Алтын адам
Бүкіл Сыр елі медицинасының атасы саналатын Қазақстан денсаулық сақтау саласының үздігі, медицина ғылымдарының кандидаты, саналы ғұмырын аймағымыздың денсаулық сақтау саласын дамытуға арнаған Ернияз Омаровтың дүниеден өткеніне де жылға жуықтап қалыпты. Ернияз Омарұлының өткен өміріне көз жіберсек, қаншалықты зерттесек, соншалықты ол кісінің біздің өңіріміз үшін ерекше еңбегі сіңген тұлға екендігін, ешуақытта орны толмайтындығын жан жүрегімізбен сезінеміз. Біз Ерекеңмен бір ауданнанбыз, жас күнімізден ол кісі туралы біліп, үлгі тұтып өстік, ағалы-қарындасты болдық, жақсылықтарымызға ортақ болдық, өмірде кездесіп қалатын қиындықтарды жеңілдетуге тырыстық.Ернияз Омарұлы 1932 жылы бұрынғы Тереңөзек ауданының Асқар Тоқмағамбетов ауылында (Мойынқұмда) дүниеге келген. Ернияз Омаровтың балалық шағы сол кезеңдердегі қатарластары сияқты ашаршылықтың, жоқшылықтың зардаптары елді күйзелтіп тұрған ауыр жылдарда өтті. Сондықтан бала Ернияз ерте есейіп, ерте еңбекке араласты. Ерекең оқуды да, жұмысты да төменнен бастап, қызметтің барлық сатыларынан ерен еңбектің, табандылықтың, ізденімпаздықтың арқасында абыроймен өсіп отырды. Алдымен Қызылордадағы медицина училищесін 1950 жылы бітіріп, 1950-1952 жылдары туған ауданының Қараөзек өңіріндегі Арысқұм, Қарақұм малшыларына фельдшерлік қызмет көрсеткен. Содан кейін 1958 жылы Алматы Мемлекеттік медициналық институтын бітірген соң 1961 жылға дейін Қызылорда қаласында жедел жәрдем бөлімінде, облыстық ауруханада хирург болып орналасқан жас маман қай жерде жұмыс атқарса да үлкен жауапкершілікпен, әрбір емделушіге жанашырлықпен қарап, кейінгі өміріне тәжірибе жинақтады, білімін көтерді, кәсіби біліктілігін арттырды, аға буын дәрігерлердің озат әдістерін жалықпай үйренді. Осындай ыждағаттылығының, ізденімпаздылығының, кәсіби шеберлігін арттыруға деген ұмтылысының арқасында Ернияз Омарұлы 1961-1967 жылдар аралығында Қызылорда қалалық, 1982-1994 жылдарда облыстық денсаулық сақтау басқармасының меңгерушісі болып, облыс денсаулық сақтау мекемелерін басқарды.
Мен Ерекеңді бұл қызметтерден бұрын таныдым, оның бір себебі – мен ол кісінің туған ауылы ол кезде «Партияның XVIII съезі», қазіргі Асқар Тоқмағамбетов ауылында мектеп директоры болып қызмет істедім, сол кездерде ауылдан шыққан азаматтармен кездесіп тұратынбыз. Ал қызмет барысындағы араласуымыз, қарым-қатынасымыз ол кісі облыстық денсаулық сақтау басқармасын басқарғанда, мен Тереңөзек аудандық партия комитетінің хатшысы, кейін аудандық кеңес атқару комитетінің төрағасы болып қызмет атқарған кезде басталды. Ауданның денсаулық сақтау саласының жай күйі, медицианалық мекемелердің құрылысы, олардың материалдық-техникалық жарақтандырылуы жөніндегі мәселелерді бірлесіп шешіп отыратынбыз.
