Энергия үнемдеу мәселесінің маңыз­дылығы жыл өткен сайын аса түсуде. Бұл әлемде күн са­йын электр энергиясына деген сұраныс­тың артуымен байланысты. Деген­мен энергия тұтыну деңгейі көбейгендіктен, табиғи ресурстың сарқылуы секілді оның теріс жағы бар екенін назарға салу мақсатында бұл атаулы күн халықаралық дең­гейге жетті.

Жер жүзінде соңғы технология­ның даму үрдісіне көз ілеспейді. Нәтижесінде адамдар түрлі тұр­мыстық техниканы пайдалануда алдына жан салмайды. Қазір жаныңа қажеттінің бәрі бар. Гаджеттен бастап, компьютер, тұрмыстық тех­никаның сан алуан түрі бәрі-бәрі өмір сүруді жеңілдетуге бағыт­талғандай. Алайда бұл «жан рахаты» біз сөз еткелі тұрған энергия көзі болмаса жұмысын тоқтатады. Ал бір сәтке энергия көзі тоқтаса, өмір сүруден қалғандай күй кеше­тініңіз рас. Кез келген нәрсенің қадірі болады демекші, энергия көзіне ұқыптылықпен және үнем­ділікпен қарау арқылы бұл мәселенің шешіміне өз үлесімізді қосамыз. Яғни энергия тұтынуды азайту және тиімсіз пайдалануды қысқарту – энергия шығынын азайтуға жағдай жасау – әрбіріміздің міндетіміз. Себебі сарапшылар дүние­жүзінде энергия тапшылығы айрықша сезілуде екенін айтып, дабыл қағуда. Энергетиктер әлем халқын қуат көзінің шикізаты аза­йып бара жатқандығына назар аудартуда. Тығырыққа тірелмеудің жолын іздеп, әзірге энергия көзін тиімді пайдалану мен үнемдеу жолдарын ұсынуда.

Расында жаңа ғасырдың алдында тұрған маңызды міндеттің бірі – электр қуатын үнемдеу. Қуат көзінің жетіспеушілігінен ел экономикасы мен өнеркәсіптің дамуы тежейді. Еліміздің озық дамыған елдер қатарына кіруі, тұрмыс сапасы мен деңгейі энергия үнемдеу мәселесін шешумен байланысты. Әлемнің ақпарат таратушылары дамыған елдердің өзінде электр энергиясын үнемдеудің көптеген тәсілдері мен жаңа жобалары іске асып жатқанын айтуда. Сондықтан біздің елімізде де энергия үнемдеуде ауқымды жоба әзірлеуі қажет. Ал толық­қанды энергияны пайдалану оның өндірісіне тікелей байланыс­ты. Мемлекет басшысы көтерген мәселе – Атом электр станциясын салу бұл мәселенің шешімі екені сөзсіз. Халық тарапынан қолдау тауып, құрылысы басталған ірі стан­ция ел экономикасын дамытумен қатар, электр қуаты өндірісін тәуелділіктен арылтары сөзсіз. Бірақ бұл уақыт еншісіндегі мәселе. Сондықтан қоғам қолда барды ұқса­тып, барынша үнемдеудің жолын қарастырғаны жөн.

Кез келген қоғам өмірінің маңыз­ды бөлігі саналатын электр энергиясын үнемді тұтынудың пайдасы зор. Соның бірі жоғарыда айтып өткеніміздей қоршаған орта­ны сақтау факторы. Дамушы елдер тұрғындарға қажетті қуат көзін жеткілікті деңгейде өндір­генімен, электр энергиясын тұтыну деңгейі әртүрлі. Бұл сол елдегі кәсіпорындарға, ірі зауыт, фабрикаларға, өндіріс орын­дарының көп болуына байланысты. Ал дамыған елдерде ешқандай мәселе жоқ. Ол елдердің алдында қор­шаған ортаға зиян тигізбейтін­дей электр энергиясын үнемді пайдалану мақсаты тұр. Біздің елімізде энергияның негізгі бөлігі табиғи ресурстардан алынатындықтан негізгі шикізат көзін тиісінше үнемдеу мәсе­лесі тағы бар.

Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, Қазақстанда электр қуатының 70 пайызы көмірден, 20 пайызы газдан, 3 пайызы жаңар­тылатын энергия көздерінен, қал­ғаны судан өндіріледі. Өз кезегінде көмір, мұнай және газ қайта қалпына келмейтін пайдалы қазбаларға жата­тындықтан, энергия беруші ресурстар бір күні сарқылатынын есте ұстауымыз керек. Шын мәнінде электр энергиясын өндіру аса қымбат, сонымен қатар қоршаған ортаға зиянын тигізеді. Мәселен, көмір жағу арқылы өндірілетін қуат көзі қоршаған ортаға кері әсерін тигізеді. Бұл онсыз да экологиясына қауіпі көп аймақтар үшін тиімсіз болғандықтан, мамандар өзге де озық тәжірибелі жобаларды қарастыруда. Осыдан бірнеше жыл бұрын Елордада өткен халықаралық көрмеде энергия көзі ретінде бірнеше жоба ұсынылды. Табиғи ресурстардан бөлек, күн, жел, су т.б. қуат көзін шығаруға мүмкіндіктері зор екені көрсетілді. Десек те бұдан шыққан энергия толық қажеттілікті өтемейтіндіктен, энергияны үнемдеу мәселесі маңыз­дылығын жоймақ емес.

