Талқыға түскен түйткіл: кәдеге жарату алымының мөлшері қайта қаралуда
Қазақстанда көліктің бағасы қымбат. Сол себепті де отандастарымыз шет мемлекеттерден арзандау автокөліктерді әкелуге мәжбүр. Ал шетелдік көліктер елімізге қалай кіре бастады, «ӨКМ (РОП) Операторы» ЖШС құрыла қалды. Оларға кәдеге жарату алымы бекітіліп, тағы да халыққа салмақ түсті. Бұл түйткілді күрделі мәселеге айналып, қоғам тарапынан үлкен дау туғызды.Түйткілді тарқату үшін Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Парламент отырысында утильдік алымға қатысты нақты тапсырма берді. «Үкіметке утилизациялық алымды тоқтатуды және оған «ӨКМ операторы» ЖШС-ның иелік етуіне қатысты шара қолдануды тапсырамын. Бұл іспен шетелдердегі сияқты мемлекеттік ұйым айналысуға тиіс. Ал алымдардың өздеріне келсек, олардың мөлшерлемесін қайта қарау қажет. Бұл мәселе бизнес және қоғам өкілдерімен конструктивті түрде талқылануы керек. Утильалым есебінен отандық автомобиль және ауыл шаруашылығы техникасын сатып алушыларға ваучерлер беру мәселесі қарастырылсын» деді Президент.
Негізінде, «ӨКМ операторы» ЖШС отандық автоөндіріс саласына серпін беруі керек болатын. Сонымен қатар, экологияны қалыпты сақтау мүддесі де бар. Алайда, серіктестік құрылғалы кәдеге жарату алымдары төленіп, қыруар қаржы түссе де отандық автоөндіріс саласында өркендеу орын алған жоқ. Мәселен, 2016 жылдан бері утилизациядан «ӨКМ операторына» алымдар есебінен 691 млрд теңге түскен. Қазір екінші деңгейдегі банктердегі ақшаның қалдығы 220 млрд теңгеден асады екен. Ал есесіне «Азия авто» зауыты банкротқа ұшырады. Миллиардтаған қаржының экологияға тек қана 102 миллиарды жұмсалған. Қалғаны «тістегеннің аузында, ұстағанның қолында кеткені» айқын болып отыр.
Бұл ретте, еліміздегі кәдеге жарату құны өзге мемлекеттерден әлдеқайда қымбат екенін аңғаруға болады. Нақтырақ айтсақ, Қазақстанда утильдік алым 1 кубқа дейінгі машиналарға 437 мың теңге, 3 кубтан жоғарыларға 3 354 550 теңге болып белгіленсе, ауыл шаруашылығы техникаларының кәдеге жарату алымы 30 пайызға дейін өскен. Ал Еуропа елдерінде утильдік алым халыққа қолайлы. Мәселен, АҚШ-та шағын көліктердің утильдік алымы 40-90 мың теңгенің, толық көлемді көліктердікі 60-140 мың теңге аралығында. Бельгияда 40-110 мың теңге арасында болса, Жапонияда 35 мың теңге, Норвегияда – 25 мың теңге, Нидерландыда тіпті, 23 мың теңгені құрайды. Канадада автокөлік иелеріне ескі машина тапсырғаны үшін 220-350 мың теңге аралығында ақша береді. Осыған қарап-ақ өзге елдерге қарағанда біздің мемлекеттегі кәдеге жарату алымы айтарлықтай қымбат екенін көруге болады.
Қазақстандық шаруалар да ауыл шаруашылығы техникаларына төленетін утильдік алымның тым қымбат екеніне наразы. Бұған қатысты «Қызылдихан» шаруа қожалығының төрағасы А.Құлбаев кәдеге жарату алымын алып тастаған жөн дейді.
– Егін шаруашылығында техниканың сай болғаны дұрыс. Бұрынғы ескі техникалардың орнына жаңа техникалар алынса, жұмыстың тиімділігі артады. Қазіргі жаңа техникалардың артықшылықтары көп. Ауыр жұмысты жеңілдетеді, уақытты да үнемдейді. Осы орайда, шаруашылықтарға шетелдік ауыл шаруашылығы техникалары түрлі құрылымдар арқылы лизингке, несиеге алынуда. Ол техникалардың бағасында да тұрақтылық жоқ. Мысалы, шаруа қожалыққа «Джондир» комбайны 375 млн теңгеге алынды. Негізі, комбайнның өз бағасы – 191,5 млн теңге. Ал «Агрофинанс» АҚ-ның пайыздық мөлшері 158 млн теңге. Оған қоса, утильдік алым 27 млн теңгені құрайды. Айналып келгенде, өз бағасы екі еселеніп, тағы да шығынға ауыл шаруашылығы құрылымдары ұшырауда. Утильдік алымды мүлдем алып тастаған баршаға қолайлы екенін анық. Сонымен қатар, «Агрофинанс» секілді құрылымдардың пайыздық мөлшерін де азайту қажет. Мұның қазақстандық шаруалардың жаңа техникаларды алуда қолжетімділігін арттырмақ, – дейді шаруашылық төрағасы.
Бүгінде қоғам талқысына түскен мәселе бойынша нақты жұмыстар басталды. Атап айтқанда, Үкімет «ӨКМ операторына» қатысты қаулы қабылдады. Құжатта «Жасыл даму» АҚ мемлекеттік ұйымы өндірушілердің (импорттаушылардың) кеңейтілген міндеттемелерінің операторы болып айқындалған. Сондай-ақ, «ӨКМ Операторы» ЖШС-нің утилизациялық алымды әкімшілендіру және тиісті қаражаттарды басқару шеңберіндегі қызметі тоқтатылған. Демек, кәдеге жарату алымының қаржысы жеке қалтаға емес, мемлекет қазынасына түспек. Оны «Жасыл даму» АҚ мемлекеттік ұйымы үйлестіреді. Сонымен қатар, утильдік алымның коэфиценттері де қайта қаралу үстінде. Ол үшін ведомоствоаралық жұмыс тобы құрылды. Жұмыс тобы қоғам пікірін ескере отырып, кәдеге жарату алымының мөлшерін белгілейтін болады.
Жалпы, сарапшылар утилдік алым бағасын белгілеуде мұқият болуды айтады. Өйткені оның мөлшері тым төмендеп кетсе, қаражат көптеген көлік әкелінген Армения, Грузия, Қырғызстан, Ресей секілді мемлекеттерге кетуі мүмкін. Керісінше, тым қымбаттатып жіберсе, тағы да халық наразылығын тудырмақ. Онымен қоса, кәдеге жарату төлемімен бірге бастапқы тіркеу алымының көлемін де қысқарту керектігі айтылуда. Нәтижесінде, елімізде көлік құны 20-30 пайызға дейін арзандайды деп күтілуде.
Утильдік алым жөніндегі дау әлі басылар емес. Бұған қатысты мәселе шешімінің табылуы ведомоствоаралық жұмыс тобына тікелей байланысты. Халыққа қолайлы нақты мөлшер белгіленгенде түйткілдің түйіні тарқамақ. Сол себепті әліптің артын бағайық...
Ердос СӘРСЕНБЕКҰЛЫ