Ол кездерде облыстың денсаулық сақтау саласының жағдайы өте күрделі болатын. Арал экологиясына байланысты жұқпалы аурулардың өршіп, көптеген медициналық көрсеткіштер бойынша облыс республикадағы ең төменгі орындарда еді. Дегенмен алғыр да жігерлі ұйымдастырушы Ернияз Омаров облыс халқының, әсіресе шалғай елді мекендердің тұрғындарының денсаулығын көзімен көруді бірінші кезекке қойды. Өзекті мәселелерді ретімен жоспарлап, оларды нақты шешіп отырды, сол арқылы тұтас саланың алға жылжуын қамтамасыз етті. Аралдан бастап Қаратауға дейін бармаған ауылы, мал фермасы қалмады. Ең бастысы, қай аудан орталығында, қай елді мекенде медициналық нысандар құрылысын салу керек, оның материалдық-техникалық базасын нығайту керек, заман талабына сай жаңа медициналық құрал-жабдықтар алу керек, бәрін жоспарлап жүзеге асырды. Түйіні, облыстағы сырқаттарды емдеу төсегінің жеткілікті болуы және салалық бағытта дамыту қажеттілігін дер кезінде шешіп отырды және бұл мәселелерді облыс басшылығы, республикалық денсаулық сақтау Министрлігі алдына батыл да дәлелді түрде қойып отырды. Осындай тынымсыз, ыждағатты еңбектің арқасында Ернияз Омаров облыстық денсаулық сақтау саласын басқарғанда 4 аудандық, 23 участоктық аурухана, 18 медициналық амбулатория салынды. Облыс орталығында 24 медициналық мекемеге ғимараттар мен үйлер бөлінді. Осы жерде бір аудандық аурухананың құрылысына байланысты Ерекеңнің ерлігін айтқым келеді. 4 аурухананың бірі біздің бұрынғы Тереңөзек ауданында салынған болатын. 175 орындық аудандық аурухананың құрылысы ең аяқталу шешуші кезеңінде бұрынғы жүйе құлап, республикадан қаржыландырылып отырған аурухананың құрылысы тоқтады. Республикалық қаржы Министрлігі қаржыландыруды тоқтатты. Аурухананың сыртқы жұмыстары аяқталуға жақындағанмен, ішкі жұмыстары әлі өте көп болатын (әрлеу жұмыстарынан басқа лифт орнату, медициналық құрал-жабдықтарды орналастыру). Бірнеше бөліктен тұратын үлкен аурухананы бұлай шала күйінше қалдыруға болмайды. Жалғастыруға қаражат жоқ. Не істеу керек? Ернияз Омарұлымен ақылдасып, аурухана құрылысының бас мердігер мекемесінің басшысы Атамұрат Шаменов, облыс әкімінің орынбасары Ф.Фаткульдинов төртеуміз облыс әкімі С.Шаухамановтың қабылдауында болып, жағдайды баяндадық. Ол кісі шұғыл шешім қабылдап, қалай болғанда да құрылысты аяқтау жөнінде тапсырма берді. Облыстық, аудандық бюджеттердің барлық резервін пайдаланып, облыстағы, аудандағы құрылыс мекемелерінің көмегімен аурухананың құрылысын жалғастырдық. Фаткульдиновтың басшылығымен Атамұрат Шаменовтың қатысуымен арнайы штаб құрылып, күнделікті жұмыс барысы талданып, алдағы жұмыстар жоспарланып отырды. Ернияз Омарұлы осы жұмыстардың басы-қасында айлап жүрді десем артық айтқандық емес. Ерекең құрылыс басында болып, барлық жұмысқа араласты, отбасымен келіп, малын сойып, жұмысшыларды өз есебінен тамақтандырды. Ауруханаға медициналық құрал-жабдықтарды алуға, оны орналастыруға, іске қосуға білікті мамандар әкеліп көмектесті. Егер Ерекең осылай жанкешті жұмыс жасамағанда бұл аурухананың құрылысы аяқталмай қалатын еді деп ойлаймын. Осындай қауырт жұмыстың арқасында бұрынғы Тереңөзек ауданының 175 орындық ауруханасының құрылысы 1992 жылдың желтоқсан айында негізінен аяқталды. Бұл менің бір ғана аурухана құрылысындағы Ерекеңнің ерен еңбегін байқағаным, ал ол кісі мұндай құрылыстардың қаншамасын бастан өткерді екен.
