Мәртебең қандай, мұғалім?

Әлеуметтік желіде мұғалімге әкіреңдегенімен қоймай, бала­ғат сөздер айтқан жоғарғы сы­нып оқушысының әрекеті көп­­тің жағасын ұстатты. Тал­ды­қорған қаласында бол­ған жағ­дайды оқушылардың бі­рі камераға түсіріп алған. Бір күн­нің ішінде түгел елге тараған видеода дұрыс жауап беруді талап еткен мұғалімге жекіп, дауыс көтеріп, балағаттаған оқу­шыны көруге болады.

«ПЕДАГОГ МӘРТЕБЕСІ  ТУРАЛЫ» ЗАҢ БАР

Осыдан екі жыл бұрын мемлекетіміз «Пе­дагог мәртебесі туралы» Заң жобасын қа­былдаған болатын. 2019 жылы 27 желтоқ­санда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың бекітуімен қабылданған «Педагог мәртебесі туралы» Заң ҚР Тұңғыш Пре­зиденті-Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың бас­тамасы бойынша әзірленген.

Заң жобасы 19 баптан тұрады және 500 мыңнан аса аталған қызмет иелерін қам­тамасыз етуге арналған. Онда ұстаз­дардың мерейі мен беделін көтеруге ба­ғыт­талған ережелер көрсетілген. «Педагог мәртебесі ту­ралы» ҚР Заңының негізгі мақсаты – ұстаздықтың ұлы жолына түскен тұлғалар­дың мәртебесін арттыру, жүктемесін азайту, оларды жөн­ді-жөнсіз тексерулерден, міндет­ті емес қыз­меттерден қорғау және ынта­лан­дыру сияқты өзге де мәселелерді заңды түрде орнықтыру.

Әлгі видеоны көріп жаға ұстаған біздер мемлекеттің мұғалім мәртебесін қорғайтын арнайы Заң жобасы бар екенін, оның қан­дай бағыттарды негіз ететінін, мұғалімнің мәр­тебесі мен өзге де құқықтары туралы сараптауды жөн көрдік. Мұғалімді қорлауға жол беруге болмайды. Мұндай бассыздықтың түбі жақ­сылыққа апармайды.

ҰСТАЗ МӘРТЕБЕСІН ҚАЛАЙ АРТТЫРАМЫЗ?

«Педагог мәртебесі туралы» Заң жобасында ұстаздарға көптеген жаңашылдық қа­растырылған. Педагогтердің жағын жақ­тап, қызметін қолдау мақсатында олар­дың кәсі­би қызметіне қатысты төмендегідей ере­же­лер қа­былданды:

Алдымен, кәсіби қызметті қамтамасыз ету шарттары. «Бұл ретте педагогке өзінің кәсіби қыз­метін жүзеге асыруы үшін қолай­лы жағдай­­лар жасалады» делінген аталған Заңда. Кейде мектептерге бір уақытта бірнеше тексеріс жүргізіледі. Келген комис­сия­­ға жеке кабинеттер бөлініп, жұмыс барысын түсіндіру үшін қызметкерлер көп уақыт жұмсайды. Соның салдарынан жұмыс режимі де бұзылады. Бас прокуратураның ақпараты бойынша соң­ғы жылдарда бақылау-қадаға­лау органдары мектептерде 10 мыңға жуық тексеру жүр­гізсе, оның 8 мыңы немесе 80%-ы жоспардан тыс болып шыққан. Бұдан былай бұл қызмет иелерін оның кәсіби міндеттеріне қатысы жоқ жұмысқа жұмылдыруға жол берілмейді. Сондай-ақ жөн-жосықсыз тексе­рістер де азая­­тын болады.

Ендігі педагог мамандарынан Қазақстан Республикасының заңнамасында көздел­ме­ген ақпаратты ұсыну, тауарлар мен көр­се­тілетін қызметтерді сатып алу бойынша міндетті жүктеу талап етілмейді. Заңмен бе­кітілген бұл нормалар бұзылған жағдайда құ­қық бұзушылық субъектісіне байланысты 20-дан 120 айлық есептік көрсеткішке (АЕК) дейін айыппұл салынатыны белгіленген.

