Журналға «7» қоятын батыр ұстаз

1941 жылдың 22 маусым күні таңғы сағат 4.00-де фашистік Германия Кеңес Одағына басқыншылық мақсатында соғыс ашты. Соғыс 1418 күнге созылды. Ұлы Отан соғысында Совет Одағы 29 млн адамынан айырылды. Сонда шамамен күніне 20 мыңнан астам адам мерт болып отырған. Бұл бір дивизия әскерінен де көп еді.

1945 жылы 24 маусымда Москва қаласында Жеңіс парады болды. Парадқа соғыстың алдыңғы шебінде болған таңдаулы 10 мыңнан астам сержант пен офицерлер қатысып, қызыл алаңнан 2 сағаттан астам уақытта жүріп өткен. Кеңес Армиясы осы соғыста 9 миллионнан астам жауынгерінен айырылған екен. Адамзаттың ең қымбат нәрсесі «өмірін» жеңіс үшін берген әрбір жауынгер осы парадқа қатысуға лайықты деп ойлаймын. Ал осы марқұм батыр жауынгерлерді қатар­­ға тұрғызып, қызыл алаңнан өткіз­се, бұл шеру үзілмей 19 күнге созы­лады екен. Бір сәт ойланып көрейікші, он тоғыз күн бойы күні-түні соғыстан қайтпай қалған боз­дақтардың шеруі...

Осы Ұлы Жеңістің парадына қатысу бақыты біздің ауылдың қарапайым мұғалімі Ибадулла Әбілдаұлы Байдаулетов ағайға бұйыр­ған екен. Соның ішінде, Кремль­дің табанына неміс фа­шис­­­терінің туын тастаған 200 жауын­гердің бірі болған.

Өмірі көңілді жүретін, ән саба­ғынан дәріс берген сүйікті ұста­зымыздың ауыр тағдыры жайлы біз ер жетіп, ес білген соң біліп жатырмыз. Оның сәби кезінен басталған тағдыр тауқыметінің оңай болма­ғандығын, Қараөзек бойында арғын тобықты руы Әбілда ата отбасын­да туып, жастайынан жетім қалып, аштық пен жоқтықтың азабын көрген ағайымыздың балалық шағы Фрунзе (қазіргі Бішкек) қаласын­дағы жетімдер үйінде өтеді. Бала жастан музыкаға зерек болып өскен Ибадулла аға жетімдер үйінде жүріп-ақ Бішкек қаласындағы үрме­лі оркестрдің құрамында жұмыс жасайды.

1942 жылы әскер қатарына шақырылып, командирлер дайын­дайтын курстан өтеді. Взвод бас­қарған офицер Ибадулла ағамыз майдан жорығын Москва түбінен бастайды. Курск иініндегі тарихтағы ең ірі шайқастың ортасында болады. Украина, Белоруссия, Польша жерін неміс фашистерінен азат етеді. Жау тылына да әуеден десант болып, ерекше тапсырмаларды орындау операцияларына қатысады. Бірнеше рет жарақатпен госпитальға жатып шығып, өзінің полкін қуып жетіп, соғысты жалғас­тырады. Соғыс жайлы әңгіме айтуды, тіпті соғысты еске алуды жек көргендіктен, «көп нәрсе сыртқа шықпай, қан кешкен ағаның ішінде қалып қойды ғой» деп ойлаймын.

Осы мақаланы сөйлеткен сыр мінезді музыкант Серік Ибадуллаұлы­ның үйіндегі көне сан­дық­тан табылған әкесінің көзі болып келген ескі дүниелер мен хаттар. Жеңіс шеруіне арналған комиссия бойы 176-180 см болатын, жасы отыз беске дейінгі, денсаулығы мықты, орденді офицерлерді таң­даған. Екі айдай «маршировка» жаса­тып екі-үш етікті тоздыртып, он мың жауынгерді арнайы киіндіріп, бәйгеге қосатындай етіп дайындаған екен. Қызыл алаңды жалпағынан басып, жер бетіне бей­бітшілік орнату үшін кеудесін от пен оққа тосып, қасиетті Отан үшін, қастерлі Жеңіс үшін жанын аямай ерлік көрсеткен офицер Ибадулла Байдаулетов Жеңіс шеруінен кейін де әскери қызметте болып, 1946 жылы елге оралады.

