– Рахмет, жыл қорытындыланар тұста сұх­­­бат ұйымдастыру жөніндегі аудан­дық га­зет­тің бастамасына мен де өз ризашы­лы­ғымды білдіремін. Жергілікті газеттің тұрақ­ты оқырманы ретінде жұмыстарыңызға жеміс ті­леймін.

Иә, мен бұған дейін Қызылорда қаласын және Қазалы, Шиелі, Қармақшы аудандарын басқардым. Әр ауданның әлеуметтік-эко­номикалық дамуының, жалпы қоғамдық-саяси өмірінің өзіндік ерекшелігі болады. Қалаға жа­қын орналасқан Сырдария ауданының да өзіне тән ерекшелігі бар. Ауданның елді мекендерінің бір-біріне жақын орналасқаны өте қолайлы. Қалыптасқан жұмыс жүйесі бар ауданда ар­дагерлердің, қоғамдық кеңестердің, жалпы аза­маттық қоғамның атқарып жатқан жұмы­сын үлгі етуге болады. Ендігі мақсат ауданның облыс орталығына жақын орналасқанын тиімді пайдаланып, ауылшаруашылық тауарларының нарықтық белдеуін қалыптастыруымыз қажет. Ол үшін ауылдардағы бау-бақша өнімдерін егу­­­­шілерге қолайлы жағдай жасауға басымдық бе­ріл­гені жөн.

– Негізі 2021 жылға арналған аудандық бюджет 12,1 млрд теңгені құрап отыр. Аудан бюджетінің 63 пайызы әлеуметтік салаға бағытталғанын атап өтуіміз қажет. Аудан экономикасына тікелей ықпал ететін өнеркәсіп саласында оң динамика қалыптасты. Жыл­дың есепті кезеңінде ауданның өнеркәсіп кә­­сіпорындары 7,3 млрд теңгенің өнімін өн­дірді. Бұл өткен жылдың осы кезеңімен са­лыстырғанда 49,3 пайызға артық.

Аудан аграрлы болғандықтан, ауданда ауыл шаруашылығы дақылдарынан дәнді, май­лы дақылдар, бақша және көкөніс, картоп, сонымен қатар, ет және сүт бағытындағы мал өсіріледі. Биыл ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 21,5 млрд теңгені құ­рады. Ауданымызда ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері 33220 гектарға ауыл шаруа­шылығы дақылдарын орналастырды. Оның ішінде, негізгі дақыл күріш 20877 гектарға егіліп, 133,6 мың тонна Сыр салысы жиналды. Сырдарияның 1,8 мың тонна ақ күріші Ресей, Әзербайжан, Моңғолия, Қырғызстан және Тәжікстан мемлекеттеріне экспортталды. Сонымен қатар, 835 гектар жерге картоп, көкөністер мен бақшалық дақылдар егіліп, 20 мың тоннадан астам өнім алынды. Бұл жерде азық-түлікпен қамтамасыз ету мәселесіне қатысты айта кететін жайт, күріш, ет, сүт, картоп өнімдерімен Сырдария ауданы өз-өзін толықтай және Қызылорда қаласын ішінара қамтамасыз етіп отыр. Мысалы, биылғы жылы 310 гектарға егілген картоптан 6572 тонна өнім алынды (әр гектардан 212 ц). Бұл аудан халқын 170 пайызға картоппен қамтуға жеткілікті. Сол себепті Қызылорда қаласының тұрғындарына жергілікті картоп сатылуда. Ау­данда егіліп, өндірілген өнімдерді артық шығынсыз және ешбір кедергісіз саудалауға көмектесу мақсатында «Егістіктен дүкенге дейін» пилоттық жобасы ұйымдастырылуда. Пилоттық жоба аясында Бесарық және Ің­кәрдария ауылдарында ауылшаруашылық коо­пе­ра­тивтерін жандандыру жұмыстары қолға алынды. Бүгінгі күні жергілікті жерге қолайлы картоп тұқымын егу үшін Ы.Жақаев атындағы Қазақ күріш шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының ғалымдарымен бірлесіп, зерттеу жасалуда. Сонымен қатар, ауыл шаруашылығы өнімдерін бір нүктеден сататын дүкен ашу үшін Қызылорда қаласынан 5 жер учаскесі сұ­ратылуда. Бұл егіс алаңынан жеткізілген өнім­дерді халыққа қолжетімді бағада ұсыну үшін қолданылады.