Мұнан соң педагогтің кәсіби қызметтегі құқықтары. Қолданысқа енген Заң аясында бұл мамандық иелерінің құқықтары да көрсетілген. Бұған сай мұғалім педагогикалық қызметті ұйым­дастыру тәсілдері мен нысандарын таңдауда еркіндікке ие. Өзінің кәсіби ар-намысы мен қадір-қасиетін қорғауға мүд­делі. Өзге лауазымды тұлғалардың оның кәсіби қызметіне араласуына жол беріл­мейді. Ендігі жерде олар ғылыми, зерттеу, шығармашылық, эксперименттік қызмет­ті жүзеге асыруға, педагогикалық практи­каға жаңа әдістемелер мен технологияларды енгізуге, оқыту мен тәрбиелеудегі жетілді­рілген авторлық бағ­дарламаларды даярлау­ға және қолдануға құқылы.

Оқу құралдарын, материалдарды және білім беру бағдарламасына сәйкес оқыту мен тәрбиелеудің өзге де құралдарын таңдауға, оқу­лық­тарды, оқу-әдістемелік кешендерді және оқу құралдарын әзірлеуге қа­­тысуға да мүмкіндік қарастырылады.

Тағы бір мүмкіндік біліктілік санатына қатысты. Жоғары немесе жо­ғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының педагогтерінен өз­ге мұғалімдер мерзімінен бұрын біліктілік санатын ала алады.

Заңда міндетті әскери қызметке шақыртылғандарға да шешім бар. Олар «Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әскери қызметке шақы­руды кейінге қалдыруға құқылы.

МҰҒАЛІМДЕРДІҢ МАТЕРИАЛДЫҚ  ЖАҒДАЙЫ ҚАНДАЙ БОЛАДЫ?

Бұрындары ең төменгі жалақы мұғалімдерге тиесілі еді. Бұл көрсет­кіш жыл санап артып келеді. Ұстаздар қауымына жеткілікті дәрежеде жағдай жасалып жатқандығы көңілді қуантады. 2020 жылы ұстаздар жалақысын 25 пайызға өсіру және төрт жыл ішінде екі есе арттыру көзделген. Бұл қазіргі кезде реттілікпен жүзеге асып келеді.

Заң аясында мұғалімдерге қосымша ақы беру туралы шешім шы­ғарылды. Сондай-ақ мектеп директорлары мен олардың орынбасарларына біліктілік санаты негізіне қарай жалақысын арттыру көзделген. Ал «Қазақстанның еңбек сіңірген ұстазы» құрметті атағы үшін педагог­терге 1000 АЕК мөлшерінде біржолғы сыйақы төленеді.

Сондай-ақ философия докторы (PhD), бейіні бойынша доктор дәрежесі үшін, ғылым кандидаты және ғылым докторы ғылыми дәре­жесі үшін қосымша ақы белгіленеді. Жергілікті атқарушы органдар педагогтерге әртүрлі ынталандырушы қосымша төлемдер, оның ішінде «Үздік педагог» атағын иеленушіге кемінде айлық есептік көрсеткіштің 300 еселенген мөлшерінде сыйақы белгілеуге құқы бар.

Жекеменшік білім беру ұйымдары қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеуді олардың құрылтайшылары немесе соған уәкілеттік берілген адам айқындайды.

Айта кетейік, ұстаздардың жалақысы оның жұмыс өтіліне, біліктілік санаты, білім деңгейіне және оқу жүктемесіне қарай белгіленеді.

МІНДЕТ ПЕН ЖАУАПКЕРШІЛІК

Педагогтік кәсіби қызметпен айналысуға педагогтік қызметті жү­зеге асыру құқығынан айырылған тұлғаларға тыйым салынады. Сон­дай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес әрекетке қабі­летсіз, медициналық, психиатриялық қарсы айғақтары бар немесе наркологиялық есепте тұрған адамдарға Еңбек кодексінде көзделген шектеулер негізінде жол берілмейді. Егер заң бұзушылық орын алып, шектеулері бар адамдарды педагог қызметіне тартса, тиісті орындарға 25 АЕК мөлшерінде айыппұл салынады.

