Сотты құрметтемеу – заңды құрметтемеу

Адам­ның тағдырын таразылау үлкен жауапкершілікті талап етеді. Ал сотты құрметтемеудің көріністері сот жұмысына кері әсер етіп, адам тағдырына қатысты істердің сапалы әрі уақытылы аяқталуына кедергі келтіреді. Осы істі мемлекет атынан ат­қарып отырған судьяның біліміне парасаты сай болғанымен сот процестері сотқа қатысушыларға да жеке жауапкершілік жүктейді. Бұл еліміздің тиісті заңнамаларында нақтыланған.

Елдегі әділеттің айнасы, тура төрелік ай­тудың кепілі болған судьялар бұл жоғары мін­детті атқару үшін үлкен сыннан өтеді. Сон­дықтан халық сенетін, әділдікті шешеді деп үміт артатын сотты құрметтеу – ел азамат­тарының міндеті.

Сотқа құрмет көрсетпеген жағдайда кі­нәлі Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі негізінде әкімшілік жауапкершілікке тартылады.

Сот ғимаратының табалдырығын аттаған­нан бастап бұл жауапкершілікті әрбір жан сезінуі керек. Тура би алаңында жалған сөй­леп, көрер көзге шындыққа жанаспайтын куә­герлік көрсету де сотты сыйламаудың бір түрі және қылмыс болып табылады. Әсіресе, сот шешіміне өз сөзінің тікелей әсер ететінін біле тұра, шақыртуға себепсіз келмегендер сотты құрметтемей тұрғандарын түсінуі керек. Негізі сотты құрметтеу – заңды құрметтеу.

Шақырту қағаздары дер кезінде жет­кі­зіліп, тіпті SMS хабарламалардың көмегімен жеделдік артқан мына заманда сот оты­ры­сының уақытында өтуіне кедергі жасау сотты ғана емес, Қазақстан Республикасының За­ңын да сыйламау болып табылады. Сотқа шақы­руға келмеген немесе одан жалтарған азамат­тардың кесірінен сот процесінде дәлел­демелердің зерттелуі киындауы мүмкін. Сонымен қатар орындау міндетіне кіретін сот про­цесін тәрбиелік мәнінен айыруы ықтимал.

Қазақстан Республикасының әкімшілік құ­қық бұзушы­лық туралы кодексінің 653-бабында көрсетілгендей, сотқа құрметтемеушілік білді­ру деген процеске қатысушылардың және өзге де адамдардың қатысуынсыз соттың iстi одан әрi қарауы мүмкiн болмайтын жағдайларда, олардың шақыру қа­ғазы, хабарлау, хабардар ету немесе шақы­ру бойынша сотқа дәлелді себептерсіз кел­меуінен, сот отырысында төр­ағалық етушiнiң өкiмдерiне бағынбаудан, сотта бел­гіленген қағидаларды бұзудан көрiнген сотты құрметтемеушiлiк, сондай-ақ сотты және судьяны құрметтемеушiлiк туралы анық көрінетін өзге де әрекеттер (әрекетсiздiк) – ескерту жасауға, не жиырма айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға, не болмаса бес тәулікке дейінгі мерзімге әкімшілік қа­маққа әкеліп соғады.

Қазақстан Республикасының Азаматтық про­­цестік кодек­сінің 119-бабында сотқа құр­мет­темушілік білдіргені үшін жауаптылық шаралары көрсетілген. Сотқа құрметтемеушілік білдіргені үшін жауаптылық шараларын сот баршаның сот ал­дында теңдігі Конституциялық қағидатын және сот төрелігінің міндеттерін іске асыру мақ­­са­тында қолданады. Сотқа құрметтемеушілік білдіргені үшін бұған кінәлі адамдар осы тарауда белгіленген ерекше­ліктермен Қазақ­стан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы ко­дек­сінде көз­делген тәртіппен әкімшілік жауаптылыққа тартылады.

Егер сот отырысында тәртіп бұзушының әрекеттерінде қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болса, осы адам қылмыстық жауап­тылыққа тартылуы мүмкін. Заңға қарсы жасал­ған әрекет үшін бір ғана мәжбүрлеу шарасы және бір ғана жауаптылық түрі қолданылады.

Заң сот процесіне қатысушылардан мемле­кеттік сот билігі институты ретінде сотты құр­меттеуін талап етеді. Бұл талапқа бағын­бағандарға ауданымызда тиісті жауаптылық қа­растырылуда. Сондықтан сот жұмыстарына азаматтар үлкен жауапкершілікпен қарап, қо­ғам мен сот алдындағы өз міндетін терең се­зінуі керек.

А.Елкенов,
Сырдария аудандық сотының
бас маман-аға сот приставы