Қылмыстық қудалаудың үш буынды моделі

Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың «Жа­ңа жағ­дай­дағы Қазақстан: іс-қи­мыл­ кезеңі» атты ел тұрғындарына арнаған Жолдауы­­на сәйкес, 2021 жылдың 1 қаңтарынан бас­тап енгі­зіл­ген қыл­мыс­тық қудалаудың қадағалау қыз­метін жаң­ғырту және реформалау негізінде қыл­мыс­тық процестің үш буынды моделі енгізілді. Жолдауда заң үстемдігі орнықпаса және азамат­тардың қауіпсіздігіне кепілдік беріл­месе, әлеуметтік-эко­н­о­микалық дамудың бірде-бір міндеті табыс­ты жүзеге асырылмай­тындығы нақты атап көр­се­тіл­ген. Сол себепті азаматтар мүддесіне қызмет ететін, құ­қықтарын қорғайтын, заңды және әділ шешім қабылдайтын мемлекеттің жаңа стандарттарын әзірлеу үшін қылмыстық қудалаудың үш буынды жүйесі енгізіліп отыр.

Қылмыстық қудалаудың үш буынды жүйесінде басты рөлді қылмыстық қудалау, прокуратура және сот органдары орындайды. Қылмыстық қудалау органы қылмысқа қа­тыс­­ты дәлел­демелерді жинақтап, іс бойынша процесуал­дық шешім қабылдап, оның заң­дылығын тексе­ру үшін прокурорға жолдайды. Прокурор жи­­налған дəлелдемелерге тəуелсіз баға беріп, аза­маттар құқығын бұзудың жолын кесуге, кінə­сіз адамдардың қылмыс үдерісіне тартылуы­­на жол бермеуге, адам құқықтарын шектейтін ма­­ңызды шешімдердің заң­дылығының сақталуын тексеріп, оған келісу не келіспеу туралы шешім қа­былдайды. Қылмыстық қудалау органының қа­был­данған шешімі тек прокурормен келіскен жағ­дайда ғана заңды болып табылады.

Одан әрі қылмыстық іс бойынша прокурормен келісілген әрбір процесуалдық шешім мен ол бо­йынша жинақталған дәлелдемелер негізінде сот әділ үкім шығаруына кепіл болады.

Қылмыстық қудалаудың үш буынды жүйе­сін­де про­курордың атқаратын рөлі ерекше. Прокурорлар істің тергеу өндірісіне қабылданған уақы­тынан бастап, тергеп-тексерудің барлық сатысында қадағалау жүргізіп, қудалау органы ұсынған заңды немесе заңсыз шешімдердің фильтрі функциясын атқарады.

Осылайша, қылмыстық іске тір­келген сәті­нен бастап қа­дағалау жүргізіп, сотта әділ үкім шығаруына кепіл болып, заңдылық пен әділет­тілік­ті қамтамасыз етеді.

Ағымдағы жылдың 6 айлық есептік мерзімінде қудалау органымен қылмыстық істер бойынша жалпы 146 процестік шешім қабылданып, қада­ғалау тәртібінде прокурормен зерделеніп, заң та­лап­тарының сақталуына тексерілгеннен кейін ға­на бекі­тілді. Атқарылған жұмыс нәтижесінде бірде-бір аза­мат­тың заңсыз қылмыс үдерісіне тартылып, конс­титуциялық құқықтарының бұзылу дерегі орын алған жоқ.

Қазіргі таңда қылмыстық қудалаудың үш буын­ды моделі негізінде қылмыстық істер 100 пайыз­ электрондық форматта жүргізілуде. Тергеп-тек­серу әрекеттері ақпараттық жүйеге енгізіліп, тергеу өндірісіндегі барлық мән-жай онлайн режимде прокурормен қадағалануда.

Қылмыстық қудалаудың үш буынды моделінің төңіре­гінде халықтың құқық қорғау органдарына сенімі артып, азаматтардың конституциялық құқықтарының қорғалуына кепілдік беріліп, Елбасы ұсынған 2025 жылға дейінгі «Стратегиялық даму» жоспарын орындап, әлеуметтік-эко­номи­калық дамудың даңғыл жолына түсіп, әділетті мем­лекеттілік құратынымыз сөзсіз.

Сырдария аудандық
прокуратурасы