Қазақ қоғамында жеті ата – шежіре мен рулық (туыстық) құрылым ұғымдары маңызды рөл атқарды. Әрбір қазақ отбасы баласына әкесінің, атасының, бабасының атын жаттап беріп, өзінің жеті атасына дейінгі ата-тегін білуін өмірлік парыз еткен. Сондықтан да «жеті атасын білмеген – жетесіз» деп жатады. Өйткені қазақ қоғамында шежіре (шығу тегі) мен рулық институттар тарихи тұрғыда халықтың этникалық бірегейлігін сақтауда маңызды рөл атқарған. Ата-бабаларды, ру-тайпаны сақтап қалу арқылы қазақтар өздерінің салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізген. Бұл – бір. 

Екіншіден, қазақ жеті атаға толмай қыз алыспаған. Бұл тек салт-дәстүр емес, қазақ үшін жазылмаған заң. Яғни жеті атаға дейін қыз алыспау дәстүрінің биологиялық (медициналық) артықшылығын ғылым мынадай негіздермен дәлелдейді:

Тұқым қуалайтын аурулардың алдын алу: Жақын туыстар некелескен жағдайда рецессивті гендер бірігіп, тұқым қуалайтын аурулар баланың бойында көрініс табуы мүмкін. Бұл — медициналық генетикада инбридинг деп аталады.

Иммунитет әлсіздігі мен даму ақаулары: Туыстық некеден туған балаларда иммундық жүйе әлсіз, ақыл-ой кемістігі, туа біткен жүрек немесе ағза ақаулары, есту, көру қабілетінің бұзылыстары жиі кездесетіні ғылыми тұрғыда дәлелденген.

ҚР Медициналық генетика орталығы мен халықаралық биомедицина зерттеулерінде жеті атаға толмай некелескенде генетикалық мутациялар мен хромосомалық бұзылыстар жиілігі 2-3 есе жоғары болатыны анықтаған. Осы себептен де Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) да жақын туыстық некеден аулақ болуды ұсынады. Қазақ халқы бұл биологиялық қағидаларды ғылыми тілде білмесе де, «жеті атаға дейін қыз алыспау» салтын сақтап, генетикалық тазалықты, ұрпақтың саулығын қорғаған.

Қазақ дүниетанымындағы жеті қазына — ер жігітке қажетті жеті қасиетті нәрсенің жиынтығы. Бұл ұғым философиялық, тұрмыстық және мәдени деңгейде қалыптасқан. Жеті қазынаның құрамы өңірлер мен аңыздарға байланысты сәл өзгеруі мүмкін, алайда халық арасында ең көп тараған нұсқасы мынадай:

1. Ер жігіт – барлық қазынаның өзегі. Ол елдің қорғаны, ұрпақтың жалғасы, отбасының иесі. Қазақ үшін батырлық пен ерлік қасиет тек соғыс емес, ақыл, парасат, адалдық, жауапкершілікпен де өлшенген. Ер жігіттің серілігі, сөзге шешендігі, еліне еткен еңбегі үлкен құндылық саналған.

2. Сұлу әйел – отбасының сәні мен берекесі. Мұндағы "сұлу" сөзі тек сыртқы көрікке қатысты емес, ақыл-парасат, ибалық, ісмерлік, бала тәрбиесіндегі көрегендік қасиеттерін де қамтиды. Әйел – ұлттың ұйытқысы, аналық мейірімнің иесі.

3. Ақыл-білім – кез келген адам үшін өмірлік бағдар, бағыт беретін рухани қазына. Халықта "білімді мыңды жығар" деген сөз бар. Ақылды адам ел басқарған, дау шешкен, тіпті жаудың өзін тоқтатқан. Бұл – интеллектуалдық байлық.

4. Жүйрік ат – ер жігіттің серігі, соғыста көмекші, бейбіт күнде – атақ пен даңқтың бір белгісі. Ат – қазақтың тұрмыс-тіршілігіндегі ең негізгі көлік әрі мақтаныш. "Ат – ердің қанаты" деп бекер айтылмаған.

5. Қыран бүркіт – қазақтың аңшылық өнерінде қыранның орны ерекше. Қыран – еркіндіктің, асқақтықтың, биіктіктің символы. Ол арқылы аң аулап, елін асыраған. Бүркітті қолға үйрету – шеберліктің шыңы саналған.

