Сейілхан ТӨЛЕГЕНОВ, аудандық статистика басқармасының басшысы: Қазақстанда әр адам маңызды

2019 жылы өткізілуге тиіс халық санағы белгілі себептермен кейінге қалдырылып, биыл елімізде үшінші ұлттық Халық санағы жүргізіледі. Соған орай, ауданда атқарылып жатқан жұмыстардың мән-жайын білу үшін Сырдария аудандық статистика басқармасының басшысы С.Төлегеновпен сұхбат жүргізген едік.

– Сейілхан Қалмағанбетұлы, ең алдымен өзіңізден бастасақ. Дәл осы салада жұмыс жасап жүр­геніңізге қанша жыл болды?

– Аудандық статистика басқарма­сындағы қызметімді 2002 жылы же­текші маман болып бастаған болатынмын. Кейін бас маман ретінде осы бағыттағы тәжірибемді толықтырдым. 2004 жылдан бастап аудандағы ма­ңызды салалардың бірі – статистика басқармасының басшысымын.

Жалпы, осы саладағы еңбек өтілім 19 жылды құраса, сол уақыт ішінде биыл екінші рет бүкіл халық үшін ма­ңызды іс-шараны ұйымдастырудамыз.

– Алдыңғы санақ 2009 жылы өткені белгілі. Сол кездегі есеп бойынша аудандағы халық саны қанша болды?

– 2009 жылғы Қазақстан Респуб­ли­касы халқының Ұлттық санағының қорытындылары жинақталған арнайы 3 томдық басылым жарық көрген. Он­да сол жылдың нәтижелері жазылып, сақ­талған.

Қызылорда облысы бойынша жалпы халық саны 678 794 адамды құраса, оның 38 085-і Сырдария ауданының тұр­ғыны. Жалпы, облыс бойынша 49,8 пайызды ерлер, 50,2 пайызды әйелдер то­лық­тырған.

Халық санағы дегенде бұл тек адам басын санаумен шектеледі деген сөз емес. Олардың жынысына, әлеумет­тік тұрмысына, ұлтына, дініне, т.б. статис­тикалық ақпаратты жинақтау біздің міндетімізге кіреді.

Халықтың саны ұдайы өзгеріп отырады. Біреу өмірге келсе, біреу өмірден өтеді. Біреулер қоныс аударып жатса, енді біреулер ауданға жаңадан көшіп келе­ді. Сондықтан статистика басқармасы әр ай сайын халық санының есебін жасап отырады.

– Халық санағы – 2021. Қашан және қалай өтеді?

– Биыл егемендік алғалы үшінші мәрте ха­­лық санағын өткізу жоспарлануда. Бұл – тек аудан үшін емес, тұтас мемлекет үшін маңызды кезең.

Санақ шартты екі кезеңнен тұрады. Биыл «Қазақстанда әркім маңызды!» деген ұранмен өтетін халық санағының бірінші немесе дайындық кезеңі 1 маусымда басталып кетті. Алғашқы кезең 30 маусымға дейін жалғасады.

Осы мақсаттар үшін уақытша санақ персоналына 3 нұсқау­шы, 1 нұсқаушы-бақылаушы, 8 сұхбатшы тартылды. Ха­лық санағының бұл кезеңінде барлығы 12 адам жұмыс атқаруда.

Екінші кезең қыркүйек айында бас­талады. Ол кезде сұхбатшылар саны артып, олар үй-үйді аралап, мәлімет­терді арнайы базаға енгізеді.

– Биылғы санақтың ерекшелігі қандай? Қандай жаңашылдық болады?

– 2021 жылдың Ұлттық санағының басты жаңалығы – санақты өткізу процесін автоматтандыру және оған за­манауи сандық технологияларды енгізу. Енді көп қағаз бен арнайы бас­қосулар саны азаятын болады. Тұрғындардан алынған мәлімет тіке­лей базаға еніп отырады.

2021 жылдың 1 қыркүйегі мен 30 қазаны аралығында Қазақстанда жал­пы­ұлттық халық санағы өтеді. Яғни ол – санақтың негізгі кезеңі. 1 қыркүйек пен 15 қазан аралығында, яғни ха­лық санағының алғашқы 45 күнінде қазақс­тандықтар онлайн-режимде арнайы sanaq.gov.kz сайтында санаққа қатысты барлық сұраққа жауап бере алады. Жүйе тәулігіне 24 сағат жұмыс жасайды.

Сонымен қатар egov.kz электронды үкімет платформасында sanaq.gov.kz сайтының қосымша парағы орналастырылады, ол арқылы электронды цифрлы қолтаңбаны (ЭЦҚ) қолданып, санаққа қатысуға болады.

Мобильді азаматтар үшін «Aitu» мо­­бильді қосымшасы арқылы Ұлттық санақ­қа қатысу мүмкіндігі ұсынылатын болады. Оған онлайн режимде де, дәс­түрлі тәсіл арқылы да қатысуға болады. Дәстүрлі жалпы аралау 1-30 қа­зан аралығында жүргізіледі. Ол кезең белгіленген мерзім ішінде санақтан он­лайн-режимде өтпеген тұрғындарға арналады.