Ернияз Омарұлы қалалық, облыстық денсаулық сақтау басқармасын басқарған уақытта бірінші кезекте ана мен бала денсаулығына назар аударды, педиатрлық аймақтардың ашылуына, оларды кадрлармен қамту, материалдық-техникалық базасын толықтыруға күш салды. Ернияз Омарұлы медицина кадрлерін тәрбиелеуге, орналастыруға, біліктіліктерін арттыруға, ғылыммен айналысуларына мүмкіндік жасап отыратын, ол кісінің көптеген шәкірттері еліміздің түкпір-түкпірінде жемісті еңбек етіп жүр. Ерекең қала, облыс денсаулық сақтау саласының басшысы бола жүріп, өзінің де біліктілігін арттыруға аса мән беретін, дәрігер ретінде кәсіби шеберлігін шыңдай жүріп, хирург-травматолог ретінде бірнеше мыңдаған операциялар жасап, талай жандардың өміріне араша түсті. Мәскеуде травматология-ортопедия саласы бойынша біліктілігін арттырып, ғылымға ден қойды, 1974 жылы медицина ғылымдарының кандидаты атағын қорғады, 64 ғылыми еңбек пен 3 кітаптың авторы атанды.
Ернияз Омаровтың Сыр бойы денсаулық сақтау саласына сіңірген еңбегі өлшеусіз, ол кісінің аты ел тарихына алтын әріппен жазылатындай. Егер Ерекеңнің облыс халқының денсаулығын сақтаудағы еңбектерін нақты мысалмен, санамалап айта берсек, ол шағын мақалаға симас еді. Ол кісі өмірінің 62 жылын Сыр медицинасына арнады. Ернияз Омарұлының адамгершілік қасиеттері, әдебиетке, өнерге жақындығы, облыстың басқа да салаларына араласуы, қайраткерлік қызметтері, қоғамдық-саяси өмірге араласуы өз алдына бір дастан. Осы жерде өзім куә болған тағы бір оқиғаны айта кеткім келеді, бұл –Ерекеңнің әдебиетке қатысты Қаңлы Жүсіптің 140 жылдығына байланысты атқарған сауапты жұмысы. Қаңлы Жүсіптің қазақ əдебиеті тарихында өзіндік орны бар. Қаңлы Жүсіп ақындығымен қоса ел арасында би деп те аталған. Орысша, мұсылманша сауатты болған Қаңлы Жүсіптің ел билеу ісіне араласқаны шындық. ХХ ғасырдың басында Сыр өңірінде кең тарап, елді елеңдеткен айтыстың бірі – Қаңлы Жүсіп – Нақып Қожа – Кете Жүсіп арасындағы айтыс. Жеті жылға созылған айтысты Тұрмағанбет, Даңмұрын тағы басқа Сыр сүлейлері аралық сөз айтып тоқтатады. Қаңлы Жүсіп – кезінде Сыр сүлейлерін өзіне ұстаз тұтқан Сыр бойына тəн ақындық дəстүрді жалғастырушылардың бірі. Сондай-ақ өзі де ұстаз бола білген ақын. Сыр өңірінен шыққан қырғи тілді ақын Асқар Тоқмағамбетов Жүсіп Қадырбергенұлын қадір тұтып, құрметтеген. Міне, осындай ақынның 140 жылдығын атап өтуге Ерекең үлкен ұйыдастырушылық жұмыс жасады. Қазіргі Сырдария ауданының 8 бекет тұсында ақын Қаңлы Жүсіпке ескерткіш орнатып, оның көпшіліктің қатысуымен ашылу салтанатын өткізді. Тереңөзек кентінде «Ақжол» мейрамханасында ақынның рухына арнап ас берілді, Құран бағышталды. Ерекең тағы да өзінің өте қоғамшыл, батыл, айналасын ұйымдастырып, үнемі іс басында жүретіндігін дәлелдеді. Бұл 2014 жылдың 23 мамырында өткізілген іс-шара болатын.
