Жаңа кітап жарық көрді
Қоғалыкөл ауылында қасиеті ерек Құлболды ишан мешіті орналасқан. Тарихи тұлға – Құлболды ишан ХVІІІ ғасырда өмір сүрген. Ол – әйгілі Қожа Ахмет хазірет сұлтан негізін салған софылық діни ілімнің Тұран өңіріндегі ең соңғы өкілі саналатын Қажы Мәді Қожаның үлкен ұлы Қожаның бесінші ұрпағы.Жас кезінде Ысмайыл Әздүр молдадан арабша оқып үйренген зерек бозбала Бұқарадағы «Мір Араб» және «Көкілташ» медреселерінде оқыған. Кейін Сыр бойындағы Айтқожа, Марал ишандармен бірге Ауғанстан еліндегі ислам шейхынан дәріс алады.
Құлболды ишан «Мір Араб» медресесін бітіргеннен кейін сол оқу орнының жолдаған бағыты бойынша қазіргі Сырдария ауданының төңірегінде өмір сүріп, осы жерді мекен еткен халыққа ислам дінін уағыздайды. Тек дін саласын емес, жалпы елдің орташа сауаттылығын қалыптастыруға, сонымен қатар ел арасында ынтымақ пен бірліктің тұрақтануына үлкен үлесін қосады. Түрлі дерттің шипасын біліп, емшілікпен де айналысқан. Өте мейірбанды, ғұлама адам болған деседі. Ишанның алдына ниет қылып барғандар Тәңірдің жарылқауымен, тілектеріне жетеді екен.
Жақында Сәбира Майқанова атындағы мәдениет үйінде «Тау тұрпатты Құлболды ишан» атты тарихи-танымдық кеш болып өтті. Бұл кеште өлкеміздің өмірінде айтарлықтай орны бар тұлғалар жайында әңгіме қозғалды. Мәселен, Құлболды ишанның бесінші бабасы қажы Маһдиден тараған ислам дінінің ғұламалары, ишандар, ахундар, батырлар, ақындар, жыраулар да қамтылды.
Қажы Маһдидің ұрпақтары Қожа Жаһан, Қылыш, Пірзада, Бақмұхаммед, Ер Қалмұхаммед және Ер Сайдмұхаммед қожалар әулие атанған. Бұларға қоса 12 ишан, 2 ахунды қосуға болады. Заман ақын бастаған 30-ға жуық шайырлар мен айтыс, жазба ақындар және жыраулар да бар.
Басқыншы жаумен шайқаста ерлік көрсеткен Сейіт батыр, Нарбай батыр және Таңсық қожа секілді қаһармандар елдің есінде. Екінші дүниежүзілік соғыста Кеңес Одағының батыры атанған Жаппасбай Нұрсейітов және Жолдас Сүлейменов секілді ерлердің есімі де аталды.
Қорқыт күйлерін біздің заманымызға жеткізген қобызшы Ысмайыл Шәменұлы (соқыр Нышан) да Маһди қожаның ұрпағы.
– Қажы Маһди қожаның бесінші ұрпағы Құлболды ишан шамамен 1785 жылы дүниеге келіп, 1850-1860 жылдары бақилық болған. Сырдарияның төменгі ағысы мен Ақмешіт төңірегінде ислам дінінің орнығуына қызмет етіп, имандылық нұрын таратушы ілімдарлардың бірі. Бұхараның «Мір Араб» медресесін және Ауғанстан жеріндегі ірі ғұлама Ислам Шайыхтан жоғары діни білім алған. Мешіт, медресе ұстап ағартушылықпен және ел арасында емшілікпен айналысқан. Өзі өмір сүрген өңірдегі Қоқан билеушілерінің қыспағындағы елдің амандығы мен бірлігін сақтауға атсалысқан. Шәкірттері арасынан Оразай ишан, Фазыл ишан және Құламқадыр ишан секілді білімдарлар шыққан.Құлболды ишан қайтыс болардан бұрын Тұрсынбай датқа биік төбе үйгізіп, оның төбесіне қожаға мәңгілік орын сайлаған. Ишан бақилық болған соң күмбез салдыртқан, – дейді еңбек ардагері Қабдеш Шағырұлы.
Арада екі ғасырдан астам уақыттан соң 2002 жылы құрылысшы Серік Жәнаділовтың бастамасымен күмбез жаңадан салынды. Кесенеде Құлболды ишаннан басқа Оспан атты қыпшақ жерленген. Күмбез сыртынан Фазыл ишан, Абзал мағзұм, Тоғжан және Жәмила аналарымыз мәңгілік жай тапқан. Кесене мемлекет қамқорлығына алынған.
Ишан баба туралы деректер негізінде «Құлболды ишан» атты кітап жазылып, Алматы қаласындағы «АРНА-Б» баспасынан басылып шықты. Тарихи-танымдық кеште жаңа кітаптың тұсауы кесіліп, оқырманға жол тартты.
Бибісара ТАҢАТАРҚЫЗЫ