Заң негізінде педагогтерге артылар міндеттер мен жүктелер жауап­кершіліктер де белгіленген. Ол бойынша педагог өз қызметі саласында тиісті кәсіби құзыреттерді меңгеруге; балаларды заңға, адамның құқықтары мен міндеттеріне, жоғары адамгершілікке, отансүйгіштікке, ата-анаға, үлкендерге құрмет көрсетуге; ұлттық құндылықтарға, елдің мемлекеттік құрылымы мен рәміздеріне, қоршаған ортаға ұқыпты қа­рауға тәрбиелеуге міндетті. Және педагог білім алушыларды саяси, діни немесе өзге де нанымдарды қабылдауға не олардан бас тартуға мәжбүр ете алмайды. Әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни немесе тілдік тиесілік белгісі бойынша азаматтардың ерекшелігін, халықтардың та­рихы, мәдени дәстүрлері туралы жалған мәліметтерді хабарлау ар­қылы үгіт жүргізуіне тыйым салынады. Сондай-ақ білім алушыларды Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңнамасына қай­шы келетін әрекеттерге итермелеу үшін пайдалануға құқығы жоқ.

Педагог міндеттерін бұзса және педагог атағына кір келтіретін теріс қылық жасаса, Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа тартылады. Себебі, Заң – баршаға ортақ.

Керісінше мұғалім мәртебесі тапталса да, «Заң – баршаға ортақ» дегенді қайталап айтамыз. Себебі, кейде өз баласынан халық бала­сының қамын көбірек ойлап кететін мұғалім мамандығын жанына серік еткен жандар қашан да құрметке лайық. «Алты Алаштың баласы бас қосса, төр – мұғалімдікі». Бұны бүгінгі ұрпақ та, келер ұрпақ та жадына тоқып алуы керек. Мұғалім қандай да құрметке лайық. Ал мұ­ғалім мәртебесін аяққа таптағандар қандай да жазаға лайықты.

ТҮЙІН

Әлгіндегі видеоға қатысты әлеуметтік желі қолданушыларының пікірі қаққа жарылған. Бірі «мұғалім ашуына тиген болар, баланы да түсінуге неге тырыспаймыз» десе, екіншілер мұғалімге дауыс көтерген баланы көргенсіз деп сөгуде. Иә, қазіргі баланың да, үлкеннің де жүйкесі тозған. Оған экологиялық жағдай, құнарсыз тағам, сонымен қо­са ұрпақты «тәрбиелеп отырған» ғаламтордың ықпалы зор екені ай­қын.

Қанша дегенмен ұстазға тіл тигізгенді қорғаштау орынсыз. Үлкен­дер жағы мектеп кездерін еске алғанда «мұғалімнен таяқ жеп өстік» деуші еді. Сонда біреуі қарсы шығып мұғалімге аузына келгенін айт­паған. Содан жаман болып қалмағаны да анық. Мәселеге Білім және ғылым министрі бей-жай қарамай, өз пікірін білдіргенін де айта ке­тейік.

«Халық пен халықты, адам мен адамды теңестіретін нәрсе – білім» деп М.Әуезов бекер айтпаған. Еліміздің дамуы мен болашақтағы бей­несі ғылым мен білім жүйесінің біртұтастығымен өлшенеді. «Білекке сенген заманда ешкімге есе бермедік, білімге сенген заманда қапы қалып жүрмелік» деген. «Қапы қалмасқа» ұстаздар қауымының ат­қарар қызметі мен алар орны орасан. Оларға артылар жүк те ауыр. Түгел ұрпақты тәрбиелеуші тұлғалардың мерейі үстем болса, ел мерейі де биік болмақ.

Аружан МҰХАНБЕТҚАЛИ