Сансызбай СӘДУАҚАСОВ, ҚР «Білім беру ісінің үздігі», «Мәдениет саласының үздігі», «Сырдария ауданының құрметті азаматы»: Бақыттың кілті – еңбекте

«Адамның басшысы – ақыл, жетекшісі – талап, шолушысы – ой, жолдасы – кәсіп, қорғаны – сабыр, қорғаушысы – мінез» екенін дана халқымыз дәріптеп кеткен. Өмір қағидаттары арқы­лы дұрыс бағытта жүре білген адам ешқашан жаңылыс баспайды. Айналасындағы сан түрлі оқиғадан сабақ алып, адами болмысты түзейді. Жалпы, тұлғаның дара қасиеттері айналысына өнеге мен тағылым береді. Бұл ретте, басылымның «Пруст са­уал­намасы» айдары бойынша мәдениет саласының майталманы Сансызбай Сәдуақасовпен сұхбаттасқан едік.

– Сансызбай аға, адамның басты қасиеті не деп ой­лайсыз?

– Шын мәнінде, адамның басты қасие­теріне еңбекқорлық, ізденімпаздық, адам­гершілік, мәдениеттілік, әсіресе кішіпейіл­ділікті жатқы­замыз. Қазақтың «Ұлық бол­­­саң, кішік бол» деген даналығын естен шы­­ғар­маған абзал. Кей кісілер қызметте көте­ріліп немесе жоғарғы дәрежеден көрін­ген жағдайда кеудесін керіп, мен­сін­беуші­лікпен қарайды. Мұндайда мақтан­құмар­лықтың шегі болуы керек секілді. Адами қасиеттердің ішінде кішіге қамқор болуды, бағыт-бағдар беру жоғары бағалаймын.

– Ер азаматтың басты қасиеті не?

– Біз «Отан – отбасынан басталатын­дығын» естен шығармауымыз керек. Әрбір азамат отбасына ие болуға тікелей міндет­ті. Бала-шағасының тәрбиесіне баса назар аудару бірінші кезекте тұрады. Отбасына қамқор болған ер азамат жақындарының қорғаны саналады. Негізінен, елжандылық пен патриот­тылық ерлер үшін бойтұмар болып табылады. Ер азаматқа қойылатын талап та, міндет те көп. Еркек қай кезде өз тұғырынан түспегені жөн. Ер мінезділік қыз­метте, отбасында, көпшілік арасында сыналады. Турашылдықты айта отырып, менің бауырларым өз айналасына қай­сар­лығы мен қайраттылығын көрсетуі тиіс. Сөз тасығыштық пен жағымпаздық ер азаматқа тән емес қасиет. Жан-жақтылық, еңбексүйгіштік кез келген ерді алға қарай сүйрейді.

– Сүйікті әдеби кейіпкеріңіз кім?

– Біз бала кезімізден батырлар жырын, эпостар, аңыз-әңгімелерді жаттап өстік. Сон­дағы ба­­тыр­лардың образын сомдап, ер­жүрек болу­ға тырыстық. Малшы ауылдың балалары кеш­құрым үлкендерге «Алпамыс батыр», «Қоб­ыланды батыр», «Рүстем-Дас­тан», «Ма­нас» жырларын оқып береміз. Кейін­нен Әзілхан Нұршайықовтың «Ақиқат пен аңыз» романының кейіпкері Бауыржан Момшұлының қасиеттерін бойымызға сіңі­ре білдік. Қасым Қайсеновтың өшпес ерлік­терін оқығанда рухымыз көтерілді. Ілияс Есенберлиннің «Көшпенділер» три­ло­гия­сы­­ның кейіпкерлері әлі де жадымызда. Әб­діжәміл Нұрпейісовтің «Қан мен тер» ро­манындағы Еламан бейнесі көз алдымызда. Есейе келе негізгі мамандық мәдениет саласының әлемдік деңгейдегі майталмандарын оқығанда кәсіби тұрғыдан қызме­тімізге дағдыландық. Олар өмірлік азығымыз болды.

– Бақыт деген ұғымды қалай тү­сінесіз?

– Бақыт дегеніміз – ауқымы кең ұғым. Елі­міздің тыныштығын, отбасы мүшелерінің амандығын әркез тілейміз. Көзге көрінген балалардың бар жақсылығына ортақтасу керек. Ұрпақтарыңның мерейіңді тасытып, өмір­де өз жолдарын таба білгені –нағыз бақыт. Өз мамандығың бойынша бір жетістікке қол жеткізудің өзі – зор абырой. Ұстаз ретін­де мен оқытқан, тәлім берген шәкірттерім кәсібін шын ықыласпен қалап, биік белес­терді бағындырса, ол да мен үшін бақыттың бір бөлшегі. Қолда барды бағалап, бақыттың кілті ең­бекте екенін ұмытпайық.

– Ең басты кемшілігіңіз?