Ернияз Омарұлы зейнетке шыққан соң да өмірінің соңына дейін кәсіби мамандығына деген адалдығын сақтады, СПИД-ке қарсы орталықта, қалалық ауруханада травматолог маман ретінде кеңес беріп, қызмет жасады. Ернияз Омарұлы өзінің кәсіби мамандығы мен медицина саласының ұйымдастырушысы қызметімен қоса өмір бойы қоғамдық жұмыспен айналысты. Кейін республикалық дәрежедегі зейнет демалысына шықса да облыстық денсаулық сақтау қызметкерлері ардагерлер кеңесінің жұмысына араласты, сонымен қатар «Шапағат» қоғамдық қайырымдылық қорын басқарды. Ал ол кісінің туған жеріне деген ықыласы бөлек болатын, үнемі көмек қолын созатын, жерлестерімен мақтанатын. Осыған байланысты бір мысал келтірейін. 2017 жылдың 21 қыркүйегінде мемлекет және қоғам қайраткері, Қызылорда облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы, 1957-1962 жылдары халық депутаттары облыстық Кеңесінің төрағасы, Қармақшы, Жаңақорған, Шиелі аудандарының бірінші хатшысы, Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің III-V шақырылымдарының депутаты болған бұрынғы Тереңөзек ауданының тумасы Сейдулла Оспановты еске алуға арналған «Ғасыр жасаған ғұмыр» атты Асқар Тоқмағамбетов атындағы мәдениет үйінде өткен танымдық конференцияда Қызылорда облысының Құрметті азаматы Ернияз Омаров соншалықты құрметпен, осындай жерлесінің ғибратты ғұмыры туралы үлкен тебіреніспен сөйледі, қатысушылар ықыласпен тыңдады.
Ерекеңнің достыққа адалдығы, әріптестерімен қарым-қатынасы, олардың еңбегін бағалауы жоғары дәрежеде болатын. Өз басым облыстық денсаулық сақтау саласын 30 жыл басқарған София Өтегенқызы Мақашева, Қызылорда медицина училищесін 29 жыл басқарған Сара Төлегенқызы Дәуітбаева туралы жылы лебіздер айтып отыратынын талай естігенмін. Ернияз Омарұлының медицина саласындағы қызметі, облыстың дамуына қосқан қызметі, үлесі, елдің қоғамдық-саяси өміріне белсенді араласуы жоғары дәрежеде бағаланған. Қазақстанның еңбек сіңірген дәрігері, «Еңбек Қызыл Ту», «Құрмет белгісі», «Халықтар Достығы» ордендерімен, бірнеше медальдармен, «Құрмет» грамоталарымен марапатталған, «Қызылорда облысының Құрметті азаматы» атағын алған.
Ерекеңнің біз атап өткен қызметтегі, өмірдегі барлық жетістіктерінің дем берушісі, бапкері 65 жыл отасқан адал жары Хадиша апай болды. Отбасының шырағы, бес баланың анасы, сенімді серігі Хадиша апай екеуі үнемі бірге жүруші еді, біз оларды бөлек елестете алмаушы едік.
Ерекең дүниеден өткен жылға жуық уақыт ішінде біз ол кісіні талай іздедік. Көпшілік жиналған жерде ол кісінің орны бос тұрғандай, ортамыз тым-тырыс болып қалғандай көрінетін. «Уақыт емші» дейді ғой, біртіндеп көндігіп келеміз. «Сегіз қырлы, бір сырлы» деп көп айтыла беретін сөз Ерекең үшін айтылғандай көрінеді. Отырған жері думанды болатын, қызықты әңгімесін айтып, ән де салып беретін. Менің барлық жақсылықтарыма, мерейтойларыма Хадиша апаймен бірге қатысатын, жылы лебізін білдіріп, арнап ән айтатын. Бірде Ерекеңе сәлем беріп отбасына бардым да бірнеше кітаптарымды «қарап шығыңыз» деп бердім. Сондағы Ерекеңнің «Бұған қалай уақыт таптың, қай жерде жүріп жаздың» деген сұрағы әлі есімнен кетпейді.
Ернияз Омарұлының өмірі мен қызметі зерттеген, зерделеген адамға тұнып тұрған тарих, еңбек, өнеге, ғылым, ұстаздық. Ол кісінің адамгершілігі мен парасаты, асыл қасиеттері мен тектілігі, адалдығы мен әділеттілігі, жанашырлығы мен қамқорлығы – жас ұрпақ үшін сарқылмас қазына. Ернияз Омарұлы ұзақ жасады, өмірдің ащы-тұщысын көрді, дегенмен абыройлы, бақытты өмір сүрді. Ерекең жалтылдап, жарқырап, жадырап, жайраңдап жүретін, біз ол кісіні сыртынан «Алтын адам» дейтінбіз. Ерекең біздің жадымызда ақжарқын бейнесімен, осы ерекше атымен сақталып қалды.
Алмагүл Божанова,
«Қызылорда облысының
Құрметті азаматы»
