Бала тілінің кеш шығуы баршаны алаңдатады

Цифрлық технология­лар за­­ма­ны келіп, қарышты дамып, адамдар кі­тап­тан, бір-бірімен жа­қы­нырақ сөй­ле­суден ал­шақ­­таған уақыт­та логопед ма­­ман­дардың қызме­тіне сұ­­­ра­­ныс артты. Бүгінде еліміздегі әр мектепте, тіпті әрбір бала­бақ­шада баланың тіл мүкіс­тігін тү­зететін логопед мамандар жұ­мыс істей­ді.

Ойлы оқырманға «Балалар жылы» аясында кіш­кентай бал­ғындарға қа­тыс­ты бір­неше мәселені көтеріп келеміз. Осы кезге дейін әр­бір ата-ананы жиі ойландыратын көптің көкейін­дегі жағдайдың анық-қанығына қол жеткізу маң­ызды.

Негізінен, 1 жасқа келген бала 10-15 сөз анық айтса, 3 жастан асқан уақытта то­лық­тай сөйлеп кетуі тиіс екен. Бүгінде 4-5 жасқа келген бала­ның сөзді дұрыс айтпауы барынша алаңдатады. Жалпы, бүл­діршіннің сөйлеуі туабітті құ­былыс пен психологиялық, фи­зиологиялық фак­торға байланысты. Өз кезегінде осы саланы тереңнен зерттеп жүрген мамандар әріптерді дұрыс ай­та алмау салдарынан туындайтын «сигматизм», «лямбда­цизм», «дизартрия» секілді тер­миндерді қолданады. Кей­бір жағдайда «сақаулық» мен «бы­дықтық» баланың дұрыс сөйле­меуін анықтайтын терминнің бір түрі саналады. Сонымен бір­ге баланың ауыз аппаратын­да ауытқулар болуы тілдің кеш шығуына едәуір әсер етеді. Оған тістің қисық шығуы таңдай мен тілдің жырығы се­кіл­ді та­ғы да басқа көптеген жағдай жатқызылады.

Шындығында бала тілінің кеш шығуы­ның бірнеше нақты себебі бар. Мысалы, жүктілік бары­сында ананың көңіл-күйі болмай, күйзелісте жүруі, тұқым қуалаушылық, дыбыс шығару жүйесінің бұзылуы бала тілінің мүкістігіне тікелей әсер етеді. Ал ауыз қуысының бұлшық еті дұрыс жұмыс жасамаса, қатты қорыққаннан тұтығу сал­дары орын алса, өзге диагнозға байланысты қолданылған дәрі-дәр­мектің салда­рынан да сөйлеу жүйесі едәуір бұзы­лады. Ең бас­тысы, құрсақ көтерген ана жүктілік кезінде денсаулығына деген күтімді күшейту керек. Бұл ретте, баланы кішкентайынан ұрып-соғу да психологиялық же­тілуін тежейді. Сондықтан ба­лаға ер­тегі, бесік жырын айтып, өсе келе көп әңгімелесуге тырысқан жөн. Баланың 5-6 айында адамның іс-қимылын қайталау қасиеті басым болады. Мұндайда ата-ана балаға сөйлемді анық, түсінікті тілде жеткізе білуі тиіс.

Айта кетейік, жыл сайын «14 қараша – халықаралық логопедтер күні» аталып өтіледі. Бұл ретте, мереке барысында аудандық емхананың логопед маманы Жандос Қалмаханов өз жұмысы жайында пікір білдірді.

– Қазіргі уақытта аудан бо­йынша тілі кеш шыққан немесе сөйлеу жүйесі бұзыл­ған 500-ге жуық бала бар. Әрбір науқаспен 10 күндік ем-шара 4-5 рет жүр­гізіледі. Күніне 35-40 минут жасалатын ем-шараға баланың бе­тіне, ауыз қуысы мен тілге массаж жасау, әріптерді дұрысынан қою секілді тәжірибелік жұмыс кіреді. Біз ем-шара кезінде зонд құрылғысын пайдаланамыз. Тілді қайыру арқылы бірнеше мәрте жаттықтырамыз. Көбіне р, с, л, ң әрпі зондпен қойылады. Сонымен бірге баланың сөздік қоры таусылуымен де, жан-жақты жұ­мыс жасалады. Анығында, аутизм, ДЦП диагнозымен ауыратын балалармен қатар, дизартрия, ОНР, ОНМК, моторная афазия секілді сырқаты бар жандарға көмектесеміз. Барынша емдеуге тырысамыз. Бүл­діршіндерден бөлек, мидағы қан айналымының бұзылуы сал­да­рынан сөйлеу қабілеті төмен­деген ересек кісімен жұмыс жасалады. Күрделі мамандықпен шұғылдану кезінде ата-ана арт­­қан сенім үдесінен шығу бас­ты орында тұрады. Жауапкер­шілікті сезініп, баланы қалыпты жағдайда сөйлеуге дағдылау ұзақ ем-шараны қажет етеді. Мұндайда ата-анаға сабырлық танытуын сұраймыз, – дейді аудандық емхананың логопед маманы.

Әсілінде, логопед 3 жастан асқан балалармен тығыз байланыс орнатады. Осы күні ақылды гаджеттің де баланың сөйлеуін тежейтіндігін жасармаймыз. Ал ата-ананың өз перзентін тү­сініксіз тілде еркелетуі де, тілдің кеш шығуына зардабын тигізеді. Кішкентайынан тілді жаттықтыру үшін қатты затты жегізудің пайдасы зор.

Қазақта баланың тілі кеш шыққан жағдайда жасалатын ертеден келе жатқан ырым бар. Мезгілінде тілі шықпаған баланы нағашысы арнайы қой со­йып тоқ ішегімен немесе өңешпен қылғындыратын болған. Ұлты­мызда «Өңеш қылғындыру» ырымы осыдан қалған. Жиен аталған ырым жасалғаннан кейін, өздігінен сөйлеуге дағды­лан­ған деседі.

Қай кезде де, баланың бо­йы­нан кем­дік немесе ақау анық­талған уақытта дереу дәрі­гер ке­ңесіне жүгінген дұрыс. Сөй­леуге ықылас танытпаған бала­ның іс-әрекетін ерке­лікке бала­май, оның болашағы үшін ертерек қамданған ұтым­­дырақ.

Балтабай ОРДАБЕКОВ