– Шағын және орта кәсіпкерлік – аудан да­муының негізі. Сондықтан кәсіпкерлікті дамыту мәселесі күн тәртібінен түспейді. Оны өзіңіз де менің төрағалығыммен ауданда өткен мәжілістерде, жиналыстарда байқап жүрген боларсыз. Одан бөлек, елді мекендердегі кәсіп иелерімен жиі кездесіп тұрамын. Біз кәсіпкерлікті дамыту арқылы жұмыссыздық мә­селесін шешуді, сондай-ақ жұмыссыздық дең­гейін азайту арқылы қо­ғамдық-саяси ахуал­дың тұрақтылығын қам­тамасыз етуді – бас­ты мақсат етіп отырмыз.

Жалпы, мемлекеттік және өңірлік бағдар­ламалар аясында биыл ауданда құны 2,9 млрд теңгені құрайтын 520 жобаға қаржылай қолдау көрсетілді. Соның негізінде 450 жуық жаңа жұмыс орыны ашылды. Атап айтқанда, «Бизнестің жол картасы-2025» бағдарламасы арқылы екінші деңгейлі банктерден 90 кәсіп­керлік субъектісі 505,1 млн теңге несие алды. Осы бағдарламаның қайтарымсыз грант беру тетігі бойынша 8 жоба 23,0 млн тең­геге қар­жыландырылды. 8 грантты да жас кәсіп­керлер ұтып алып, қазіргі таңда өздерінің ашқан кә­сіптерін жандандыруда.

Ал «Микробизнес Қызылорда» бағдар­ла­масы шеңбе­рінде «Өңірлік инвестициялық ор­та­лығы» микроқаржы ұйымы арқылы 21 кәсіпкерлік субъектісі 90,0 млн теңге несие алды. «Еңбек» нәтижелі жұмыспен қам­ту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту» бағ­дар­ламасының екінші бағыты бойынша құны 428,2 млн теңгенің 83 жобасы не­сиелендірілді. Олардың басым бөлігі мал басын көбейту, бор­дақылау, монша ашу, қажетті техникаларды алу секілді жобаларды қамтиды. Атал­ған бағ­дарламаның екінші бағыты аясында «Стартап» жаңа бизнес идеяларды іске асыру мақ­сатында 235 адамға 137 млн тең­ге көлемінде қайтарымсыз грант берілді. «Жұмыспен қамту жол картасы» бағдарламасы бойынша 14 кәсіпкерлік субъектісі 49,0 млн теңге несие алды. «Агробизнес», «Кең дала» және «Сыбаға» бағдарламалары бойынша 12 кәсіпкерлік субъектісі 316,0 млн теңге несие алып, жұмыстарын жасауда.

Осы ретте, аудан бойынша 2593 шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері тіркеліп, оның ішінде, жұмыс жа­сап тұрған кәсіпкерлік субъектілерінің саны 2420-ы құрап отырғанын айтып өткенім жөн. Жұмыс жасап тұрған кәсіп­керлік субъектілерінің тіркелгендерге үлесі 93,3 пайызды құрады. Бұл өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда жұмыс жасап тұрған кәсіпкерлік субъектілерінің саны 5,6 пайызға өскенін білдіреді.

– Ауданымызда тұрғындарды баспанамен қамту бағытында биыл «Нұрлы жер» бағ­дарламасы аясында республикалық бюджеттен 11 елді мекенде 33 тұрғын үй құрылысын жалғастыруға және аз қамтылған көпбалалы отбасыларына 10 тұрғын жайын сатып алуға қаржы бөлінді. Осы қолдаудың нәтижесінде мемлекет есебінен 43 отбасы баспаналы болады деген жоспар бар.

Жеке тұрғын үй секторында 329 жер учас­­келері инженерлік инфрақұрылыммен қам­тамасыз етілді. Мұнан бөлек, Тереңөзек кен­тіндегі жаңа ықшам ауданның инфра­құрылымын жүргізу мақсатында 135 гектар жер бөлініп, ауыз су және электр желілері толық жүргізілді. Қазіргі таңда жол құрылысын жүргізу үшін тиісті басқармаға бюджеттік өтінім жолданды. Жұмыстар аяқталса, 645 жер учаскесі берілетін болады. Бұл тұрғындардың жеке баспанасын салуына мүмкіндік ашылады деген сөз.