– Менің кемшілігім – көңілшіктігім. Көп жағ­дайда кісінің көңіліне қарап, әре­кет ете­мін. Бұның жақсы жағы да бар. Кө­ңіліне қарап, көмектескің келген кейбір адам сенім үдесінен шықпай жатады. Сондайда барлығына кешіріммен қараймын. Не­гізінде, кісіге артық сөз айтып немесе байқаусызда ренжітіп алған жағдайлар ойым­нан біраз уақытқа дейін шықпайды. Өзіме қатысы жоқ болып, өзге біреулер бір-біріне қырын қарап жатса да көңіліме қатты әсер етеді. Болмашы дүниелерден туындайтын ұсақ-түйек мәселелердің шешімін ойша таба алмай қиналатыным да бар.

– Бос уақытыңызда немен айналысасыз?

– Бос уақытымда ең алдымен бала­ла­рымның, немерелерімнің тәрбиесіне жеті көңіл бөлемін. Көпшілік Сәдуақасовтар әу­летін аудан мәдениет саласының ажырамас бөлігі ретінде біледі. Сондықтан өнер жолында жүрген жақындарымның бойында жақсы қасиет пен мінезді қалыптастырсам игі.

Негізгі қызметімізден бөлек, ауыл шар­уашылығымен айналысамыз. Өзім мал­шы ауылда ер жеткеннен кейін төрт-тү­лікті қолға ұстап, ата кәсіпті жандандырып келеміз. Балалардың несібесіне орай азды-көпті егін егіп, қыстық азығымызды жинап аламыз. Әке-шешем өте еңбекқор жандар еді. Үлкен кісілер салған жолмен адаспай жүріп келеміз. Бұдан бөлек, аудан көлемінде қоғамдық іс-шаралардың ба­сы-қасынан табылып, кейінгі жастарға ақы­лымызды, өмірден түйгенімізді айтып оты­ра­мыз. Мұның өзі үлкендіктің белгісі болса керек-ті.

– Өмірге екінші рет келсеңіз, кім бо­луды қалар едіңіз?

– «Еңбектің көзін тапқан, байлықтың өзін табады» деген даналық сөз бар. Мен өз мамандығымды нақты жаңылмай тапқан адаммын. Жас күнімнен жеті нотаның құ­ді­ретіне байландым. Әуенмен, әуезбен өмі­рімді байланыстырдым. Сондықтан өмір­ге екінші рет келсем де, музыкант, өнер адамы болуды қалайтын едім. Себебі, кіш­кентайымда ата-анама еріп, техника ма­мандығын қалағаныммен, тағдырым мені ән әлемімен тоғыстырды. Қайтадан өмір есі­гін ашсам, музыка саласын кең көлемде дамытуға күш салар едім.

– Қандай ерекше қабілетке ие бол­ғыңыз келеді?

– Негізінен, сөзге шешен болуды қалай­мын. Сол үшін ақыл кені – кітапты жан азығым санаймын. Біз секілді өнер адамдары үшін есте сақтау қабілетінің жүйріктігі маңызды рөл ойнайды. Айтылған дүниені есте сақтап, оны келесі бір адамға ұғынықты тілде, нақты жеткізе білуіміз керек. Осы жолда өнер адамына кітап жан серігі болуы тиіс.

– Қандай елде өмір сүргіңіз келеді?

– Әрине, «Әркімнің туған жері – Мысыр шаһары». Туған жерімнің гүлденуі, да­­мы­ғыны, ерекше қуаныш сыйлайды. Мен үшін туған жерім қымбат, бәрінен ыстық көрінеді. Мен ешқандай шетелде тұруды армандамаймын. Қайта туған өлкемнің өркендеуіне өз үлесімді қоссам бақыттымын. Ең бас­тысы, елдегі туындаған қиындықтарды ең­серіп, егемендігімізді сақ­тап қалу жолында ел болып жұмыла білейік.

– Көзіңізге жиі жас аласыз ба?

– Иә, көзіме кей уақытта жас аламын. Оңаша жалғыз қалғанда әке-шешемнің ес­теліктері, жарқын істері есіме түседі. Ба­ла­лық шағымның керемет кездері көңі­лімді құлазытады. Уақытты кейінге шегере алмаймыз. Былтыр Мұратымнан қапияда айы­­рылып қалдым. Перзентімнің көзі тірісінде жасаған іс-әрекеттері, кейбір қылықтары, азаматтық болмысы жадымнан кетпейді.

– «Ғайыпқа сену» дегенді қалай тү­­сі­не­сіз?

– Бәріміз қиял-ғажайыпқа беріліп, армандайтынымыз рас. Адамның ойы жүйрік. Алдын-ала тосыннан дүниелердің орындалуын қалаймыз. Кейде ойлаған нәрсеміз бол­май жатады. Сондықтан ғайыпқа сене бермеймін.

– Егер өнертапқыш болсаңыз, нені ойлап табар едіңіз?

– Біздің бала кезімізде мүмкін емес жағ­дайлар орын алады десе, бәлкім сенбейтін едік. Күн өткен сайын әлем түрленіп, алыс­ты жақындататын, теріскейдегі ағайынмен хабар алмасатын халге жеттік. Бұның бар­лығы өнер­тапқыштардың еңбегі. Кейде бір іспен шұғылданған кезде оңай шешімін табуға арналған ғажайып дүние тапсам деген ой көкейімізде тұрады. Дегенмен, өнер­тапқыштардың жұмысы мүлдем бөлек нәр­се.