Дәстүрлі кезеңнің жаңашылдығы – сұх­батшылардың үй аралау кезінде электронды планшеттерді пайдалануы. Бұл санақ жүргізетін қызметкерлердің еңбек шығынын төмендетуге, санақ мә­лі­меттерінің нақтылық дең­ге­йін арт­ты­руға мүмкіндік береді. Са­уал­­­намаға қаты­сушының жеке сәй­кес­тендіру нө­мі­рі базаға бір рет қа­на тіркеледі. Ол ақпараттың қай­таланбауына, со­ған сәй­кес халықтың нақ­ты санын анық­тауға мүм­кіндік туғызады.

– Аудан санақ жүргізуге қанша пайыз дайын?

– Ауданда ұйымдастыру жұмыстары толығымен жүзеге асырылуда. Дайын­дық кезеңінде арнайы мамандар жұ­­­­мыс ат­қарып жатыр. Жоғарыда айт­­қа­­­­нымыздай, мамандар арнайы план­­­шет­­термен қамтамасыз етілген. Екін­­­ші кезеңге қажетті планшеттер сол кез­­­­де беріледі. Негізгі кезеңге жүз па­йыз дайынбыз деп толық айта аламыз. Қалғаны уақыт еншісідегі шаруа.

– Санақ жүргізуге кімдер жұ­мыл­­дырылады? Жұмыссыз жас­­­тар­­­ды жұмыспен қамтисыздар ма?

– Иә, дәл солай. Дайындық кезеңін­де барлығы 12, негізгі кезеңде 56 адамды уақытша жұмыспен қамтитын боламыз. Оған жұмыссыз жастар немесе студенттер де қатыса алады. Қойылатын талап – жасы 18-ден асқан, жұмысқа жарамды тұлға болуы. Ал арнайы планшет, персонал куәлігі (бейдж), халық санағының символикасы бар көк түсті мойынорағыш пен портфель барлық сұхбатшыға Үкімет тарапынан беріледі. Куәлікте сұхбатшының немесе нұсқаушы-бақы­лаушының су­ре­­ті, тегі, аты, әкесі­нің аты, берілген күні және оның жа­рамдылық мерзімі, аумақтық статис­тика органының қолы мен мөрі көр­се­тіледі. Бұл деректер тұрғындардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін ма­ңызды.

– Дәл қазір атқарылып жатқан жұмыстар қандай?

– Санақтың 1 кезеңінің нәтижесі халық санының санақ персоналына жүктеме нормаларына сәйкес біркелкі бөлінуіне және тұтастай алғанда ха­лықтың толық есепке алынуын қамта­масыз етуге негіз болады.

Соған сай қазіргі кезеңде тұрғын-жайлар, тұрғын үйлер (тұрғын ғима­раттар) және тұрғын үй ретінде пайдаланылатын тұрғын емес үй-жайлардың мекен жайларын нақтылау, ондағы тұрақты халық санын анықтау, кар­тог­рафиялық материалды өзек­тендіру жұ­мыстары жүр­гізілуде.

– Аудандық санақ штабы қайда орналасқан?

– Әр ауылдық округте санақ учас­кесі ашылады. Оны әр ауыл әкім­дері ұйымдас­тырып, арнайы кабинет жасақталады. Маңыздысы, ор­­та­­лық­тың интернет желі­сіне қол­жетімділігі ескерілуі керек.

Аудандық штаб кент орталығында­ғы статистика басқармасының үлкен залында орналасқан. Ол жерде маусым айының басынан бері жұмыс жүргізіліп жатыр. Қазір барлығы онлайн түрде жүр­гізілетіндіктен, физиологиялық жұ­­­мыс азай­ған. Яғни, жұмыс арнайы база ар­қылы жасала береді.

– Биылғы халық санағының ал­дын ала болжамын жариялайсыздар ма?

– Алдын-ала болжам деп арнайы жарияланбайды. Жоғарыда айтып кеткеніміздей, біз әр ай сайын халық­тың есебін жасап отырамыз. Түрлі жағдайларға орай, адам саны ұдайы өзгеріп отыруы мүмкін. Соңғы дерек бойынша, яғни 2021 жылдың мамыр айының есебінше, ауданда 38 530 адам тұрып жатыр. Оның 20 003-і ер азаматтар болса, 18 527-сі әйелдер. Бұл көрсеткіш жыл басында 38 559-ды құрап, 20 007 ер, 18 552 әйелді көрсеткен. Ал соңғы дерек бойынша аудан орталығында 11 418 адам бар.

– Қорытынды сұрақ болсын, би­ыл­ғы халық санағынан не кү­тесіз?

– Міндет – алға қойылған мақ­саттың толығымен орындалуы. Бұл бар­­лығымыз үшін маңызды әрі тарихи кезең болмақ. Сондықтан биылғы са­нақ­тан тек жақсы нәтиже күтеміз.

– Егемен еліміз үшін маңызды үшінші жалпыұлттық халық сана­ғының абыроймен өтуіне тілек­теспіз! Жұмыстарыңызға сәттілік!

Сұхбаттасқан

Аружан МҰХАНБЕТҚАЛИ