Алғашқыда әскерден босап жас­тық шағы өткен, соғысқа аттан­ған жері Бішкек қаласына қарай жол тартады. Жолда соғыстан қира­ған село мен қалаларды, оны қалпына келтіруге жұмылған қара халықты көріп, өзінің қаны тамған туған жері есіне түседі. Жері үшін, елі үшін қан кешіп шейіт болған майдандас жауынгер достарын еске алады. «Құдай-ау, мен қайда барамын, мен қазақ емеспін бе? Менің де туған жерім, ауылым бар емес пе?» деген ой бұны туған жеріне жетелеп, Қараөзек стан­циясынан түсіп қалуға апарады. Ауылда күтіп отырған ата-анасы, ба­уырлары болмағанмен, иісі туыс аға­йынды аңсап Қаракөл ауылын ба­ғыттап шең­гел-жыңғылдың ара­­­сы­­мен жа­яу­­латып жол тарта­ды. Сұрастыра ке­ле немере ағаларымен және Шарипа деген апасымен қауышады. Тереңөзекке әскери комиссариатқа есепке тұру­ға барғанда детдомның директоры «фронтовик» ошақты Есімке Алдамжаров ағамен жо­лығып, әң­­гіме-дүкен құрып, сол үйде қонып қалып қояды. Есімке аға Ибадулла ағайды жұмысқа алып, үйінің іргесінен қоныс береді. Күміс жеңгеймен де сол жерде танысып, отау құрады. Жетімдер үйі басқа жаққа көшкен соң, И.Тоқтыбаев (бұрынғы М.И.Калинин) атындағы №35 қазақ ор­та мектебіне ұстаздық етеді. Көп­шілікте өскен ағай бейбіт өмірге, қоғамдық жұмыстарға араласып, мек­теп оқушыларына облыс­та жоқ үрмелі (духовой) оркестрін ұйым­­дастырады. Аудандағы ірі іс-шаралар бұл оркестрсіз өтпей­тін дәрежеге жетеді. Ол кезде қазір­гідей дауыс көтергіш, музыкалық құралдардың тапшы кезі.

Бүкіл Тереңөзек халқы жина­латын 1 мамыр және 7 ноябрь күн­деріндегі орталық алаңдағы шеруге 33 жыл бойы күн сәулесіне жылтыраған жез трубаларға тіл бітіріп, алаңға ерте келіп, түрлі сазды әуендерді асқақтата орындап, аудан тұрғындарын талай тамсандырды.

Бірде ауданда болған Дінмұха­мед Қонаев батыр ағаның өнеріне риза болып, қолын алып құрмет көрсетіпті. Аудан басшысы Қазантаев Қонысбек Төрешұлы басқа ауданға қызметке ауысып бара жатып «Бұл ауданның өнерінің көш басшысы – Байдаулетов пен Ягунин» деп баға берген екен. Ағайымыз ұсынған қызметтерге қызықпай, мектепке мұғалім болып келіп, мұғалім болып кетіпті. Майдангер аға музыка өнерінің тума таланты, шебер орындаушы еді. Бүкіл саналы ғұмырын шәкірттерді өнерге баулуға арнады. Кейде еркелетіп екі тізесіне екі оқушыны отырғызып алып, сабақ жүргізе беретін. Жақсы өлең айтқандарға «6», «7» деген бағаны бадырайтып журналға қоя салатын. Біз сол кезде ән сабағында сондай баға болатынына сендік. Сол бағаларды алған шәкірттері осы ұстазыма арнаған мақаламды оқып отырған болуы мүмкін.

Ибадулла аға 1979 жылы соғыс­та алған жарақаты асқынып, 57 жа­сында өмірден озды. Марқұмды соңғы сапарына шығарып салып тұрғанда шәкірттері оркестрмен ұстаз­дарының сүйікті әуені «Голубой Дунайды» орындапты.

«Орнында бар оңалар» дегендей, ағайдың ұлы Серік әке өнерін жал­­ғастырған өнер саласының ма­маны. Жары Рая екеуі 4 ба­ла тәрбиелеп өсірген өнегелі отбасының иелері. Ағайымыздың орден­дері мен пайдаланған музы­калық аспаптары аудандық мұра­жайдың құнды экспонатына айнал­ған.

Өзі дүниеден озса да артына өшпес із қалдырған Ибадулла ағай секілді батырлардың өнегелі өмірлерін бүгінгі ұрпаққа насихаттап отыру – біздің парызымыз.

Марат Омаров,

Қазақстан Журналистер одағының мүшесі,

Сырдария ауданының Құрметті азаматы