықтарды жеңіп, талай ауыр жүкті арқалап жетті. Тіпті, тағдыр теперішін де тартты.

Адам өзінің ішкі дүниесінде әртүрлі сезім кешуі мүмкін, бірақ ол сырт келбетінде қашан да қоғамның ажырамас бір бөлшегі болып өмір сүреді. Ел мұратын өз мұңынан жоғары ұстайды. Өмірдегі өзгерістерге, тірліктегі түйт­кілдерге бей-жай қарай алмайды, оған оның адамгершілігі ерік бермейді.

Бұл – әрине, жақсы адамдардың енші­сін­дегі ерік. Адамгершілік – адамның рухани арқауы. Олардың тәлімі терең, тегінен тар­тылған тіні берік.

Абызбай аға дәл осындай кісі еді. Оның тағдырдан теперіш көрген сырын бізді бы­лайырақ қойғанда, жанында жүрген достары да білмейтін. Мен бұл жайлы асыл ағаның өзі өмірден өтіп кеткен соң ғана естіп, неткен рухы мықты жан еді деп таңғалдым. Болмысынан шуақ шашылып, кеудесінен сәуле себезгілеп жүретін жанның бейкүнә кезінде кісі қолымен құдыққа тасталған оқиғасын бас­тан кешкен басқа біреу болса, кең дүние тарылып, кемелдік дәрежесіне жетуі екіталай еді. Тағдыр теперіші деген сөзді маңдайына жазбаған адам түсіне де бермес. Сондықтан бұған әртүрлі пікір болуы мүмкін, бірақ өзім солай ойлаймын.

Абызбай аға – тумысынан адалдық қалы­бындай, жан дүниесі жақсылықтың жоқшысы, ізгіліктің іздеушісі болған жан. Ол кісінің осы бір дара қасиетіне көзім анық жеткен.

Мен 2000-шы жылдардың ішінде Сырдария ауданы басшылығында болдым. «Айтсаң ұят, айтпасаң қиянат» дегендей, ортамызда айтқаныңа көне алмайтын, істегеніңді көре алмайтын өзімшілдер де кездеседі. Сол жылдары біреулердің мүддесі болар, сыртымнан сөз жүгіртіп, арыз жазушылар да табылды. «Басыңа іс түссе – билігің зая, үстіңнен жау түссе – ерлігің зая», бұл кәдімгідей маған ауыр тиіп, әділдігін айтатын адам табылар деп алған бетіммен алға жылжи бердім. Сол кезде ел ішінен Абызбай аға, Сейітмұрат Ембергенов, Төлеген Әбілдаев секілді ақса­қалдар шығып, қиянатқа ара түсті. Олар ауданда атқарылып жатқан қадау-қадау жұ­мыстардың қандай қиындықтармен іске асқанын, оған аудан басшысы есебінде менің мұрындық болғанымды айта келіп, «оңбайтын бала иткөсік қазады» деп арызқойларға ащы сөзбен тойтарыс берді. Ел-жұрт ақиқатқа қа­нығып, алғысын айтты.

Бұл ақсақалдар жақсыны көре білетін, жа­манды сөге білетін баяғы әділ билерінің ізі еді. Олар ақты ақ, қараны қара деп осы ісімен өзінен кейінгіге өнеге қалдырды.

Абызбай аға дүниеге шыр етіп келгенде есімін «елінің ақылман абызы болсын» деп ырымдап атасы қойыпты. Жарықтық Маханбет ақсақалдың аузы дуалы екен. Шынында да Абызбай аға елдің абызы болды. 2006 жылы облыста тұңғыш өткен «Ақ бата» жарысында жүлделі орын алуы – бұл сөзіміздің бір дәлелі. Ұлт тілінің нақышын төгіп, әр жүрекке қуат құятын ақ бата беру – абыздардың кө­кірегінен өнетін өнер.

Абызбай аға қоғамдық өмірдің көш басында жүрді. Ауданның келбетін, ақ күріштей тер­белген еңбек ырғағын дәріптеп, жетістігін көтермелеп, жетпегенін көрсетіп мерзімді бас­пасөздерге мақала, ұсыныстарын жария­­лап отырды. Ақпарат басшылығы оның осы ісін оң бағалап, Журналистер одағы қата­рына қабылданды. Аудандық «Қазақ тілі» қоғамының құрылуына күш-жігерін жұмсап, оның алғашқы төрағасы болып сайланды. Тереңөзек кенті ардагерлер кеңесінің төр­ағасы, облыстық ардагерлер кеңесінің пленум мүшесі болды.

Қашан көрсең игіліктің басынан, игі жақ­сының қасынан табылатын Абызбай аға мен Сейітмұрат ақсақалдың егіз қозыдай бірге жүретіні көз алдымда. Осы екі ақсақал маған ауданның бірі оңында, бірі солында тұрған ізгілік шамшырағындай көрінетін. Олардың көпшілік бас қосқан жерлердегі әңгімелері парасат кітабын парақтап отырғандай еді. Екі жайсаңның шынайы кісілік келбеті бар­шамызға үлгі болғаны анық. Сейітмұрат аға елге аты мәлім ақын кісі, салиқалы сөзгер болды. Сол ақынның досы Абызбай ағаға:

«Бүгінде қадірлі қарт ауылдағы,

Оған жат өзгелердің дау-жанжалы.

Бергенде толғап бата термелетіп,

Шал шалқып, кемпір біткен таңғалады» деп жыр арнауы абыз ағаның риясыз бет-бейнесін танытады. Осы жалғыз шумақ өлең­нің астарынан бұл қадірлі адамды мен ғана емес, барша жұрт жақсы көреді деген ақын сырын ұғуға болады. Расында Абызбай аға аудан халқы төбесінен орын бергендей сыйлы, ардақты ат иеленді.

Құдай қосқан қосағы Күлжан апай екеуінің отбасын тәрбиелеудегі еңбек нәтижесі Ға­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­л­ым, Нұрбол бастаған ұрпақтарының тәлімді іс-әрекеттерінен, тіпті кісімен ақ жарылып аман­дасуынан-ақ байқалып тұрады.

Баланы негізінен әр адам өзінің таза болмысымен тәрбиелейді. Ата-ананың өмірде айналасымен қарым-қатынасы қандай, нені қасиет-кие тұтады, арзан мен қымбатты қа­лай таразылайды, осының бәрі – тәрбие көзі. Бұл айтып отырғандарымыз Абызбай ағамен егіз туғандай құндылықтар еді.

Біз асыл жанның тегіндегі, қарапайым тірлігіндегі осындай даралықты, даналықты таныған, ойға тоқыған жандардың біріміз. Сол білгенімізді бізден кейінгілер де білсін деген ниеттеміз.

Әріп ҚОЖБАНОВ,

«Сырдария ауданының

құрметті азаматы»