– Өзіңізге белгілі, біз аудан жолдарын жөн­деуді жоспарға сәйкес орындап келеміз. Аудан бойынша автомобиль жолдарының жалпы ұзындығы 480 шақырымды құрайды екен. Аудандық маңызы бар жолдардың 92 па­йызының сапасы жақсы. Биыл «Ауыл – ел бесігі» бағдарламасы аясында жол құрылысы бойынша ұзындығы 4,1 шақырымды құрайтын 5 жоба қаржыландырылды. Мұның жалпы сомасы – 467,5 млн теңге. Ақпарат ретінде айтсам, «Ауыл ел бесігі» бағдарламасы аясында 36,8 млн теңге Тереңөзек кентіндегі Н.Бердіқұлов көшесіне жол құрылысына бағытталды. Сон­дай-ақ, 342,5 млн теңге А.Иманов көшесіне күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізуге, 46,2 млн теңге Ақжарма ауылындағы Есентұров кө­шесінің жол құрылысына бөлінді. Мұнан бөлек, Ақжарма ауылында 22,9 млн теңгеге Т.Балапанов көшесіне орташа жөдеу, 19,1 млн теңгеге А.Тоқмағанбетов ауылыныдағы М.Мәметова көшесіне орташа жөдеу жұмыс­тары жүргізілді.

Бүгінде ауданға қарасты елді мекендердің электр желілерінің 70 пайызының тозығы жетіп тұр. «КРЭК» АҚ-ның жарғылық капиталын ұлғайту арқылы ұсынылатын жобалар қатарына ауданнан электр желілерін шұғыл жаңғыртуды қажет ететін Шаған, Аманкелді, Қоғалыкөл, А.Тоқмағамбетов ауылдарына ар­налған 744,2 млн теңгені құрайтын бірнеше жоба ұсынылды. Бірінші кезеңде жаңғырту жұ­мыстарын Қоғалыкөл мен Аманкелді ауылдарында жүргізу жоспарлануда. Осы ретте, ауданда жарықтандыру бойынша биыл «Ауыл – ел бесігі» бағдарламасы бойынша 41 млн тең­геге 1,6 шақырым жол жарықтандырылды.

– Ауданды көгілдір отынмен қамтамасыз ету көптің көкейінде жүрген мәселе болатын. Бүгінгі күнге Тереңөзек кентінің 36 әлеуметтік нысан мен 1350 тұрғын үй, яғни, кентті газбен қамтуды 30 пайыздан 60 пайызға жеткізу жоспарланған. Бірақ жоспарлы жұмыстың нә­тижесінде қазір Тереңөзек кентінің 70 пайы­­зы көгілдір отын игілігін пайдалануда. Яғни 1620 жеке тұрғын үй мен 60 әлеуметтік нысанға газ берілді. Сонымен қатар, Тереңөзек кен­тін газдандыру жобасынан қалып кеткен және жаңадан са­лынған тұрғын үйлерге газ құбырын жет­кізу мақсатында республикалық бюджеттен 129,0 млн теңге қаржы бөлініп, тиісті жұ­мыстар жүргізілуде. Осы сұхбатты пайдаланып, Те­реңөзек тұрғындарын табиғи газды пайдалануда ере­жені қатаң сақтап, мұқият болуға шақырамын.

– Әлеуметтік сала – ауданның қалыпты да­муының негізгі саласы. Халықты әлеуметтік тұрғыда қолдау, оның ішінде, жұмыспен қамту, төлемақылар тағайындау, сондай-ақ білім, мә­дениет, спорт, құқық қорғау салалары мен жас­тар саясатын қолдау – негізгі міндетіміз.

Биыл аудан бойынша 1149 жаңа жұмыс орындарын құру жоспарланған. Есепті кезеңде 2064 жаңа жұмыс орындары ашылып, бұл көрсеткіш артығымен орындалды. 2021 жылы әлеуметтік көмекке 350 отбасына (1869 адам) 94,3 млн теңге төленді. Атаулы әлеуметтік көмек алушыларды жұмыспен қамту іс-шара­ларына 235 адам тартылды. Жыл басынан 65 мүгедектігі бар азамат жұмыспен қамту орта­лығына хабарласқан, 40 адам тұрақты жұмысқа орналасса, 21 адам қоғамдық жұмысқа, 1 адам жастар тәжірибесіне жіберіл­ген.

Президент өз Жолдауындағы негізгі ба­сым­дықтардың бірін сапалы білім беруге арнады. Бұл – еліміз үшін өте маңызды және стратегиялық құнды басымдық. Бүгінде ау­дандағы білім беру ұйымдары 100 пайыз интернет желісіне қосылған. 3 ауысымдағы және апаттық жағдайдағы мектептер жоқ. Қазіргі таңда ауданда 3-6 жастағы балалар мектепке дейінгі біліммен 100 пайыз қамтылып отыр. Ал 3 жасқа дейінгі балаларды балабақшамен қамтылуы 20,4 пайызды құрап отыр.

