Жиынды ашқан аудан әкімінің орын­басары Димаш Байдушев кітапта құнды ақпарат легі жинақталғанын тілге тиек етіп, қос автордың шығар­машылық жұмысын жоғары бағалады.

– Ойлы оқырманның олжасына айналған кітапта көптеген мағлұмат келтірілген. Дәлел мен дәйекке жүгін­ген қос автордың еңбегін жоғары бағалаймыз. Тарих таразысына сал­сақ, мұндай елеулі оқиға ел-халықтың жадында мәңгі сақталатыны анық. «Айтбай мешітінің» салынуы мен осы уақытқа дейін сақталуы үлкен зерт­теуді қажет еткенін білдік. Мазмұны терең кітапта Ташкент қаласына сапар шегіп, ондағы архивтен мол ақпарат алынғаны жазылған. Төрт айға созылған еңбектің жемісі – кітап болып жарық көруі қуантады. Қазақстан Мұсылмандары діни бас­қар­масының 35 жылдық мерейтойы және Қызылорда облысындағы ең көне діни ғимарат – «Айтбай меші­тінің» 150 жылдығы кеңінен ата­лып өтілуі – жылдың айтулы іс-шара­сына айналғанының дәлелі, – деді аудан әкімінің орынбасары.

Негізінен, 420 беттен тұратын кітапты жазу барысында мешітті сал­дыруға қатысты Айтбай есімді 5 азаматтың аты аталады. Әрбір адам­ның өмір тарихына көз жүгірткен қос автор мешіт құрылысын Айтбай Балтабайұлы есімді азамат сал­дырғаны жөнінде мағлұматқа қол жеткізеді. Ташкент сапары кезінде үл­кен жауапкершілік жүгін арқалаған Нұрсұлтан Мықтыбай мен Асхат Асқарұлы қолына түскен әрбір мағ­лұмат­ты сүзгіден өткізеді.

– Баршаңызға белгілі, биыл Қазақстан Мұсылмандарының қара шаңырағы – Қазақстан Мұсыл­мандары діни басқармасының құрылғанына 35 жыл толып отыр. Осы мерейлі датаны лайықты атап өту мақсатында жыл басында Басқарма төрағасы, Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлының арнайы ұсынысымен өңір-өңірде өзіндік орны бар имандылық ошақтарының тарихы мен Ислам дінінің кеңінен таралуына еңбек сіңірген тұлғалардың өмірін жан-жақты зерттеу қолға алынған болатын. «Алаштың анасы» атанған Сыр өңіріндегі ең көне құлшылық үйі, іргетасы қалана бастағанына биыл 150 жыл толып отырған «Айтбай мешітінің» тарихы кеңінен зерттеліп, ол деректі фильм мен үлкен зерттеу кітабына арқау болды. Өңір тарихы үшін тың жаңалық болған, рухани ортада аса жоғары бағаланған «Айтбай мешіті»: аңыз бен ақиқат» кітабы мен деректі фильмінің тұсаукесері ағым­дағы жылдың 19 қарашасы күні А.Тоқмағамбетов атындағы қала­­лық мәдениет үйінде Қазақстан Мұ­сыл­мандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлының және аймақ басшысының тапсырмасымен Қызылорда облысы әкімінің бірінші орынбасары Данияр Жаналиновтың арнайы қатысуымен өтті. Айтулы іс-шараға Алматы қаласынан арнайы келген «Өзбекәлі Жәнібеков атындағы мәдениетті, тарихты және этнографияны қолдау» қоғамдық қорының, Қазақстан Республикасының Ор­та­лық мемлекеттік архивінің, Қазақ­стан Республикасының Ұлттық кітап­ханасының, Өзбекәлі Жәнібеков мав­золейінің, «Қазқайтажаңарту» рес­­­­пуб­ликалық мемлекеттік кәсіпор­нының және облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Серік Әбішұлы Дүйсенбаев бастаған зиялы қауым өкілдері қатысты, – деді Нұрсұлтан Ертуғанұлы.

Сол жылдары Жарылқасын Үмбетов пен Өзбекәлі Жәнібеков мешіттің сақталуына ерекше үлес қосқан. Кеңес өкіметінің қысымына бірнеше мәрте ұшыраған мешіттің құрылысы ерекше. Осы күнге дейін сақталып, сәулетімен айрықша мәнге ие болған мешіттен жер­асты жолы салынған. Ертеректе жер аударылған 232 корей ұлтының азаматы Айтбай мешітінде тұрғаны жөнінде дерек бар.

– Кітапты жазу кезінде архив саласы мамандары еңбегінің ауырлығын айрықша сезіндік. Бірнеше ғасыр бойы сақталған Сыр бойындағы мешіттерге қатысты құнды құжаттардың басым бөлігі Ташкент қаласындағы архивтерде сақтаулы. Біз кітапты жазу барысында Айтбай Балтабайұлына өз­ге азаматтардың мешіт құрылысын салуға ешбір қатысы жоқ екенін дәлел­дедік. Оны жан-жақты зерттеп, кітапта келтірдік. Айта кетейік, Айтбай мешітінің тарихы Сырдария ауданымен тікелей байланысты, – деді Асхат Асқарұлы.

Өз кезегінде аудандық орталық кітапханаға «Айтбай» мешіті: аңыз бен ақиқат» кітабы табысталды. Жиын барысында Мұса Келдібаев, Марат Омаров, Сансызбай Сәдуақасұлы пікір білдірді.