Мемлекеттің қыруар қаражаты елдегі кәсіпорындар мен халыққа қажетті электр энергиясына жұм­салады. Әсіресе, қыс айында электр энергиясын тұтыну деңгейі артады. Бұл қарапайым тұрғындарға да қатысты. Яғни адамдар ең алдымен энергияны үнемдейтін құрыл­ғыларды пайдалануды үйренгені жөн. Ондай құралдарға көп қаражат кеткенімен жоғары технологиялық және экологиялық таза өнімнің энергия үнемдеудің мүмкіндігі зор. Қазір халық көп шоғырланған үлкен қалаларда адамдар энергияны үнемдейтін жүйелері бар және жарықтандыру мен электр құрылғыларын қашықтықтан бас­қаруға арналған қолданбалары бар «ақылды» үйлерде тұрады. Бұл адам өмірін өте ыңғайлы етеді, әрі жайлы өмір сүрудің кепілі.

Бала кезімізде ата-анамыз электр энергиясын үнемдеу туралы көп айтатын. «Жарықты өшіріп жүру – қуатты үнемдеудің негізі» деп. Сондықтан бұл жақсы әдетке қалыптасу арқылы үнемдеуге атсалысып жүргенімізге қуанатынбыз. Ал қазір жағдай мүлдем басқаша. Тәу­лік бойы қуат көзін өшірмейтіндер көп. Қарапайым мысал, ұялы телефон қуаттағышы түні бойы тоққа қосылып тұрады. Ал телефон небәрі 1-2 сағатта қуатталатындықтан, ар­тық уақыт қуаты бекерге жұмсалады. Сондықтан төменде айтылған бірнеше кеңес сіздің және отбасыңыздың энергияны үнем­деуге көмегі тиері сөзсіз.

Ең алдымен кез келген адам үйден шығарда жарықты сөндіріп жүруді әдетке айналдыруы керек. Бұл – өте қарапайым ереже. Десе де бұл ережені қаперімізде ұстауды ұмытып кетіп жатамыз. Босқа жанып қалған жарық қоршаған ортаға зиян келтіреді. Сол үшін де бөлмеден шыққан кезде жарықты өшіруді ұмытпаңыз.

Екіншіден, қазір қуат үнемдеуші шамдар шығып жатыр. Үйіңіздегі кәдімгі шамдарды энергияны үнемдейтін жарықдиодты шам­дарға ауыстырыңыз. Олар ең алды­мен бірнеше есе ұзағырақ қызмет етеді және электр энергия­сын айтарлықтай аз тұтынады. Қуат үнемдеуші шамдар қатты қызбайды, сол себепті энергия тек жарықтандыруға жұмсалады. Үшін­шіден, тұрмыстық техниканы пайдалану ережелерін сақтау қажет. Пайдаланбаған кезде құрылғылар мен қуаттағыштарды тоқтан ажыратып жүріңіз. Әсіресе энергияны көп тұтынатындар: электр плитасы, ас үй құралдары. Өйткені ток­қа қосылған кез келген құрылғы істеп тұрмаса да электр қуатын тұтынады. Жаңа құрылғыларды сатып алғанда, қуат үнемдеу жағын міндетті түрде сұрап алыңыз. Сонымен қатар ескі сымдарды ауыс­тырыңыз. Тозығы жеткен сым электр энергиясын тұтынудың жоғары­лауына әкеледі. Оны ауыс­тыру арқылы сіз өрт қауіпсіздігін де сақтайсыз. Және ең маңызды ереже – аптасына бір күніңізді теледидар, ноутбук, смартфонсыз өткізуге дағдыланыңыз. Оның орнына жаяу серуендеу, кітап оқу, отбасыңызбен және достарыңызбен сөйлесу, спорт­пен айналысу әлдеқайда тиім­ді екенін біліңіз.

Түйін. Қазақ қоғамында үнем­шілдік, қажетсіз шығынға жол бермеу секілді қасиет бұрыннан бар, қалыптасқан. Ысырапшыл болмай, үнемшіл болу кедейліктің алдын алады. Бұл біз айтып отырған энергия үнемдеуге де қатысты. Сон­дықтан артық шығынның алдын алып, қуат көзін барынша үнемдеу арқылы ел мүддесіне қызмет етсек, табиғи байлығымызды сақтауға үлес қосқанымыз.