Мәдениет саласы бойынша 2021 жылы 719 іс-шара, оның ішінде, эпидемиологиялық жағ­дайға байланысты 517 іс-шара онлайн түрде ұйымдастырылды. Аудан халқын өнерге баулу мақсатында 99 үйірме жұмыс жасайды, оған 1299 өнерпаз қатысады. Аудан өнерпаздары биыл халықаралық, республикалық, облыстық және аудандық деңгейдегі 162 байқауға қа­тысып, 84 бас жүлде, 122 рет І орын және 266 мәрте жүлделі орындарды жеңіп алды. Жа­қында ғана Аманкелді ауылының тумасы, жас әнші Құралай Мейрамбек Қазақстан ұлттық арнасы арқылы ұсынылған Қазақстандағы ең үлкен мега жобалардың бірі «Qazaqstan дауысы» музыкалық жобасына қатысып, бас жүлде иеленді. Бұл – ауданымыз үшін ғана емес, облысымыз үшін жоғары жетістік.

Жалпы, ауданымызда мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асыру жолға қойылған. Аудан бойынша биыл жастар арасында 89 іс-шара ұйымдастырылып, 1628 жас қамтылды. Жастар мен жасөспірімдер арасындағы құ­қық бұзушылықтың алдын алу мақсатында жүр­гізілген профилактикалық іс-шаралар нә­ти­жесінде есепті мерзімде кәмелетке тол­маған­дардың арасындағы қылмыс тіркел­ген жоқ. Сәйкесінше, жастарды ынталандыру, жастар арасында үздіктерді анықтау, жігерлендіру мақсатында 10 жасқа аудандық «Өрлеу» жас­тар сыйлығы тағайындалып келеді. Біз жастарды қолдау бағытындағы жұмыстарды жалғас­тыра беретін боламыз.

Спорт саласына келетін болсақ, ауданда спортпен шұғылданушыларға әртүрлі дең­гейдегі 130 нысан қызмет көрсетеді. 574 де­не шынықтыру және спорт үйірмелері жұ­мыс істейді. Аудан бойынша оқушылар және тұр­ғындарды қоса есептегенде 13126 спортшы жүйелі спортпен айналысуда. Бұл аудан тұрғындарының 34 пайызын құрайды. Спортшыларымыз да байрақты бәсекелерді аудан мерейін асқақтатып келеді.

– Өзіңіз байқағаныңыздай, ауданда ат­қа­рылған жұмыс ауқымды, атқарылатыны да аз емес. 2022 жылға да жоспарларымыз көп. Қазіргі таңда құны 3,2 млрд теңгені құрайтын 21 жобаны жүзеге асыру мақсатында облыстық басқармаларға өтінім жолданды.

Атап айтсақ, №11 Сырдария ауданының олимпиадалық резервтың мамандандырылған балалар-жасөспірімдер мектебі ғимараты ала­ңына жаттығу және стритбол алаңы құры­лысы салынса деген ойымыз бар. Сон­дай-ақ, Терең­өзек кентіндегі «Сырдария» спорт клубы ғима­ратын күрделі жөндеуден өткізу, аудан орта­лығындағы ұзындығы 17,4 шақы­рымды құрайтын, барлығы 31 көшеге және ұзындығы 25,8 шақырымды құрайтын ауыл­дық елді мекендердегі көше­лерге орташа жөндеу жұмыстарын жүргізу де назарымызда. Жоғарыда атап өткенімдей, Қоғалыкөл, Аманкелді елді мекендерінің электр желілерін жаңғыртуға да күш саламыз. Мұнан бөлек, аудан бойынша 5 каналға (Аманкелді ауылдық округіндегі «Қосапан», Іңкәрдария ауылдық округіндегі «Ақтам», Жетікөл ауылдық окру­гіндегі «Жыңғылдыкөл» және «Хозцентр», Айдарлы ауылдық округіндегі «Ақтам» каналдарына) тазалау жұмыстарын жүргізу үшін 174,4 млн теңгеге бюджеттік өтінім тапсырылып, қар­жы бөлу жоспарлануда. Аудан әлеуетін арт­тырып, экономикасын нығайту бағытында басқа да ауқымды жұмыстар атқарылатын болады.

– Елдің ынтымақ-бірлігінен, өзара түсініс­тіктен асатын құндылық жоқ. Бірлік бар жерде береке де, мереке де, даму да, өсіп-өркендеу де болады. Сондықтан аудан халқының бірлігі бекем болсын деп тілек айтқым келеді. Жаңа жыл ауданымызға жағымды жаңалықтарымен келсін! Әр отбасында тек қуаныш болсын!