Несие беру талаптарына өзгеріс енгізіледі

Статистикалық ақпаратқа сүйенсек, то­ғыз қазақстандықтың бесеуінде не­сие бар екен. Бұл дегеніміз Қазақстан халқының қаржы ұйым­дары алдындағы қарызы жыл санап артып келе жатқанын аңғартады.

Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев Мәжіліс отырысында «Қаржы жүйесінің тұрақтылығы ұлттық экономика­ны одан әрі дамытудың кепілі екені белгілі. Экономика өсіп, халықтың табысында алшақтық пайда болғандықтан, тұтыну несиелері айтарлықтай артты. Оның мөлшері бизнесті несиелеу көлемінен асып кетті. Халық қазіргі уақытта көп несие алып жатыр. Осыны ескерсек, бұл қар­жы нарығын құбылтып, әлеуметтік тұрақсыздық қаупін тудыруы мүмкін. Үкімет жеке тұлғалардың банкроттығы туралы заң жобасын әзірлеуді бастады. Бірақ бұл ты­ғырықтан шығатын жол емес. Ең алдымен, шектен тыс қарыздың көбеюін болдырмау қажет. Сондықтан Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне Ұлттық банкпен бірлесіп, пруденциалды реттеу тетіктері арқылы нақты әрі жедел шешім қабылдауды тапсырамын» деп мәлімдеме жасаған еді.

Бір кездері басқа біреудің құжатымен несие алып, та­лайдың обалына қалғандар мен қаржылық қылмыс көп кездесіп жатты. Себебі несие алушыға қойылар талап басқаша еді. Бүгінде ондай алаяқтық жіті бақыланып, алдын алу үшін түрлі тосқауылдар қойылған. Бөтен біреудің құжатын апарып, түгел болса несие рәсімдей сала алмайсыз. Қазіргі кезде биометриялық әдіспен келіп тұрған клиент туралы егжей-тегжейлі анықтауға мүмкіндік бар. Банк қызметкерлері несие алатын адам туралы ақ­па­ратты түгел зерттеп, анығына көз жеткізбейінше, қар­жылық операцияны жүзеге асырмайды. Несие алушы туралы толық мәлімет анықталған соң, клиенттің төлем қа­білеті банк талаптарына сәйкес келсе ғана, несие беру туралы шешім шығарылады.

Несие беруге қатысты ережелерге 2020 жылы өзгеріс енген еді. Заң бойынша табысы ең төменгі күнкөріс дең­гейінен төмен азаматтарға қарыз беруге шектеу қойылған. Сондай-ақ ендігі жерде банк менеджері клиент­тің төлем қабілетін мұқият тексеріп қана қоймай, қа­рыз салмағының коэффициентін есептейді. Яғни, несие беруші ұйым қарыз алушының қаражаттың ай са­йын нақты қанша бөлігін өтей алатынын анықтайды. Егер кіріс пен шығыстың мөлшері белгіленген шамадан асып кетсе, онда несие алу туралы ниетіңіз іске аспайды. Ал жұмыссыздар мен ай сайынғы табысын ресми құжат арқылы дәлелдей алмағандар банктен қарыз алуға талпынбаса да болады.

Президент тапсырмасына сәйкес несие беру шарттарына тағы да өзгерістер енгізілетін болады. Ендігі жерде банк талапқа сай келеді деген клиентке ғана несие береді. Сөйтіп, халықтың несие жүктемесін азайтады. Сондай-ақ жеке тұлғаның банкроттығы туралы заң қабылданады. Мемлекет басшысының тұтынушылық кре­дит­теуді реттеу бойынша нақты әрі шұғыл шаралар қабыл­дау жөніндегі тапсырмасына сәйкес несие беру шарт­тары қатаңдатылады.

Ең алдымен, банктердің меншікті капиталының жет­кіліктілігін пруденциялық реттеу шеңберінде жеке тұлға­лардың тұтынушылық кредиттері бойынша тәуекел-са­ра­лауды ұлғайту жолымен шаралар қабылданады. Сон­дай-ақ кредиттер бойынша сыйақының тиімді мөл­шер­лемелерінің есебіне қарыз алушының кез келген комис­сия­лары мен төлемдерін қосу бойынша өзгерістер енгізіледі. Бұл жаңадан берілетін несие бойынша ха­лық­тың борыш жүктемесінің өсуін шектеуге мүмкіндік бе­ре­ді.

Айта кетейік, елдегі екінші деңгейлі банктердің де несие беру тәртібі күрделенеді. Ендігі жерде бұрынғыдай емес, қарызды рәсімдеу оңайлықпен жүзеге аса қой­майды.

Аружан МҰХАНБЕТҚАЛИ