6. Берен мылтық – қауіпсіздік пен қорғаныстың құралы. Ол батырдың серігі, елдің қорғаны ретінде қарастырылған. Соғыста да, аңшылықта да берен мылтық сенімді құрал саналған. 

7. Құмай тазы – аңшылыққа таптырмас серік. Ол – беріктік, адалдық, жылдамдықтың белгісі. Иттің жүйрігі ғана қазақ ұғымында қазына қатарына енген. Құмай тазы – тазалықтың, асылдықтың символы.

Жеті қазынаны тереңірек талдай келе, халықтық жыр-дастандарда аталған заттар өмір мен жеңістің ұлы белгілері ретінде бейнеленеді.

Адамзаттың жаратылысқа, аспан мен жерге, кеңістікке көзқарасы ежелгі заманнан-ақ киелі сандармен сабақтасып қалыптасқан. Соның ішінде «жеті» саны — әлемдік мәдениеттерде де, қазақ дүниетанымында да тұтастықтың, шексіздіктің, үйлесімнің нышаны. Қазақтар «жеті ғалам» деп жиі айтқан. Оған мыналарды жатқызған:

Шығыс (күншығыс) – оңтүстік-шығыстың алғашқы бағыты

Батыс (күнбатыс)

Оңтүстік (түстік)

Солтүстік (терістік)

Аспан (жоғарғы ғалам)

Жер (орта ғалам)

Жер асты (төменгі ғалам)

Яғни «жеті ғалам» ата-бабаларымыз үшін тұтас ғарыш пен жер-су әлемінің тұтастығын суреттеген символ болған. Кейінгі кезде бұл тіркес қазіргі тілде «дүние жүзі» деген мағынаны ғана білдіргенімен, оның алғашқы мәні – әлемнің толық суреті болып саналған. 

Қазіргі астрономия мен физикада "жеті ғалам" деген нақты ғылыми термин жоқ. Бірақ антикалықдәуірде аспанды бақылаған ғұламалар жеті көрінетін аспан денесін (Ай, Күн, Меркурий, Шолпан, Марс, Юпитер, Сатурн) қасиетті санап, соларды аспанның жеті қабаты деп түсіндірген. Бұл модель кейін астрологияда, апта атауларында да сақталып қалды. Ал қазіргі ғылым ғарышты миллиардтаған галактикалардан тұратын біртұтас кеңістік-уақыт жүйесі ретінде сипаттайды.

Құран Кәрімде «жеті аспан» туралы бірнеше рет айтылады: «Сендерге жеті қат көкті жараттық» (Нұх сүресі, 15-аят)

«Ол сендерге біртұтас жеті аспанды жаратты…» (Мүлк сүресі, 3-аят). Ислам ғұламалары бұл жеті аспанды кеңістіктің жеті деңгейі немесе қабаты ретінде түсіндіреді. Бірінші аспанда адамзатқа көрінетін жұлдыздар мен планеталар, ал жоғарырақ деңгейлерде періштелер мен рухани жаратылыстар орналасқан. Жеті аспан тек физикалық шекара емес, рухани-моральдық жүйені бейнелейтін құрылым. Бұл тұжырым — ғылыми астрономиядан гөрі метафизикалық, діни түсінікке негізделген. Дегенмен, исламдағы жеті аспан ұғымы адам мен Жаратушы арасындағы рухани жақындастықтың сатысы ретінде де қарастырылады.

Қазақтың киелі жетілігі – бұл жай ғана ұғымдар тізбегі емес, ол халқымыздың ғасырлар бойы қалыптастырған рухани коды, өмірлік бағдаршамы. Жеті ата – ұлттың тектілігін, ұрпақтың тазалығын сақтауға арналған әлеуметтік-биологиялық сүзгі болса, жеті қазына – өмірге қажетті материалдық әрі рухани байлықтың өлшемі. Ал жеті ғалам –адамның кеңістік пен жаратылысқа деген көзқарасын тұтастықпен бейнелейтін философиялық құрылым. Бұл үштік түркілік таным, исламдық құндылық және қазақы салт-сананың тоғысында пайда болған өркениеттік үштаған. Олар арқылы қазақ баласы өз орнын, тегін, тіршілігінің мәнін ұғынған.