– Қандай сәттерде осалдық танытасыз?

– Көптен бері қолға алу керек бол­ған іспен айналысқан кезімде бойымда се­німсіздік пайда болады. Себебі, сенім­сіз­дік тұрған жерде ісіңнен нәтиже күтпе. Түбе­гейлі барлығын зерттеп, зерделеп барып, жұмысқа зейін қойған дұрыс.

– Не нәрседен жиіркенесіз?

– Менің жиіркенетінім – адамдардың жа­ғымпаздануы. Бір дүниеге қол жеткізу үшін біреуге жағымпаздану әбестік. Немесе қызметі бар лауазымды кісіні мақтап, ма­дақтап, алдында зыр жүгіретін адамдар­дан жиіркенемін. Сол мақтау сөздерді жүрек­пен айтқысы келіп тұрған жоқ. Әй­те­уір пайда тапсам деген ниетте айтады. Екіншіден, қызғаншақтық адамдардың арасына от салады. Қандай жағдай болмасын жетістікке қол жеткізген кісілерді көреалмаушылық – нағыз пасықтық. Үшіншіден, жақынына сатқындық жасаған адам оңбайды. Мұндай жандар өз абыройына нұқсан келтіреді. Та­за ниетіне кір шалады. Мұның бәрі – адамдыққа жат қасиеттер.

– Жиі айтатын қанатты сөзіңіз?

– Жиі айтатын сөзім адам өзіне қай уа­қытта сенімді болуы керек. Ұлы ақын Абай Құнанбайұлының:

Сенбе жұртқа, тұрса да қанша мақтап,

Әуре етеді ішіне қулық сақтап.

Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,

Еңбегің мен ақылың екі жақтап, – деген өлең жолдарын еш уақытта ұмытпаймын. Жанымдағы серіктеріме, жақындарыма, ба­ла­ларыма әркез адам өзіне ғана сену ке­рек­тігін айтып отырамын.

– Үнемі есіңізде жүретін Абайдың бір сөзі?

– Хакім Абайдан алатын үлгі-өнегеміз көп. Үнемі қара сөздерін оқып, адами қа­с­иетке бау­литын, мән-мағынасы зор сөз­дерін терең­нен ұғынамын. Қай сөзін алсақ та нағыз пәлсапалық ұғым бар. Мен оның барлық еңбектерін бөліп-жарып ала алмаймын. Оның өшпес мұрасын жоғары баға­лаймын. Адамды тәрбиеге жетелейтін оның құндылықтары мәңгі өшпейді.

– Біздің заманымыздың мықты ақы­­ны кім? Мықты жазушысы ше?

– Мектеп қабырғасында көп ақын-жазу­шылардың еңбегін оқыған болатынбыз. Ілияс Жансүгіровтің поэмаларын, Сә­кен Сейфуллиннің, Қадыр Мырзалиев­тің, Әбділда Тәжібаевтың өлеңдерімен сусындадық. Өзі­міз­дің жерлес ақынымыз Асқар Тоқ­мағам­бетовтің сатираларын сахнала­дық. Мұқа­ғали Мақатаевтың шығармалары адамды тәнті етпей қоймайды. Қазіргі таң­да Ұларбек Нұрғалым деген жазу­шының кі­та­бын, Дүйсенбек Аяшұлының өлең­дерін оқып жүрмін. Қазіргі заманның ақын-жа­зу­шылардың барлығы мықты, қазақ әде­биетінің жарық жұлдыздары.

– Қазіргі жастардың басты қателігі қан­дай?

– Кейбір жастар бір жетістікке жеткен жағдайда бір орында тоқтап қалады. Биік белестерді бағындырғаннан кейін әрі қарай іздене білу керек. Қабілетін тереңнен дамыта білуі қажет. Белгілі бір деңгейге жеткеннен кейін тұралап қалмауы тиіс.

– Кісіге мүсіркеп қарауды қалай тү­сінесіз?

– Расында мүсіркеу деген сөздің өзі бі­реу­ді аяу, аянышты халіне төзе алмау­шылық танытудан шығады. Шын мұқтаж адамға көмектескен дұрыс. Бірақ он екі мү­шесі сау азаматтардың көпшілікке қол жа­йып, көмектесуін сұрауын аса құптамаймын.

– Сырдария ауданы Сіз үшін не­сі­мен қымбат?

– Алыптарға алтын бесік болған киелі Сырдария аудынында туып-өстім. Туған жерімнің табиғаты, әрбір талы, бұтасы, бір тамшы суы да қымбат. Киелі мекеннен ұлы тұлғалар шықты. Ауданымыздың қол жеткізген жетіс­тіктерімен мақтанамыз. Жамандық атау­лыға төзбейміз. Тек туған жер атын жақсы жағынан шығаруға тырысамыз.

Балтабай ОРДАБЕКОВ